Jacob Shaul là một học sinh trung học đầy tiềm năng, dành thứ Bảy để chơi cờ và nghiền ngẫm sách của những nhà tâm lý học như Malcolm Gladwell hay Angela Duckworth. Cậu có thể giải thích nguyên lý của điện toán lượng tử dễ dàng như khi đánh trống cùng ban nhạc của mình. Sau khi tự học lập trình, Shaul quyết định chia sẻ niềm đam mê bằng cách sáng lập một tổ chức phi lợi nhuận, mang lại các khóa học miễn phí về lập trình cho hơn một nghìn học sinh trên năm châu lục.
Bắt đầu từ một “thử nghiệm cá nhân” tại trường trung học Live Oak, sáng kiến của Shaul nay đã trở thành một tổ chức gồm 16 thành viên, tổ chức các khóa học trực tuyến và trực tiếp kéo dài nhiều tuần tại hơn 30 cơ sở, bao gồm hơn một chục trường học và viện dưỡng lão quanh khu vực Vịnh San Francisco – nơi Shaul sinh sống. Shaul và các tình nguyện viên đi bằng xe buýt vì chưa ai có bằng lái xe.
“Tôi thật sự thích dạy công nghệ cho mọi người,” Shaul, 17 tuổi, nói. “Tôi muốn tận dụng sức mạnh của công nghệ và giúp người khác sử dụng nó.”
Shaul thành lập Mode to Code vào năm 2024, sau khi nhận thấy rằng thanh thiếu niên dễ tiếp thu kiến thức lập trình hơn khi được dạy bởi bạn bè cùng trang lứa. Shaul và nhóm bạn dạy các khóa học về AI, phát triển web và trò chơi điện tử tại chín trường học, tổ chức phi lợi nhuận và sáng kiến địa phương ở khu vực Thung lũng Silicon, như Breakthrough Summerbridge hay Young STEAMers, vốn hỗ trợ học sinh có hoàn cảnh khó khăn. Các lớp học quốc tế của nhóm cũng mở rộng đến Ấn Độ, Ý, Botswana, Bolivia và tiếp tục tìm cách vươn xa hơn.
Đến tháng 3 năm nay, Shaul mở rộng đối tượng học viên từ học sinh trung học cơ sở sang cả người cao tuổi tại các viện dưỡng lão. Theo Shaul, mẹ cậu đã gợi ý mang chương trình này đến Rhoda Goldman Plaza – một viện dưỡng lão ở San Francisco. Trong sáu tháng qua, chương trình đã phát triển, với khoảng 20 cơ sở được mời tham gia, và bảy cơ sở đã nhận lời. Shaul và tình nguyện viên dạy một buổi mỗi tuần trong bốn tuần, sau đó tiếp tục hỗ trợ riêng cho những người cao tuổi muốn học thêm.
Người cao tuổi tỏ ra cởi mở khi học công nghệ từ một thiếu niên. Khi Shaul và nhóm xuất hiện trong đồng phục Mode to Code, họ thường gặp khoảng một chục học viên lớn tuổi. Từ việc dạy kiến thức công nghệ đến hỗ trợ kỹ thuật, chương trình mang lại không gian tích cực cho những người cao tuổi tò mò về ứng dụng của AI trong đời sống hàng ngày hoặc chỉ đơn giản muốn cài đặt email trên điện thoại.
“Họ biết nhiều hơn tôi tưởng,” Shaul nhận xét, nhấn mạnh sự ham học hỏi và tinh tế của học viên cao tuổi.
Mục tiêu của các lớp học là “thu hẹp khoảng cách số giữa các thế hệ”, theo Aydin Khaleeli, 17 tuổi, đồng lãnh đạo chương trình, người được truyền cảm hứng tham gia giảng dạy từ chính khó khăn trong việc kết nối công nghệ với ông bà mình ở Pakistan.
Khaleeli lo ngại rằng nhiều người “bị bỏ lại phía sau” vì thiếu kiến thức cơ bản về công nghệ và AI.
Một nhóm dễ bị tổn thương
Shaul và nhóm tình nguyện viên cũng linh hoạt đáp ứng nhu cầu của học viên. Dù các lớp học được thiết kế theo kiểu “một khuôn cho tất cả”, Shaul luôn điều chỉnh để công nghệ trở nên hữu ích trong đời sống hằng ngày.
Sống ngay cạnh Thung lũng Silicon là trung tâm công nghệ toàn cầu, nhiều người cao tuổi đã quen thuộc với các công cụ hiện đại, thậm chí dùng AI để viết bản thảo cáo phó hay hỗ trợ dịch thuật. Tuy nhiên, các buổi hướng dẫn giúp họ thêm tự tin.
Ed Kaplan, từng là nhà khoa học môi trường, tham gia lớp học với niềm tin rằng mình đã “đi trước một bước”. Ông thường xuyên sử dụng ChatGPT và luôn kiểm tra nguồn trích dẫn, đặc biệt với các chủ đề gây tranh cãi. Kaplan từng dùng công cụ này để giúp bạn đang đau buồn vì mất vợ soạn cáo phó. Sau khi nhập đầy đủ thông tin, ông chỉ mất tám giây để có bản thảo chất lượng. Người bạn ban đầu ngạc nhiên nhưng sau đó cảm kích.
Tuy vậy, với Kaplan và nhiều người khác, ưu tiên lớn hơn là phát hiện lừa đảo qua mạng và điện thoại. Theo FBI, người Mỹ trên 60 tuổi đã báo cáo thiệt hại 4,9 tỷ USD do lừa đảo trong năm 2024 – tăng 43% so với năm trước.
Shaul và Khaleeli dành trọn một tuần để hướng dẫn cách phòng tránh. Kẻ lừa đảo ngày càng tinh vi, còn người về hưu lại là đối tượng ưa thích. Hộp thư điện tử của họ ngập tràn email giả mạo chào mời dịch vụ công nghệ; tin nhắn liên tục hiện lên với lời hứa xóa nợ thuế; và những câu chuyện ở bàn ăn thường xoay quanh số cuộc gọi giả mạo ngày càng tăng. Nhiều kẻ giả danh cháu chắt gặp nạn, tạo tình huống khẩn cấp buộc nạn nhân phải hành động ngay. Nhân viên và cư dân viện dưỡng lão đều cho rằng sự xấu hổ khiến nhiều người không dám thừa nhận mình bị lừa, vô tình tiếp tay cho kẻ gian.
Paulette Aroesty, 87 tuổi, từng nhận những cuộc gọi lừa đảo như thế này. “Người cao tuổi là nhóm rất dễ bị tổn thương,” bà nói, bổ sung rằng “đôi khi họ nhấc máy chỉ để có người trò chuyện, hoặc đầu óc không tỉnh táo, và người già thường nghe lời hơn.”
Kaplan cho biết ngay cả những người có học thức cao cũng dễ bị lừa. Ông dẫn chứng một bác sĩ đã mất từ 2.000 đến 3.000 USD vì lừa đảo. “Ông ấy không kể cho chúng tôi biết cho đến khi tham gia bữa tối chung và có người đủ dũng khí thừa nhận rằng họ đã bị lừa,” Kaplan nói.
Kaplan và Aroesty nhấn mạnh tầm quan trọng của một diễn đàn nơi người cao tuổi có thể thảo luận công khai, tìm sự giúp đỡ và không cảm thấy xấu hổ. Kaplan kể một câu chuyện khi một kẻ lừa đảo tìm cách thuyết phục một người quen bỏ tiền mặt vào túi bọc giấy bạc rồi gửi qua dịch vụ chuyển phát. May mắn thay, người phụ nữ đã kể lại cho nhân viên viện dưỡng lão, và cả hai đã kịp thời ngăn chặn gói hàng trước khi nó bị gửi đi, giúp bà không bị lừa 800 USD.
Aroesty suýt bị lừa khi một kẻ tự nhận cung cấp hỗ trợ kỹ thuật liên hệ để “sửa” iPad của bà. Bà gần như đồng ý, nhưng sự thúc ép liên tục đòi số thẻ ghi nợ qua điện thoại khiến bà nghi ngờ. Aroesty thử nói rằng mình không có thẻ ghi nợ. Điều xảy ra sau đó xác nhận linh cảm của bà: “Hắn tức giận và cúp máy,” bà kể lại với tiếng cười.
Dân số già và AgeTech
Theo Cục Thống kê Dân số Hoa Kỳ, vào năm 2024, gần 1/5 dân số Mỹ đã từ 65 tuổi trở lên — và con số này dự kiến sẽ còn tăng. Trên toàn cầu, Liên Hợp Quốc ước tính số người thuộc nhóm tuổi này sẽ đạt 1,6 tỷ vào năm 2050. Cùng với việc ngày càng phụ thuộc vào công nghệ để kết nối và tiện lợi, nhóm dân số già này đã tạo ra cơ hội kinh doanh béo bở cho các công ty đầu tư vào lĩnh vực giải pháp công nghệ đang phát triển nhanh, được gọi chung là AgeTech.
AgeTech, đôi khi mở rộng đối tượng từ 50 tuổi trở lên, bao gồm các công nghệ và dịch vụ nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống cho người cao tuổi. Nhiều công ty lớn trong các lĩnh vực khác nhau như CVS Health, Hyundai và Best Buy đã đầu tư vào lĩnh vực này, nhắm đến thị phần trong hơn 120 tỷ USD chi tiêu công nghệ của nhóm 50 tuổi trở lên, theo dự báo của AARP cho năm 2030.
Sự phát triển của AgeTech đã mở ra cơ hội để Shaul hợp tác với The Smarter Service, một công ty dịch vụ CNTT tự gọi mình là “hướng dẫn viên công nghệ cho người cao tuổi.” Vì bận học tập và điều hành Mode to Code, Shaul thường giới thiệu học viên đến The Smarter Service để được tư vấn riêng.
Không gì thay thế được việc học trực tiếp
Shaul hy vọng có thể biến đam mê công nghệ thành sự nghiệp trong ngành khoa học máy tính, cụ thể là kỹ sư phần mềm, để lại Mode to Code cho những người khác tiếp tục phát triển và mở rộng.
“Tôi hy vọng có ai đó ở trường tôi hoặc một người tôi đang làm việc cùng sẽ tiếp quản dự án này sau tôi,” Shaul nói. “Tôi thực sự muốn nó tiếp tục.”
Nhưng bất chấp tình yêu công nghệ, bí quyết thành công của Shaul — đặc biệt với người cao tuổi — có lẽ nằm ở điều rất “cũ kỹ”: kết nối trực tiếp. Đây là lý do đội ngũ của cậu vẫn tập trung giảng dạy tại địa phương.
Đối với Geoffrey Washburn, giám đốc phụ trách hoạt động tại Franks Residences, việc đồng ý để Shaul dạy cư dân là điều hiển nhiên. Ông cho biết người cao tuổi ở đây luôn cần hỗ trợ công nghệ và việc học trực tiếp đem lại hiệu quả vượt trội, nhất là với các chủ đề phức tạp như công nghệ.
Trong một buổi học gần đây tại Franks Residences, sự thoải mái đó hiện rõ. Người cao tuổi liên tục đặt câu hỏi cho Shaul và Khaleeli, từ cách sắp xếp điện thoại thông minh đến dự định học đại học của hai cậu. Đổi lại, họ làm mọi cách để học viên cảm thấy thoải mái và được trao quyền. Với Shaul, việc người cao tuổi biết dùng điện thoại để soi kính lúp hay mở ứng dụng podcast có thể giúp họ sống chủ động hơn.
Aroesty, chẳng hạn, không cần phải thuyết phục nhiều. Bà thích khả năng gọi FaceTime cho các cháu và dùng Alexa để tắt đèn. Dù vậy, bà vẫn nhớ “những ngày xưa tươi đẹp” khi học phí đại học chỉ 22 USD, và mọi người trò chuyện trực tiếp thay vì nói chuyện với bot.
Đó cũng là một lý do khiến những gì Mode to Code mang lại được trân trọng — từng buổi học dành cho người cao tuổi.
Jacob Shaul dạy chương trình ngoại khóa “Mode to Code” cho học sinh trung học cơ sở tại Trường Everett Middle ở San Francisco. Ảnh: AP
Một lớp học của người cao tuổi do Mode to Code tổ chức. Ảnh: Mode to Code
