Sau một năm khen ngợi nồng nhiệt và bày tỏ tình cảm với nhau, Elon Musk và Donald Trump đã kết thúc mối quan hệ chính trị của họ một cách đầy kịch tính trong tuần này. Cuộc chia tay công khai rầm rộ bao gồm việc người giàu nhất thế giới cáo buộc tổng thống Mỹ có quan hệ với một tội phạm tình dục khét tiếng, trong khi Trump thì tuyên bố Musk đã “mất trí”.
Khi Musk và Trump công khai đấu khẩu trên mạng xã hội riêng của mỗi người, họ cũng đưa ra những lời đe dọa có hậu quả thực tế. Trump ám chỉ có thể hủy bỏ toàn bộ các hợp đồng và khoản trợ cấp của chính phủ dành cho Musk – “cách tốt nhất để tiết kiệm tiền”, ông viết – một động thái có thể gây hậu quả nghiêm trọng không chỉ với các công ty của tỷ phú công nghệ mà còn với các cơ quan liên bang đang phụ thuộc vào các công ty đó. Musk đáp trả bằng tuyên bố sẽ bắt đầu loại bỏ tàu vũ trụ Dragon của SpaceX – thứ mà NASA đang dựa vào để thực hiện các sứ mệnh vận chuyển – mặc dù sau đó ông đã rút lại quyết định.
Dù diễn biến này mang đậm chất truyền hình thực tế giật gân, cuộc tranh cãi giữa Trump và Musk một lần nữa phơi bày nguy cơ khi đặt các tài sản công quan trọng vào tay các công ty tư nhân do những tỷ phú thất thường điều hành. Nó cho thấy những lĩnh vực từng là biểu tượng cho nỗ lực quốc gia như du hành vũ trụ giờ đây có thể bị chệch hướng hoàn toàn chỉ vì cảm xúc nhất thời của một cá nhân.
Trước đó, mối quan hệ giữa Musk và Trump đã làm dấy lên lo ngại về tham nhũng và các lời kêu gọi điều tra việc CEO Tesla tận dụng vị trí của mình trong chính phủ để trục lợi cho doanh nghiệp. Cuộc chia tay hiện tại làm nổi bật một rủi ro khác: dịch vụ mà Musk cung cấp cho chính phủ giờ có thể trở thành “con tin” trong các cuộc xung đột cá nhân. Hàng chục tỷ USD có thể bị đe dọa vì cuộc chiến này.
Cách thức công khai và hỗn loạn mà mâu thuẫn này diễn ra cũng nhắc nhở về tính khó đoán trong quyết định của cả hai. Ví dụ, tuyên bố bất ngờ của Musk về việc tạm dừng hoạt động tàu Dragon – nếu thực hiện – có thể khiến Mỹ ngay lập tức không thể tiếp cận Trạm Vũ trụ Quốc tế.
“Xét tuyên bố của Tổng thống về việc hủy bỏ các hợp đồng chính phủ của tôi, @SpaceX sẽ bắt đầu ngừng hoạt động tàu vũ trụ Dragon ngay lập tức,” Musk đăng hôm thứ Năm mà không có cảnh báo trước.
Nhưng sau đó ông lại thay đổi ý kiến chỉ sau chưa đầy một ngày, phản hồi lời khuyên của một người dùng ẩn danh có khoảng 5.000 người theo dõi rằng ông nên “bình tĩnh và suy nghĩ lại”.
“Lời khuyên hay. Được rồi, chúng tôi sẽ không ngừng hoạt động Dragon,” ông viết tiếp chưa đầy một ngày sau đó.
Nếu cuộc xung đột giữa Musk và Trump dẫn đến việc gián đoạn các dịch vụ của chính phủ hoặc biến chúng thành công cụ mặc cả chính trị, điều đó sẽ không phải là không có cảnh báo trước. Kể từ khi Musk từ chối cho Ukraine sử dụng Starlink ở Crimea vào năm 2023 để thực hiện một cuộc tấn công bất ngờ vào quân Nga, các chính phủ đã phải đối mặt với thực tế không thoải mái về việc Musk kiểm soát cơ sở hạ tầng toàn cầu. Tuyên bố của Musk rằng ông có thể làm tê liệt “toàn bộ tiền tuyến” của Ukraine bằng cách tắt Starlink đã gây ra một vụ căng thẳng ngoại giao hồi đầu năm nay. Trong khi đó, các chính phủ châu Âu gần đây đang khẩn trương tìm kiếm các lựa chọn thay thế Starlink vì lo ngại trước tính khí thất thường của Musk.
Trong khi Musk liên tục thách thức các chính phủ nước ngoài và hành xử như một thế lực toàn cầu không chịu ràng buộc, thì Mỹ ngược lại vẫn tiếp tục ký hợp đồng và gia tăng phụ thuộc vào các công ty của ông. Đặc biệt trong lĩnh vực không gian, cái tên Musk gần như đồng nghĩa với toàn bộ hoạt động.
Kể từ khi SpaceX giành được hợp đồng đầu tiên với NASA vào năm 2006, chính phủ đã trao cho công ty này khoảng 15 tỷ USD hợp đồng và ngày càng phụ thuộc vào SpaceX để đưa phi hành gia và hàng hóa lên không gian. NASA cũng đã ký hợp đồng với SpaceX cho sứ mệnh có người lái lên Mặt trăng, cũng như chuyến thám hiểm một trong các mặt trăng của sao Thổ. Năm ngoái, cơ quan này cũng phải cầu cứu SpaceX để giải cứu hai phi hành gia bị kẹt trên ISS.
Sự phụ thuộc của chính phủ vào đế chế Musk không chỉ dừng ở NASA. Lầu Năm Góc cũng có các hợp đồng lớn với Musk, sử dụng SpaceX để phóng các vệ tinh tình báo. SpaceX từng là ứng viên hàng đầu trong kế hoạch của chính quyền Trump nhằm xây dựng lá chắn tên lửa “Vòm Vàng” – một ưu tiên quốc phòng quốc gia. Dịch vụ vệ tinh Starlink của Musk cũng đã len lỏi vào chính phủ tới mức đã được lắp đặt tại Nhà Trắng trong năm nay.
Musk vẫn bị ràng buộc bởi các yếu tố thị trường và nhà đầu tư, điều đã được thể hiện rõ vào thứ Năm khi cổ phiếu Tesla lao dốc khoảng 14% giữa lúc ông tranh cãi với Trump. Tuy nhiên, Musk từng tuyên bố rằng ông sẵn sàng chịu mất tiền vì lý tưởng của mình, và khối tài sản khổng lồ giúp ông phần nào miễn nhiễm với những cú sốc lớn. Khi cổ phiếu Tesla sụt giảm hôm thứ Năm, Musk mất khoảng 34 tỷ USD giá trị tài sản ròng trong một ngày – nhưng ông vẫn là người giàu nhất thế giới với khoảng cách hơn 90 tỷ USD so với người thứ hai.
Việc phụ thuộc quá nhiều vào Musk và tư nhân hóa các dịch vụ chính phủ từ lâu đã bị các tổ chức giám sát đạo đức và chuyên gia trong ngành chỉ trích, nhưng giờ đây đặc biệt rủi ro khi Musk đe dọa dùng các dịch vụ đó làm con tin. Điều này cũng đi ngược lại với mục tiêu cắt giảm và tư nhân hóa chính phủ liên bang mà Musk từng tích cực thúc đẩy khi còn làm việc với chính quyền Trump. Musk từng kịch liệt phản đối bộ máy hành chính, tòa án và cơ quan quản lý vì cho rằng chúng cản trở tiến độ công việc – nhưng chính những yếu tố này lại là hàng rào chống lại kiểu quyền lực cá nhân không bị kiểm soát và thất thường như những gì ông và Trump vừa thể hiện trong cuộc tranh cãi vừa qua.
Elon Musk và Donald Trump tại Philadelphia, ngày 22-3-2025. Ảnh: Getty Images.
