Hàng chục trung tâm dữ liệu khổng lồ nằm ở vùng ngoại ô Dublin đang tiêu thụ nhiều điện năng hơn toàn bộ các hộ gia đình tại các thành phố của Ireland, bắt đầu làm xói mòn sự chào đón nồng nhiệt vốn đã đưa các trung tâm dữ liệu đó đến đây.
Giờ đây, một quốc gia từng biến mình thành “nhà máy máy tính” cho Amazon, Google, Meta, Microsoft và TikTok đang tự hỏi liệu tất cả có đáng giá hay không khi các gã khổng lồ công nghệ đang tìm kiếm địa điểm để xây dựng thêm trung tâm dữ liệu nhằm phục vụ làn sóng trí tuệ nhân tạo tiếp theo.
Lo ngại về tình trạng mất điện luân phiên (rolling blackouts) đã khiến cơ quan quản lý lưới điện của Ireland dừng việc cấp phép xây dựng các trung tâm dữ liệu mới gần Dublin cho đến năm 2028. Theo hồ sơ chính thức, các tòa nhà khổng lồ này và máy tính mạnh mẽ của chúng đã tiêu thụ 21% điện năng của quốc gia vào năm ngoái. Không quốc gia nào khác báo cáo gánh nặng tiêu thụ điện năng cao hơn Ireland với Cơ quan Năng lượng Quốc tế.
Không chỉ vậy, Ireland vẫn phụ thuộc nhiều vào việc đốt nhiên liệu hóa thạch để sản xuất điện, mặc dù ngày càng có nhiều trang trại điện gió mọc lên trên khắp vùng nông thôn. Việc mở rộng trung tâm dữ liệu đe dọa mục tiêu cắt giảm đáng kể lượng khí thải gây hiệu ứng nhà kính của Ireland.
“Ireland là một mô hình thu nhỏ (microcosm) về những gì nhiều quốc gia có thể phải đối mặt trong thập kỷ tới, đặc biệt với sự phát triển của AI,” nhà nghiên cứu năng lượng Paul Deane tại Đại học Cork cho biết.
Hạn chế trung tâm dữ liệu ở Dublin
Nhà hoạt động 26 tuổi Darragh Adelaide sống ở một vùng ngoại ô của Dublin, với một đường cao tốc ngăn cách với Công viên Kinh doanh Grange Castle, một trong những cụm trung tâm dữ liệu lớn nhất của Ireland. Nơi này có thể còn mở rộng hơn nữa nếu không có sự phản đối của Adelaide đối với kế hoạch mở rộng của Google.
“Con số trung tâm dữ liệu thật sự quá nhiều,” Adelaide nói. “Người dân bắt đầu nhận ra mối liên hệ giữa lượng điện năng tiêu thụ và giá điện tăng lên.”
Ireland đã thu hút các công ty công nghệ toàn cầu từ thời kỳ kinh tế nhảy vọt “Celtic Tiger” vào đầu thế kỷ 21. Các ưu đãi về thuế, lực lượng lao động nói tiếng Anh có kỹ năng cao, và tư cách thành viên EU đã biến lĩnh vực công nghệ thành một phần quan trọng của nền kinh tế Ireland. Hòn đảo này cũng là điểm kết nối cho các cáp ngầm dưới biển đến Mỹ, Anh, Iceland và châu Âu lục địa.
Hầu hết các trung tâm dữ liệu đều nằm ở vùng ngoại ô Dublin, một vị trí gần thủ đô giúp thực hiện các giao dịch tài chính trực tuyến và các hoạt động khác đòi hỏi kết nối nhanh. Máy tính tại trung tâm dữ liệu tỏa nhiệt mạnh, nhưng so với các khu vực khác trên thế giới, nhiệt độ mát mẻ của Ireland giúp dễ dàng làm mát hơn mà không cần nhiều nước.
Tuy nhiên, những tòa nhà trước đây hầu như không ai chú ý đến nay đã thu hút sự quan tâm không mong muốn khi nhu cầu điện tăng mạnh trong khi các hộ gia đình Ireland phải trả hóa đơn điện thuộc hàng cao nhất châu Âu. Cơ quan Bảo vệ Môi trường Ireland cũng đã cảnh báo về ô nhiễm oxit nitơ từ các máy phát điện tại chỗ của trung tâm dữ liệu – thường là tuabin khí hoặc diesel – ảnh hưởng đến các khu vực gần Dublin.
Một chiến dịch hạn chế bắt đầu vào năm 2021, khi các dự báo cho thấy các trung tâm dữ liệu có thể tiêu thụ đến một phần ba lượng điện của Ireland trong thập kỷ này. Các nhà quản lý tuyên bố Dublin đã đạt giới hạn và không thể kết nối thêm trung tâm dữ liệu nào với lưới điện. Chính phủ khuyến khích các công ty công nghệ tìm đến các khu vực ngoài thủ đô và tìm cách tự cung cấp điện.
“Những gì đang xảy ra ở Ireland chính là chính trị hóa việc xây dựng quá nhiều những thứ này,” nhà nghiên cứu Patrick Brodie tại Đại học Dublin cho biết. “Dù mọi người đã nhận ra từ lâu rằng trung tâm dữ liệu là những con quái thú tiêu thụ năng lượng (energy hogs), nhưng chưa nhiều đến mức như thời điểm hiện tại khiến Ireland phải phát đi cảnh báo đỏ.”
Adelaide, khi còn là một đứa trẻ, đã chứng kiến Microsoft mở trung tâm dữ liệu đầu tiên tại Grange Castle vào năm 2009, nhưng kể từ đó, các khu phức hợp khổng lồ được xây dựng bởi Amazon, Google, Microsoft và các công ty khác đã mở rộng ở khu công viên nói trên.
Trong tháng 6, chiến dịch chống trung tâm dữ liệu của Adelaide giúp anh được bầu vào Hội đồng Hạt Nam Dublin thuộc Đảng People Not Profits. Hội đồng ngay sau đó đã từ chối kế hoạch xây dựng thêm một trung tâm dữ liệu của Google. Google đã kháng cáo quyết định này vào tháng 9.
“Tất cả chỉ dự kiến tạo ra khoảng 50 việc làm,” Adelaide nói. “Nó sẽ là một gánh nặng lớn đối với khu vực địa phương và Ireland nói chung với rất ít lợi ích.”
Một trung tâm dữ liệu đã hoàn thành của công ty Digital Realty (Mỹ) tại Grange Castle vẫn chưa thể hoạt động vì chờ phép kết nối với lưới điện. Công ty này bán không gian trong trung tâm dữ liệu của mình cho các khách hàng như ngân hàng, nhà cung cấp email và nền tảng mạng xã hội.
Khi được hỏi về vấn đề năng lượng và các công nghệ mới, Dermot Lahey, người phụ trách triển khai trung tâm dữ liệu của Digital Realty tại Ireland, nói rằng Ireland có tất cả các yếu tố để trở thành “ngôi nhà lý tưởng cho sự mở rộng của AI,” nhưng các hạn chế về nguồn điện đang kìm hãm tiềm năng đó.
Chuyển đến các vùng đất than bùn?
Khi thời tiết trở lạnh, mùi thơm khói từ những lò sưởi đốt củi than bùn thoang thoảng khắp hạt Offaly, cách Dublin chỉ hơn một giờ lái xe về phía Tây, trong một khu vực được gọi là Midlands. Đây là nơi mà một số nhà phát triển trung tâm dữ liệu, bị giới hạn bởi các rào cản ở Dublin, giờ đây nhìn thấy cơ hội.
Một báo cáo của chính quyền hạt Offaly đã đưa ra ý tưởng biến vùng đất đầy đầm lầy này thành nơi có thể “tạo ra hàng ngàn việc làm xanh” và cạnh tranh với “Dublin, Frankfurt, London, Amsterdam và Paris như một trung tâm dữ liệu được cung cấp năng lượng tái tạo.”
Tuy nhiên, nhà bảo tồn Brian Sheridan, 83 tuổi, vẫn hoài nghi. Ông đã chứng kiến khu vực này từng bị biến đổi một lần, từ một vùng đầm lầy rộng lớn mang tên Bog of Allen trở thành những mảnh đất cằn cỗi khi con người đào cắt các rãnh đất than bùn dày đặc – ban đầu bằng xẻng và sau đó là bằng máy kéo công nghiệp để sản xuất nhiên liệu nội địa.
“Đầm lầy bắt đầu biến mất và không được phục hồi lại,” Sheridan nói khi đi dọc theo một lối đi bộ bằng gỗ trên lớp rêu và cỏ cói trong Khu Bảo tồn Tự nhiên Clara Bog hiện đã được bảo vệ.
Hàng thập kỷ khai thác nhanh chóng đã giúp Ireland tự chủ năng lượng và tạo công ăn việc làm cho hàng loạt người lao động trong ngành than bùn, nhà máy sản xuất than hoạt tính và các nhà máy điện. Nhưng nó cũng gây ô nhiễm không khí và tàn phá một môi trường mỏng manh. Những đầm lầy vốn tự nhiên giữ một lượng lớn khí carbon dioxide đã bị đào bới đến tận lớp đá nền, góp phần vào tình trạng nóng lên toàn cầu. Khi bị đốt, than bùn thải ra lượng khí thải còn ô nhiễm hơn cả than đá.
Ireland đã cấm phần lớn việc bán than bùn và đóng cửa các nhà máy điện đốt than bùn cuối cùng. Nhưng công ty nhà nước Bord na Móna, từng dẫn đầu trong việc khai thác than bùn, vẫn kiểm soát những vùng đất đầm lầy rộng lớn đã bị khai thác trước đó. Công ty này đã chuyển đổi thành một nhà cung cấp năng lượng tái tạo, lắp đặt các tua-bin gió, trang trại năng lượng mặt trời và hợp tác với Amazon để xây dựng một trung tâm dữ liệu gần làng Rhode.
Amazon cũng từ chối nói về các dự án cụ thể và liên tục ám chỉ rằng họ có thể chuyển các khoản đầu tư trung tâm dữ liệu mới ra khỏi Ireland. Tuy nhiên, một giám đốc điều hành cho biết công ty vẫn đang làm việc chặt chẽ với chính phủ Ireland và mô tả những thách thức của Ireland chủ yếu liên quan đến truyền tải – xây dựng cơ sở hạ tầng để đưa năng lượng sạch mới đến nơi cần thiết.
“Ireland có cơ hội tuyệt vời để phát triển năng lượng tái tạo,” Kevin Miller, phó chủ tịch trung tâm dữ liệu toàn cầu của Amazon Web Services, nói. “Tuy nhiên, họ cũng cần bổ sung khá nhiều công suất lưới để khai thác nguồn năng lượng đó.”
Liệu năng lượng gió có thể cứu các trung tâm dữ liệu?
Một cuộc đua công nghệ đang diễn ra để khai thác năng lượng gió trong khu vực. Được hỗ trợ bởi một thỏa thuận mua điện với Microsoft, công ty năng lượng gió Na Uy Statkraft đang xây dựng chín tua-bin gió khổng lồ ở các vùng đầm lầy đã bị khai thác trước đó, dọc theo rìa phía đông của hạt Offaly. Giám đốc điều hành Statkraft tại Ireland, Kevin O’Donovan, cho biết các trung tâm dữ liệu thực tế đang giúp đẩy nhanh quá trình chuyển đổi năng lượng sạch của Ireland.
“Ở nhiều quốc gia châu Âu đại lục, nhu cầu đang giảm, và điều đó thực sự gây khó cho việc triển khai năng lượng tái tạo,” O’Donovan nói. “Trong khi ở Ireland, nhu cầu đang tăng lên vì kinh tế đang phát triển và rõ ràng một phần trong đó là sự tăng trưởng của các trung tâm dữ liệu.”
Ở phía bên kia của Offaly, một nhóm cư dân sống gần đầm lầy Lemanaghan, gần địa điểm của một tu viện từ thế kỷ 7, lại hoài nghi về các tuyên bố như vậy. Họ phản đối những gì một trang trại gió của Bord na Móna được đề xuất có thể gây ra cho di sản văn hóa và sinh thái nơi đây.
Cư dân KK Kenny đã đưa những lo ngại của mình đến Dublin vào mùa thu này trong một cuộc gặp với thủ tướng, Simon Harris. Kenny muốn bảo tồn đầm lầy để duy trì đa dạng sinh học. Ông sẽ rất vui nếu các nhà phát triển trung tâm dữ liệu thực hiện lời hứa chuyển sang các quốc gia châu Âu khác.
Điều gì xảy ra tiếp theo với các trung tâm dữ liệu của Ireland có thể phụ thuộc một phần vào chính phủ mới sắp lên nắm quyền vào đầu năm tới.
Trung tâm dữ liệu không phải là vấn đề hàng đầu đối với các cử tri Ireland khi họ tham gia bỏ phiếu vào ngày 29-11. Nhưng các nhà phân tích kỳ vọng hai đảng trung hữu đang thành lập chính phủ liên minh mới sẽ đối mặt với áp lực từ ngành công nghiệp để nới lỏng các giới hạn mở rộng trung tâm dữ liệu.
Ossian Smyth, một bộ trưởng sắp mãn nhiệm của chính phủ Ireland, người thuộc Đảng Xanh gần như mất hết ghế trong quốc hội, cho biết sẽ là sai lầm nếu làm chậm các cam kết khí hậu của Ireland. Ông cho rằng các giới hạn đối với tăng trưởng trung tâm dữ liệu do chính phủ sắp mãn nhiệm đặt ra đã giải quyết hầu hết mối quan tâm của mọi người.
Điều mà các quốc gia khác có thể học hỏi từ kinh nghiệm của Ireland, ông nói thêm, là quản lý cẩn thận ảnh hưởng của các trung tâm dữ liệu đối với sự ổn định của hệ thống điện – và đảm bảo rằng lợi ích của chúng lớn hơn nhiều so với thu nhập hay đầu tư nước ngoài.
“Đừng coi chúng là một điều xấu nhưng cần thiết (a necessary evil) hoặc điều gì đó bạn phải chịu đựng chỉ vì nó tạo ra tiền và đóng thuế,” Smyth nói.
Trung tâm dữ liệu lớn nằm ở khuôn viên Grange Castle
