Với một số người đoạt giải Nobel năm nay, tin vui đến cùng tiếng gõ cửa trước bình minh. Với những người khác, đó là cuộc gọi bất ngờ nhưng có thể được chờ đợi từ lâu, vinh danh một phát hiện đã được thực hiện hàng thập kỷ trước.
Trong khi đó, một người đoạt giải Nobel Y học năm nay lại đang trong kỳ nghỉ ở Công viên Quốc gia Yellowstone, nơi không có sóng điện thoại. Phải mất hàng giờ sau đó ông mới biết tin mình chiến thắng.
Giải Nobel được xem là một trong những vinh dự danh giá nhất thế giới, tôn vinh những thành tựu trong y học, vật lý, hóa học, văn học, kinh tế và hòa bình. Những người chiến thắng bước vào hàng ngũ các nhà Nobel lừng danh, từ Albert Einstein đến Mẹ Teresa.
Đôi khi, giải thưởng được dự đoán trước. Một số ứng viên tiềm năng chuẩn bị sẵn họp báo, hoặc — ở miền tây nước Mỹ — thức trắng đêm chờ tin tức.
Trong khi một vài giải Nobel từng vinh danh những tên tuổi quen thuộc như Tổng thống Mỹ Barack Obama (giải Hòa bình năm 2009) hay ca sĩ-nhạc sĩ Bob Dylan (giải Văn học năm 2016), thì các giải khoa học tự nhiên thường được trao cho những nhà nghiên cứu ít được công chúng biết đến, với công trình từ hàng chục năm trước.
Năm trong số chín nhà khoa học đã đoạt giải năm nay đang ở Mỹ khi tin tức được công bố — và một số đang ngủ say.
Hai người đoạt giải ở Nhật Bản, nơi sớm hơn Stockholm bảy tiếng, thì đang làm việc khi cuộc gọi từ số điện thoại Thụy Điển đến. Một người thậm chí tưởng đó là cuộc gọi quảng cáo.
Giải Hóa học công bố hôm thứ Tư là lần đầu tiên trong năm nay ban tổ chức Nobel liên hệ được với cả ba người chiến thắng trước buổi công bố chính thức.
Dưới đây là cách mà một vài người đoạt giải năm nay biết tin mình trở thành chủ nhân Nobel.
Tiếng gõ cửa
Khi nhiếp ảnh gia Lindsey Wasson của Associated Press gõ cửa nhà của Mary E. Brunkow ở Seattle vào sáng sớm thứ Hai, chú chó Zelda của bà là người đầu tiên tỉnh thức. Tiếng sủa khiến chồng bà Brunkow, Ross Colquhoun, bật dậy.
“Tôi nghĩ ông ấy chưa hiểu tôi đến để làm gì,” Wasson kể lại. “Tôi nói, ‘Thưa ông, tôi nghĩ vợ ông vừa đoạt giải Nobel đấy.’”
Những bức ảnh của Wasson ghi lại khoảnh khắc Colquhoun đánh thức vợ và thông báo tin thay đổi cuộc đời: bà là một trong ba người đoạt giải Nobel Y học 2025.
“Đừng nói vớ vẩn thế,” bà đáp lại chồng.
Nhưng đó là sự thật. Bộ ba nhà khoa học này, qua nghiên cứu từ hơn 20 năm trước, đã phát hiện một cơ chế quan trọng giúp cơ thể kiểm soát hệ miễn dịch, được gọi là dung nạp miễn dịch ngoại vi. Các chuyên gia đánh giá phát hiện này là chìa khóa để hiểu các bệnh tự miễn như tiểu đường tuýp 1, viêm khớp dạng thấp và lupus.
Ngày hôm sau, các nhiếp ảnh gia AP là Mark J. Terrill và Damian Dovarganes đến Santa Barbara, California để tìm nhà vật lý John Martinis trước khi mặt trời mọc. Vợ ông, Jean, ra mở cửa và nói họ hãy quay lại sau: “Ông ấy cần ngủ thêm.”
“Nhiều năm liền, chúng tôi thường thức đêm để chờ xem giải Vật lý được trao cho ai,” bà kể.
“Đến một lúc nào đó, chúng tôi nghĩ — thật điên rồ! Nếu có chuyện gì xảy ra, rồi ta sẽ biết thôi, cứ ngủ đã.”
Bà cười và nói thêm: “Tôi đang nghĩ cách mở lời sao cho khéo. Kiểu như, ‘Anh có nên lên kế hoạch du lịch Thụy Điển không nhỉ?’”
Cuối cùng, bà đánh thức chồng dậy trước 6 giờ sáng, chỉ nói rằng phóng viên AP muốn phỏng vấn.
“Tôi biết tuần này là tuần công bố Nobel, nên đoán ra ngay,” Martinis kể lại. “Tôi mở máy tính, tra ‘Nobel Prize 2025’ và thấy hình mình cùng Michel Devoret và John Clarke. Tôi thực sự choáng.”
Bộ ba giành giải Nobel Vật lý nhờ nghiên cứu về hiện tượng đường hầm lượng tử ở cấp độ hạ nguyên tử, mở ra những ứng dụng trong truyền thông và máy tính kỹ thuật số hiện đại.
Martinis giờ đây sẽ có chuyến đi Thụy Điển — lễ trao giải diễn ra ngày 10/12 tại Stockholm.
Chuyến leo núi bị gián đoạn
Chỉ có Fred Ramsdell là người cuối cùng biết mình đoạt giải Nobel Y học.
Hôm thứ Hai, ông đang du lịch bằng ba lô qua Công viên Quốc gia Yellowstone cùng vợ và hai chú chó Larkin và Megan. Điện thoại của ông để chế độ máy bay như thường lệ khi đi chơi cùng gia đình.
Nhiều giờ sau, khi họ chạy xe qua một thị trấn nhỏ, điện thoại của vợ ông đổ chuông liên tục. Bà hét lên khi hàng loạt thông báo tràn về: “Anh vừa đoạt giải Nobel Y học cùng Brunkow và Shimon Sakaguchi!”
“Tôi nói, ‘Không đời nào,’” Ramsdell kể lại với AP. “Bà ấy bảo, ‘Có đấy, em có 200 tin nhắn xác nhận rồi!’”
Tối hôm đó, Ramsdell lái xe đến một khách sạn ở Montana để kết nối Wi-Fi và gọi điện cho bạn bè, đồng nghiệp. Mãi đến nửa đêm, ông mới nói chuyện với Ủy ban Nobel.
Ông chia sẻ rằng mình vô cùng kinh ngạc và xúc động, nhưng không có ý định thay đổi thói quen “cắt sóng” điện thoại, vì cho rằng điều đó giúp ông giữ cân bằng giữa công việc và cuộc sống.
Cuộc gọi từ Thụy Điển
Ủy ban Nobel thường gọi điện cho người chiến thắng ngay trước khi công bố chính thức. Một số người bỏ qua số gọi đến từ Thụy Điển, như Brunkow, người nghĩ đó là cuộc gọi rác lúc tờ mờ sáng.
Khi điện thoại reo sáng thứ Tư, người đoạt giải Hóa học Susumu Kitagawa cũng nghi ngờ.
Ông kể: “Tôi bắt máy khá cộc lốc, nghĩ chắc lại là cuộc gọi quảng cáo, dạo này tôi nhận mấy cuộc như vậy suốt.”
Lễ công bố tiếp theo, giải Văn học, sẽ diễn ra vào thứ Năm. Liệu người chiến thắng sẽ bắt máy khi Thụy Điển gọi không?
Bức ảnh của Wasson ghi lại khoảnh khắc Colquhoun đánh thức vợ và thông báo tin thay đổi cuộc đời: bà là một trong ba người đoạt giải Nobel Y học 2025. Ảnh: AP
