Một nghiên cứu gần đây của Đại học Flinders ở Nam Úc đã lý giải vì sao nhiều người cảm thấy cực kỳ khó khăn trong việc tha thứ cho chính mình, cho dù làm như vậy có thể cải thiện sức khỏe tinh thần.
Công bố trên tạp chí Self and Identity, nghiên cứu tập trung vào những trải nghiệm thực tế của những người vẫn bị mắc kẹt trong cảm giác tội lỗi và xấu hổ sau sai lầm hoặc tình huống khó khăn.
Các nhà nghiên cứu đã xem xét chia sẻ cá nhân của 80 người tham gia, so sánh giữa nhóm cuối cùng đã có thể tha thứ cho bản thân và nhóm cảm thấy điều đó là bất khả thi.
Kết quả cho thấy, những người tiếp tục vật lộn thường miêu tả sự kiện đó như đang diễn ra sống động và ngay trước mắt, ngay cả khi nó đã xảy ra từ nhiều năm trước. Nhiều người cho biết họ lặp đi lặp lại ký ức ấy, cảm thấy không thể tiến lên, và phải đấu tranh với những cảm xúc mạnh mẽ như tội lỗi, hối hận, xấu hổ và tự trách.
Hơn cả chuyện “buông bỏ”
Giáo sư Tâm lý học Lydia Woodyatt, tác giả chính của nghiên cứu, cho biết việc tha thứ cho bản thân phức tạp hơn nhiều so với việc chỉ đơn giản là “buông bỏ (let go).”
“Tha thứ cho bản thân không phải là cứ tiến lên hoặc quên đi những gì đã xảy ra,” bà nói.
“Những người tha thứ cho bản thân vẫn nghĩ về sự kiện đó đôi lúc, và đôi khi vẫn thấy xấu hổ hay tội lỗi, đặc biệt nếu họ gặp tình huống gợi nhớ lại. Nhưng sự khác biệt là những cảm xúc này ít mãnh liệt và ít thường xuyên hơn, và sự kiện đó không còn kiểm soát cuộc sống của họ nữa.”
Nhóm này cũng chủ động tập trung vào tương lai, chấp nhận những giới hạn của bản thân (nhất là về tri thức, phán đoán, hoặc khả năng kiểm soát lúc đó) và kết nối lại với các giá trị của họ để tiếp tục bước đi.
Ngược lại, nghiên cứu cho thấy những người cảm thấy mình đã làm tổn thương người thân như con cái, bạn đời hoặc bạn bè – hoặc chính họ từng là nạn nhân – lại thường khó lòng vượt qua nhất.
Theo Giáo sư Woodyatt, điều này thách thức quan niệm rằng tha thứ cho bản thân chỉ dành cho những người rõ ràng đã làm điều sai trái.
Định nghĩa lại tha thứ cho bản thân
“Đôi khi sự tự kết tội, tội lỗi và xấu hổ nảy sinh khi chính chúng ta là nạn nhân, hoặc trong những tình huống khiến ta cảm thấy trách nhiệm cao độ – dù ta không thể nào kiểm soát được kết quả,” bà giải thích.
“Cảm xúc chính là manh mối cho thấy bộ não cần giải quyết điều gì để thoát khỏi sự tự kết tội. Chúng là vết đau chỉ ra vị trí của tổn thương,” theo bà Woodyatt.
“Trong trường hợp của xấu hổ, tội lỗi và tự trách, đó là quá trình bộ não giúp ta vượt qua tổn thương đạo đức – tức là những mối đe dọa cốt lõi đối với nhu cầu tâm lý như quyền tự chủ (cảm giác lựa chọn, kiểm soát và tự do) và nhu cầu thuộc về (cảm giác được chấp nhận như một thành viên nhóm hay đối tác trong mối quan hệ), cũng như sống theo những giá trị chung.”
Một quá trình, không phải một quyết định
Nghiên cứu cũng phát hiện rằng tha thứ cho bản thân không phải là một quyết định tức thời, mà là một quá trình cần thời gian, sự suy ngẫm, và thường là sự hỗ trợ từ người khác.
Giáo sư Woodyatt cho rằng kết quả này rất quan trọng với các chuyên gia sức khỏe tâm thần làm việc với những người đang vật lộn với tội lỗi và xấu hổ.
“Giúp ai đó tha thứ cho bản thân không phải là bảo họ: ‘Đừng thấy xấu hổ vì điều đó, không phải lỗi của bạn,’” bà nói. “Mà là giúp họ hiểu nguồn gốc của sự xấu hổ hay tội lỗi đó, và cùng họ xử lý những nhu cầu tâm lý quan trọng, chuyển từ tổn thương đạo đức sang hồi phục đạo đức – khẳng định lại cảm giác làm chủ và bản sắc đạo đức của họ trong tương lai.”
Nhà tội phạm học kiêm nhà tâm lý học Melissa de Vel-Palumbo cho biết nghiên cứu này mang lại những hiểu biết quý giá cho ngành tội phạm học bằng cách hé lộ cách con người xử lý cảm giác tội lỗi và trách nhiệm – những yếu tố then chốt để hiểu hành vi phạm tội và phục hồi.
“Trong nghiên cứu này, chúng tôi dựa trên những câu chuyện có thật từ những người suy ngẫm về trải nghiệm đau đớn, có trường hợp kéo dài hàng thập kỷ,” bà nói. “Điều đó cho chúng tôi một góc nhìn đặc biệt về cách con người thực sự chung sống với tội lỗi, xấu hổ và tự trách theo thời gian.”
Một nghiên cứu mới từ Đại học Flinders cho thấy cách tội lỗi, xấu hổ và tổn thương đạo đức có thể khiến một số người mắc kẹt trong quá khứ, trong khi người khác lại có thể bước tiếp. Nguồn: Shutterstock
