Việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) tại Malaysia đã đạt đến một bước ngoặt quan trọng – nhưng không hẳn theo cách mà các nhà hoạch định chính sách mong đợi. Cho dù có hơn 2,4 triệu doanh nghiệp hiện đang sử dụng AI, một nghiên cứu mới của Amazon Web Services (AWS) lại cho thấy phần lớn các doanh nghiệp mới chỉ khai thác bề nổi của tiềm năng AI.
Nghiên cứu do AWS ủy quyền, khảo sát 1.000 doanh nghiệp Malaysia đại diện theo quy mô, lĩnh vực và khu vực, cho thấy 27% công ty đã áp dụng AI – tăng từ 20% năm ngoái, tương ứng mức tăng 35%. Điều này có nghĩa là chỉ riêng trong năm 2024 đã có thêm 630.000 doanh nghiệp ứng dụng AI, tức trung bình mỗi phút lại có một doanh nghiệp bắt đầu sử dụng AI.
Tuy nhiên, nếu nhìn sâu hơn dưới lớp thống kê đầy khích lệ đó, bức tranh lại phức tạp hơn nhiều.
Nền kinh tế AI ở bề mặt
Theo báo cáo, 73% doanh nghiệp Malaysia đang sử dụng AI chủ yếu cho những ứng dụng cơ bản như trợ lý sắp lịch, công cụ phân tích dữ liệu có sẵn, hoặc giải pháp an ninh mạng đóng gói sẵn. Các công ty này chỉ thu được những lợi ích hiệu quả nhỏ lẻ, thay vì đổi mới mang tính đột phá mà AI hứa hẹn.
Chỉ 10% doanh nghiệp ứng dụng AI ở mức độ sâu và toàn diện. “Mặc dù AI đang ngày càng phổ biến trong doanh nghiệp tại Malaysia, chỉ có một bộ phận nhỏ thực sự khai thác được tiềm năng biến đổi mạnh mẽ của công nghệ này,” báo cáo cho biết. “Phần lớn các công ty mới chỉ dừng ở việc khám phá lợi ích bề mặt, bỏ lỡ những giá trị chiến lược sâu hơn mà AI có thể mang lại.”
Ngành bán lẻ là ví dụ điển hình, với 85% doanh nghiệp chỉ dừng ở giai đoạn ứng dụng cơ bản – tỷ lệ cao nhất trong tất cả các ngành được khảo sát.
Khoảng cách giữa startup và tập đoàn lớn
Trong nhóm startup – được định nghĩa là những doanh nghiệp thành lập trong hai năm gần đây với sản phẩm hoặc sáng kiến mới – 48% đang sử dụng AI trong hoạt động của mình. Đáng chú ý, 46% startup chỉ đạt mức ứng dụng cơ bản, so với 74% ở các tập đoàn lớn (từ 500 nhân viên trở lên), nghĩa là hầu hết các tập đoàn lớn chưa thúc đẩy ứng dụng AI vào chiều sâu.
Đặc biệt, 31% startup đang phát triển sản phẩm và dịch vụ dựa trên AI, trong khi chỉ 15% tập đoàn lớn làm điều tương tự. Bên cạnh đó, 27% startup đặt AI làm trung tâm trong chiến lược kinh doanh, và 26% khai thác AI ở mức độ tiên tiến nhất – cao gấp nhiều lần so với các doanh nghiệp lớn.
“Nền kinh tế AI hai tầng – nơi các startup công nghệ vượt mặt các tập đoàn lâu đời trong đổi mới AI – có thể ảnh hưởng đến tăng trưởng và đổi mới dựa trên AI của Malaysia trong tương lai,” báo cáo cảnh báo.
Lợi ích kinh tế của việc tích hợp sâu AI là rất rõ ràng. Trong số các doanh nghiệp đã áp dụng AI, 65% báo cáo doanh thu tăng trung bình 19%, trong khi 72% cho biết năng suất được cải thiện đáng kể.
74% doanh nghiệp ứng dụng AI tin rằng công nghệ này sẽ giúp họ tăng trưởng trong năm tới, còn 67% kỳ vọng tiết kiệm chi phí trung bình 15%. Những khoản tiết kiệm này đang giúp các công ty tập trung hơn vào việc nâng cao dịch vụ khách hàng (38%), đầu tư đào tạo nhân viên (33%), và phát triển sản phẩm mới (28%).
Tuy vậy, 31% doanh nghiệp vẫn cho rằng họ cần hiểu rõ hơn về lợi tức đầu tư (ROI) của AI – dù có nhiều minh chứng thực tế từ các đơn vị khác. Khoảng cách giữa kiến thức và hành động này cho thấy vấn đề không chỉ nằm ở công nghệ, mà còn ở cách truyền thông và nhận thức.
Ba rào cản chính
Nghiên cứu xác định ba rào cản quan trọng khiến Malaysia chưa thể khai thác AI sâu hơn.
Trước hết là thiếu kỹ năng – rào cản lớn nhất. 52% doanh nghiệp cho biết thiếu kỹ năng số là thách thức chính. Những kỹ năng còn yếu nhất là thích nghi với công nghệ số mới (43%), phân tích và diễn giải dữ liệu (39%), và kiến thức cơ bản về AI và học máy (32%). Doanh nghiệp cho biết họ sẵn sàng tăng lương 34% cho ứng viên có kỹ năng AI – phản ánh cả sự thiếu hụt lẫn nhu cầu cấp thiết.
Chỉ 22% nhân viên tham gia đào tạo kỹ năng số trong năm qua, trong khi doanh nghiệp dự đoán 54% công việc sẽ đòi hỏi hiểu biết về AI trong ba năm tới. Hiện chỉ 29% công ty cảm thấy lực lượng lao động của họ đã sẵn sàng.
Rào cản thứ 2 là tính bất định về quy định – dù Malaysia hiện có môi trường “nới lỏng,” 49% doanh nghiệp mong muốn sớm có khung pháp lý ổn định cho AI. Tuy nhiên, họ cũng lo ngại về chi phí tuân thủ tăng (42%), sự chậm lại trong đổi mới (41%), và thiếu chắc chắn pháp lý (40%).
Cuối cùng là chi phí đầu tư ban đầu – 39% doanh nghiệp coi chi phí triển khai là rào cản chính, dù các doanh nghiệp tiên phong đã chứng minh lợi ích vượt trội.
Một số lĩnh vực đang dẫn đầu trong chuyển đổi AI. Công nghệ và dịch vụ chuyên môn có tỷ lệ áp dụng cao nhất (49%), tiếp theo là tài chính (42%) và sản xuất (39%). Trong đó, ngành tài chính dẫn đầu về mức tích hợp AI tiên tiến nhất (21%), theo sau là công nghệ (20%) và y tế (15%).
Đáng chú ý, 81% doanh nghiệp Malaysia – và 83% startup – tin rằng AI sẽ làm thay đổi ngành của họ trong vòng 5 năm tới, cho thấy nhận thức không phải là vấn đề.
Con đường phía trước
Báo cáo kết thúc với ba khuyến nghị vượt ra ngoài lời kêu gọi “chuyển đổi số” thông thường.
Trước tiên là đẩy nhanh việc ứng dụng số trong khu vực tư nhân thông qua các chương trình đào tạo kỹ năng có mục tiêu. Sáng kiến RakyatDigital của chính phủ, đạt hơn 1 triệu người dùng chỉ sau sáu tháng kể từ tháng 1/2024, chứng minh nhu cầu rõ rệt. Tuy nhiên, cần thêm các chương trình chuyên biệt cho từng ngành, được xây dựng qua hợp tác công – tư – học thuật.
Kế tiếp là thiết lập khung pháp lý khuyến khích đổi mới, tập trung giám sát vào những lĩnh vực có rủi ro cao, đồng thời cho phép các ứng dụng ít rủi ro được mở rộng nhanh chóng. Báo cáo khuyến nghị mô hình “sandbox” cho AI, nơi doanh nghiệp có thể thử nghiệm giải pháp trong điều kiện được giám sát.
Thứ ba là tăng cường ứng dụng AI trong khu vực công. 71% doanh nghiệp Malaysia cho biết họ sẵn sàng mở rộng ứng dụng AI hơn nếu chính phủ đi đầu, và 76% startup coi điều này là yếu tố “then chốt” cho khả năng mở rộng. Do đó, chuyển đổi số của chính phủ có thể trở thành đòn bẩy cho toàn thị trường.
Nghiên cứu của AWS cho thấy Malaysia đang ở ngã rẽ quan trọng. Nền tảng đã có 2,4 triệu doanh nghiệp sử dụng AI, các chương trình của chính phủ phát huy hiệu quả, và sự bứt phá trong các ngành tài chính, công nghệ, sản xuất.
Tuy nhiên, khoảng cách giữa việc “áp dụng sớm” và “tích hợp toàn diện” đang đe dọa trở thành khoảng cách cố hữu – nơi các công ty linh hoạt nhất bứt phá, còn các tập đoàn lớn và nền kinh tế rộng hơn thì chật vật theo sau. Tốc độ thu hẹp khoảng cách này sẽ quyết định liệu Malaysia trở thành trung tâm AI của khu vực, hay một ví dụ cảnh báo về tiềm năng bị lãng phí.
Cờ Malaysia tung bay tại Cột cờ Merdeka (Merdeka Flagpole) ở Quảng trường Dataran Merdeka, trung tâm Kuala Lumpur, Malaysia. Ảnh: TechWire Asia
