Tổng thống Donald Trump đã hoãn áp dụng mức thuế trừng phạt đối với Mexico và Canada thêm 30 ngày sau khi đạt thỏa thuận sơ bộ với hai nước láng giềng này, những động thái mà Nhà Trắng cũng như nhóm truyền thông ủng hộ Trump cho là chiến thắng vang dội. Tuy nhiên, CNN chỉ ra rằng các nước cờ của Washington đã phạm phải sai lầm nghiêm trọng.
Có hai điều cần nhớ khi đánh giá nhiệm kỳ tổng thống của Donald Trump.
Thứ nhất, không có gì quan trọng hơn việc tổng tư lệnh thể hiện sự cứng rắn.
Thứ hai, không có gì thực sự giống như vẻ bề ngoài.
Phương pháp chính trị kinh điển của Trump đã thể hiện đầy đủ ngay trong đầu nhiệm kỳ tổng thống thứ hai của ông, giúp giải thích sự hỗn loạn khó hiểu, những nước cờ nguy hiểm và sự phô trương trong cuộc đối đầu thuế quan với Canada và Mexico.
Các mức thuế trừng phạt 25% đối với hàng nhập khẩu từ hai nước láng giềng thân cận nhất của Mỹ dự kiến có hiệu lực vào lúc 12:01 sáng thứ Ba theo giờ Miền Đông, nhưng Trump đã tạm dừng cuộc chiến thương mại trên hai mặt trận, tuyên bố rằng ông đã đạt được hai chiến thắng lớn và nhận được những nhượng bộ quan trọng.
Tuy nhiên, bất chấp màn ăn mừng của Nhà Trắng, có một lập luận thuyết phục hơn rằng chính Trump mới là người đã lùi bước (backed away) khỏi một cuộc chiến có thể gây ra những tổn thất kinh tế nghiêm trọng.
Trump có lý do để khoe khoang. Ông tranh cử với cam kết củng cố biên giới phía bắc và phía nam của nước Mỹ, đồng thời yêu cầu Canada và Mexico nỗ lực hơn trong việc cắt giảm dòng người nhập cư bất hợp pháp và fentanyl.
Sau cuộc điện đàm với Tổng thống Claudia Sheinbaum vào thứ Hai, bà tuyên bố Mexico sẽ triển khai 10.000 binh sĩ đến biên giới. Thủ tướng Canada Justin Trudeau đồng ý bổ nhiệm một quan chức chuyên trách fentanyl, thành lập lực lượng đặc nhiệm chung Mỹ-Canada tại biên giới và chi 1,3 tỷ USD cho trực thăng và công nghệ nhằm tăng cường an ninh tại vĩ tuyến 49.
“Với tư cách là Tổng thống, trách nhiệm của tôi là đảm bảo an toàn cho TẤT CẢ người dân Mỹ, và tôi đang làm chính xác điều đó,” Trump viết trên Truth Social sau khi tạm hoãn áp thuế trong 30 ngày để xem xét các “thỏa thuận” mà ông đạt được với Canada và Mexico sẽ diễn ra như thế nào.
Nhóm truyền thông ủng hộ Trump ca ngợi đây là những chiến thắng vang dội. “Mexico và Canada khuất phục,” Fox News tuyên bố trên màn hình. “Canada đầu hàng,” Breitbart News viết, đồng thời nhấn mạnh: “Nghệ thuật đàm phán: Trump đã thắng cuộc chiến thương mại với Mexico vì nước Mỹ.”
Đối với Nhà Trắng, Trump đã ghi điểm, và với lập trường “Nước Mỹ trên hết”, ông đã ép các quốc gia nước ngoài phải khuất phục.
“Canada đã quỳ gối (bending the knee), giống như Mexico,” thư ký báo chí Nhà Trắng Karoline Leavitt nói với CNN. Đây là một sự xúc phạm nặng nề đến từ một trợ lý báo chí không có trách nhiệm ngoại giao. Nó cũng cho thấy sự coi thường sâu sắc đối với Canada, đặc biệt là trong một Nhà Trắng có tổng thống yêu cầu nước này trở thành bang thứ 51 của Mỹ.
Nhưng, ‘chiến thắng’ của Trump có thực sự đáng kể?
Trump thực sự đạt được gì? Cái giá phải trả là bao nhiêu? Và liệu nó có kéo dài?
Một cái nhìn khách quan hơn về cuộc đối đầu kỳ lạ với các nước láng giềng của Mỹ cho thấy một sự thật phũ phàng hơn: Trump đã chùn bước.
Tổng thống từng tuyên bố vào tuần trước rằng không có gì Canada hay Mexico có thể làm để tránh mức thuế mà ông dự định áp đặt.
Nhưng rồi ông vẫn quyết định rút lui.
Khi thị trường lao dốc vào sáng thứ Hai, những hậu quả tiềm tàng của một cuộc chiến thương mại Bắc Mỹ đã bộc lộ rõ (laid bare). Nguy cơ thuế quan đẩy giá thực phẩm leo thang – một trong những vấn đề Trump hứa sẽ giải quyết khi tranh cử – bắt đầu trở nên đáng lo ngại. Các cảnh báo mới cho thấy ngành công nghiệp ô tô – vốn có chuỗi cung ứng xuyên biên giới – có thể bị đình trệ, và giá một chiếc xe mới có thể tăng thêm 3.000 USD trong thời gian tới.
Và Canada và Mexico thực sự không nhượng bộ nhiều.
Đối với Canada, chi phí của một chiến lược biên giới mới thấp hơn rất nhiều so với hậu quả của một cuộc chiến thương mại — và họ đã đề xuất chương trình tăng cường an ninh biên giới trị giá 1,3 tỷ USD từ tháng 12 năm ngoái, tức là kế hoạch từ trước khi Trump nhậm chức. Việc bổ nhiệm một quan chức chuyên trách fentanyl hầu như không phải là một thiệt thòi chính trị lớn.
Tương tự. Mexico đã nhiều lần điều quân đến biên giới. Ví dụ, vào tháng 4 năm 2021, nước này đã triển khai 10.000 binh sĩ theo yêu cầu của Tổng thống Joe Biden, người không cần phải đe dọa đẩy nước láng giềng phía nam của Mỹ vào suy thoái để khiến Mexico hành động.
Dù vậy, Trump đã củng cố danh tiếng của mình như một nhân vật ngang tàng và hiếu chiến (brazen and belligerent), người không phân biệt được nhiều giữa đồng minh và đối thủ, và luôn khiến những người đàm phán với ông phải đoán xem bước đi tiếp theo sẽ là gì.
Hình ảnh này rất có lợi về mặt chính trị đối với một bộ phận cử tri ủng hộ Trump trong nước. Nhưng ông cũng tiếp tục củng cố ấn tượng còn sót lại từ nhiệm kỳ đầu tiên rằng ông chỉ quan tâm đến những lợi ích sự vụ trước mắt và thích khoe khoang chiến thắng hơn là chú trọng vào nội dung thực chất của các thỏa thuận.
Nghiêm trọng hơn, cuộc đối đầu thuế quan (tariff showdown) lần này đã một lần nữa xác nhận rằng chính sách đối ngoại của quốc gia hùng mạnh nhất thế giới lại phản ánh tính khí thất thường của Trump.
Và bằng cách làm suy yếu thỏa thuận thương mại Mỹ-Mexico-Canada, mà ông từng ca ngợi là một trong những thành tựu vĩ đại nhất thế giới trong nhiệm kỳ đầu, Trump đã làm giảm lòng tin vào lời hứa của Mỹ và làm dấy lên nghi ngờ về khả năng ký kết các thỏa thuận trong tương lai của ông. Việc liên tục gây tổn thương đến những đồng minh thân cận nhất có nguy cơ làm suy yếu sự đoàn kết của phương Tây trong việc đối phó với các đối thủ thực sự của Mỹ như Nga và Trung Quốc.
Việc lùi bước vào phút chót (at the 11th hour) cũng gửi một thông điệp rõ ràng đến Bắc Kinh — nơi vừa bị áp thuế 10% đối với hàng xuất khẩu sang Mỹ — rằng Trump có thể nhảy vội vào một thỏa thuận tiềm năng nếu nó trông có vẻ như một đột phá, ngay cả khi thiếu chiều sâu thực sự.
Chỉ vài phút sau khi các mức thuế này có hiệu lực, Trung Quốc đã trả đũa bằng một loạt thuế quan mới, dự kiến sẽ có hiệu lực vào ngày 10 tháng 2.
Trump cũng bắt đầu trả lời một trong những câu hỏi quan trọng về nhiệm kỳ thứ hai của mình: Liệu ông có thực sự sẵn sàng trả giá chính trị cho những chính sách gây xáo trộn mà ông hứa hẹn sẽ tạo ra một “kỷ nguyên hoàng kim” mới cho nước Mỹ?
Một mặt, lời cam kết của Trump về việc tái thiết ngành sản xuất của Mỹ, đưa việc làm trở lại từ các nền kinh tế có chi phí lao động thấp ở nước ngoài và đảo ngược quá trình toàn cầu hóa trông có vẻ như là một nỗ lực thực sự nhằm giúp đỡ những người Mỹ bị bỏ lại phía sau trong nền kinh tế hiện đại. Ông cũng đã khoe nhiều chính sách có ý nghĩa hơn hầu hết các nhà lãnh đạo Mỹ khác để đối phó với thảm họa do fentanyl và tình trạng nghiện opioid gây ra.
Nhưng một sự chuyển đổi kinh tế dựa vào thuế quan sẽ đi kèm với nỗi đau đáng kể trong ngắn hạn. Và quyết định rút lui hôm thứ Hai cho thấy Trump có lẽ không thực sự nghiêm túc với điều đó.
Canada cảm thấy bị xúc phạm
Trump tuyên bố rằng Canada không có hành động đủ mạnh để ngăn chặn dòng người nhập cư trái phép và fentanyl tràn qua biên giới.
Nhưng số liệu liên bang cho thấy trong năm tài chính 2024, trong tổng số 21.889 pound (gần 10 tấn) fentanyl bị các cơ quan biên phòng Mỹ thu giữ, chỉ có 43 pound bị bắt giữ tại biên giới Canada. Và trong khoảng 1,6 triệu lần Cảnh sát Biên phòng Mỹ chặn người nhập cư trái phép tại các khu vực không phải cửa khẩu hợp pháp, chỉ có 23.721 trường hợp — khoảng 1,5% — xảy ra tại biên giới phía bắc.
Những số liệu bất tiện này có thể giải thích cho cách tiếp cận “văng miểng” (scattershot nature) trong lập luận của Tổng thống về Canada. Ông cũng cho rằng các mức thuế là hợp lý vì nước láng giềng phía bắc của Mỹ đã không đáp ứng đầy đủ nghĩa vụ của NATO trong việc chi tiêu 2,0% GDP cho quốc phòng. (Ông không sai – dữ liệu chính thức của liên minh cho thấy Canada chỉ chi 1,37% cho quốc phòng vào năm 2024).
Tổng thống cũng phàn nàn rằng các ngân hàng Mỹ không thể hoạt động tại Canada và rằng Mỹ không cần gỗ, dầu hay các sản phẩm nào từ nước láng giềng phía bắc – tạo cảm giác như ông muốn gây chiến trên mọi phương diện.
Cựu Bộ trưởng Tài chính Mỹ Larry Summers nói trên chương trình CNN News Central rằng tuyên bố của Nhà Trắng về việc Canada gây chiến thương mại với Mỹ là “lố bịch.”
“Canada là bạn của chúng ta, Canada không phải là nguồn nhập cư trái phép lớn, Canada không phải là nguồn cung cấp ma túy bất hợp pháp lớn,” Summers, người từng phục vụ dưới thời cựu Tổng thống Dân chủ Bill Clinton, cho biết. “Canada là một thị trường quan trọng đối với các sản phẩm Mỹ, Canada là đối tác sản xuất then chốt với các công ty ô tô Mỹ, giúp Bắc Mỹ cạnh tranh với châu Á và châu Âu,” ông nói thêm.
Cường độ trong những yêu cầu liên tục của Trump về việc sáp nhập Canada đã gây lo ngại ở phía bắc biên giới. Ban đầu, những phát ngôn của ông có vẻ nực cười, nhưng việc Trump liên tục công kích một trong những đồng minh thân cận nhất của Mỹ đang bắt đầu trông giống như một phần trong chiến lược theo phong cách đế quốc thế kỷ 19, đặc biệt khi xét đến tham vọng của ông đối với Greenland và Kênh đào Panama.
“Này, tôi muốn thấy Canada trở thành bang thứ 51 của Mỹ,” Trump nói hôm thứ Hai. “Chúng ta không cần họ vì ô tô. Chúng ta không cần họ vì gỗ. Chúng ta không cần họ vì bất cứ thứ gì.” Tổng thống nói thêm: “Nhưng nếu là một bang, thì khác. Nếu là một bang, thì hoàn toàn khác, và sẽ không có thuế quan.”
Ngay cả khi cuộc chiến thương mại vẫn bị tạm dừng trong 30 ngày tới, hậu quả của nó có thể mất nhiều năm để khắc phục.
Trump đã thành công trong việc đoàn kết người dân Canada vào thời điểm đất nước này đang chia rẽ sâu sắc về mặt chính trị, khi Thủ tướng Justin Trudeau bước vào những tháng cuối nhiệm kỳ và một cuộc tổng tuyển cử đang đến gần.
Mark Carney, cựu Thống đốc Ngân hàng Trung ương Canada và Anh, đồng thời là ứng cử viên lãnh đạo Đảng Tự do và có khả năng trở thành thủ tướng, nói trên chương trình Quest Means Business của CNN International rằng Canada cảm thấy “bị xúc phạm” khi xét đến mối quan hệ lâu dài với Mỹ. “Chúng tôi là một quốc gia độc lập, đầy tự hào. Chúng tôi xem mình là quốc gia vĩ đại nhất trên thế giới. Chúng tôi đã bị xúc phạm nhiều lần bởi các quan chức cấp cao trong chính quyền. Nhưng chúng tôi sẽ không đáp trả lại bằng những lời lẽ xúc phạm.”
Một số người Mỹ ở các bang giáp biên giới, nơi có quan hệ gắn bó sâu sắc với Canada, cũng bày tỏ sự thất vọng.
“Tổn hại lâu dài đối với quan hệ của chúng ta với Canada thực sự rất nghiêm trọng. Tình cảm của người dân Canada – những người bạn tốt nhất, đối tác tốt nhất, đồng minh tốt nhất của chúng ta – đã bị tổn thương nghiêm trọng,” cựu Thống đốc bang Michigan James Blanchard, một thành viên Đảng Dân chủ, nói với Phil Mattingly của CNN hôm thứ Hai. “Sẽ mất rất nhiều thời gian, có thể hàng tháng, thậm chí hàng năm, để hàn gắn mối quan hệ với đồng minh đáng tin cậy của chúng ta, Canada.”
Dấu hiệu cho thấy sự phẫn nộ này là việc khán giả tại một số trận đấu NHL và NBA ở Canada đã la ó khi quốc ca Mỹ vang lên. Thông thường, khán giả Canada sẽ hát vang The Star-Spangled Banner khi gặp sự cố về micro như một cách thể hiện tình cảm với nước láng giềng phía nam.
Nhưng nhờ Trump, giờ đây các đồng minh đang cất lên một giai điệu khác.
