Một trận động đất lịch sử ở Myanmar đã được camera giám sát CCTV ghi lại, cho thấy một đường đứt gãy dịch chuyển 2,5 mét chỉ trong 1,3 giây. Đoạn phim hiếm hoi này xác nhận sự đứt gãy theo kiểu xung động và đường trượt cong, mang lại những manh mối đột phá cho khoa học nghiên cứu động đất.
Trận động đất mạnh làm rung chuyển trung tâm Myanmar
Trưa thứ Sáu ngày 28 tháng 3 năm 2025, một trận động đất mạnh cấp 7,7 đã xảy ra ở trung tâm Myanmar dọc theo Đường đứt gãy Sagaing. Tâm chấn nằm gần thành phố Mandalay, thành phố lớn thứ hai của quốc gia này, và sự kiện này trở thành trận động đất mạnh nhất ở Myanmar trong hơn 100 năm qua, cũng như là trận động đất chết nhiều người thứ hai trong thời đại hiện đại của nước này.
Trận động đất xảy ra dọc theo một đường đứt gãy dạng trượt ngang, nơi hai khối vỏ Trái Đất lớn trượt qua nhau theo chiều ngang dọc theo một vết nứt thẳng đứng. Nếu nhìn từ bên ngoài, mặt đất sẽ thấy giống như tách ra theo một đường rõ ràng, với mỗi bên dịch chuyển theo hướng ngược nhau.
Các nghiên cứu trước dựa trên dữ liệu địa chấn đã gợi ý rằng những trận động đất như vậy có thể tạo ra sự đứt gãy kiểu xung động và theo các đường trượt hơi cong. Tuy nhiên, do các thiết bị đo địa chấn đặt khá xa đường đứt gãy trong các sự kiện trước đây, những kết luận này vẫn chỉ mang tính gián tiếp.
Bắt được trên camera: Cơ hội hiếm có
Lần này, một camera tình cờ ghi lại được sự chuyển động của đường đứt gãy ngay khi nó xảy ra, mang đến cho các nhà khoa học tại Đại học Kyoto cơ hội hiếm hoi quan sát hiện tượng đứt gãy theo thời gian thực.
Bằng phương pháp gọi là đối chiếu chéo điểm ảnh (pixel cross-correlation), nhóm nghiên cứu phân tích từng khung hình trong đoạn phim để theo dõi chuyển động của đường đứt gãy. Phân tích cho thấy mặt đất trượt ngang 2,5 mét chỉ trong 1,3 giây, đạt vận tốc tối đa 3,2 mét mỗi giây. Mặc dù tổng mức dịch chuyển ngang là điển hình cho các trận động đất dạng trượt ngang, nhưng khoảng thời gian dịch chuyển cực ngắn này là phát hiện quan trọng và bất ngờ.
“Thời gian chuyển động ngắn xác nhận sự đứt gãy theo kiểu xung động, được đặc trưng bởi một đợt trượt tập trung lan truyền dọc theo đường đứt gãy, giống như sóng gợn lan truyền trên tấm thảm khi bị túm kéo một đầu,” nhà nghiên cứu Jesse Kearse cho biết.
Phân tích của nhóm cũng chứng minh rằng đường trượt có dạng cong nhẹ, phù hợp với các quan sát địa chất trước đó từ các đường đứt gãy trên thế giới. Điều này có thể cho thấy các đường trượt thường cong thay vì hoàn toàn thẳng.
Công cụ mới cho khoa học động đất
Nghiên cứu cho thấy việc giám sát đường đứt gãy dựa trên video là một công cụ mạnh mẽ cho ngành địa chấn học, giúp có được những hiểu biết chưa từng có về hành vi động đất. Việc ghi lại chi tiết như vậy là nền tảng để cải thiện hiểu biết về quá trình động đất và nâng cao khả năng dự báo các rung chấn mặt đất trong những sự kiện lớn tương lai.
“Chúng tôi không ngờ rằng đoạn video này lại cung cấp một lượng lớn quan sát chi tiết đến vậy. Dữ liệu động học như thế này rất quan trọng để nâng cao hiểu biết về vật lý động đất,” Kearse nói.
Giai đoạn tiếp theo của nghiên cứu sẽ sử dụng các mô hình dựa trên vật lý để khám phá các yếu tố kiểm soát hành vi đường đứt gãy như đã được tiết lộ trong phân tích này.
Camera ghi lại cảnh đường đứt gãy của trận động đất lớn ở Myanmar trượt ngang chỉ trong vài giây, xác nhận sự đứt gãy nhanh và giống sóng gợn, thách thức những giả định cũ về đường đứt gãy. Ảnh: Shutterstock
