Làn sóng nhiễm virus đậu mùa khỉ (mpox) gia tăng tại quốc gia châu Phi nhỏ bé Sierra Leone đang khiến hệ thống y tế nước này quá tải, đồng thời làm dấy lên khả năng virus sẽ lây lan sang các nước láng giềng và bùng phát thành dịch lớn hơn ở khu vực Tây Phi đông dân cư.
Trong tháng qua, Sierra Leone đã xác nhận 15 ca tử vong và hơn 3.000 ca nhiễm đậu mùa khỉ — chiếm hơn một nửa tổng số ca nhiễm mới ở châu Phi. Theo một phân tích trên diễn đàn Virological.org ngày 28-5 dựa trên 76 bộ gene virus, đợt bùng phát bắt đầu từ tháng 11. Nghiên cứu này cũng cho thấy số ca nhiễm thực tế có thể cao gấp ít nhất bốn lần số liệu báo cáo, theo bà Edyth Parker, nhà dịch tễ học di truyền tại Viện Genomics và Y tế Toàn cầu ở Ede, Nigeria, đồng tác giả bản phân tích.
“Tình hình đang cực kỳ nghiêm trọng — số ca nhiễm không ngừng tăng nhanh,” ông Jia Kangbai, nhà dịch tễ học bệnh truyền nhiễm tại Đại học Njala ở Freetown, Sierra Leone, cho biết. “Mọi thứ đang trở nên rất khó khăn.”
Số ca tăng vọt
Virus gây bệnh mpox có thể gây ra các vết loét đầy dịch đau đớn trên da, kèm theo sốt và trong những trường hợp nặng có thể gây tử vong. Virus này được cho là tồn tại trong một số loài gặm nhấm hoang dã và là bệnh đặc hữu ở một số quốc gia châu Phi, trong đó có Sierra Leone, đôi khi lây sang người.
Từ sau đợt lây lan ra các khu vực chưa từng bị ảnh hưởng trước đó, gây ra đại dịch toàn cầu năm 2022, các quan chức y tế luôn trong tình trạng cảnh giác cao độ với virus mpox. Đợt dịch đó — hiện vẫn đang tiếp diễn nhưng ở mức độ chậm hơn — đã lây nhiễm cho hơn 100.000 người, chủ yếu là nam giới có quan hệ tình dục đồng giới.
Tuy nhiên, đợt bùng phát ở Sierra Leone một lần nữa khiến các nhà virus học lo ngại: quốc gia này đang ghi nhận mức tăng gần như theo cấp số nhân các ca mpox, với lây truyền từ người sang người, chủ yếu ở giới trẻ, cả nam và nữ. Dữ liệu dịch tễ cho thấy quan hệ tình dục là yếu tố thúc đẩy lây lan, khi nhiều lao động tình dục đã bị nhiễm và nhiều người có triệu chứng tổn thương sinh dục, theo một nghiên cứu đăng trên máy chủ tiền kiểm duyệt medRxiv ngày 27-5.
Đợt bùng phát chủ yếu tập trung ở thủ đô Freetown của Sierra Leone, do cùng chủng virus clade IIb từng gây ra đại dịch toàn cầu, theo phân tích từ Virological.org. Điều này cho thấy rằng khi virus mpox xâm nhập vào khu vực đông dân với mạng lưới quan hệ tình dục dày đặc, nó có thể lây lan rất nhanh, theo ông Jason Kindrachuk, nhà virus học tại Đại học Manitoba ở Canada, đồng tác giả nghiên cứu trên medRxiv.
Số ca được báo cáo có khả năng sẽ tiếp tục tăng mạnh, vì hệ thống y tế Sierra Leone không đủ năng lực kiềm chế đợt bùng phát, theo ông Kangbai. Ông cho biết thêm, quốc gia này đang bước vào mùa mưa, đồng nghĩa với việc nhiều người sẽ tụ tập trong nhà hơn — tạo điều kiện để virus lan rộng.
Thiếu viện trợ
Đợt dịch này diễn ra trong bối cảnh nhiều quốc gia châu Phi vẫn đang phải vật lộn với các đợt bùng phát mpox riêng, khiến nguồn lực trên toàn lục địa bị căng thẳng. Một chủng virus đáng lo ngại, gọi là clade Ib, đã có khả năng lây qua đường tình dục, gây ra làn sóng nhiễm gia tăng ở Trung Phi, đặc biệt là tại Cộng hòa Dân chủ Congo (DRC), kể từ năm 2024.
Một yếu tố khác ảnh hưởng đến khả năng kiểm soát dịch của các quốc gia châu Phi là việc Mỹ đột ngột chấm dứt các khoản viện trợ và tài trợ nghiên cứu quốc tế. Đầu năm nay, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã giải thể Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ (USAID), ngăn cản chính phủ hợp tác với Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và thu hồi hàng tỷ đô la cam kết cho nghiên cứu y tế toàn cầu tại các tổ chức nước ngoài.
“Đây là một vấn đề lớn,” theo ông Nicaise Ndembi, nhà virus học tại Viện Vắc xin Quốc tế ở Kigali, Rwanda. Chính phủ Mỹ từng hỗ trợ phần lớn cho Cộng hòa Dân chủ Congo trong ứng phó với mpox, bao gồm trả lương nhân viên y tế và xét nghiệm chẩn đoán, ông nói.
Trong đại dịch năm 2022, nhiều quốc gia giàu có đã cung cấp vắc xin mpox cho những người có nguy cơ cao trong nước mình. Cho đến cuối năm ngoái, rất ít liều vắc xin được chuyển đến các quốc gia châu Phi – nơi dịch bệnh này từng gây thiệt hại nặng nề nhất. Tính đến nay, Sierra Leone chỉ nhận được khoảng 61.000 trong số 1,3 triệu liều vắc xin mpox đã chuyển đến châu Phi từ năm 2024. Sắp tới sẽ có thêm 50.000 liều, theo ông Ndembi, nhưng như vậy vẫn chưa đủ để triển khai một chiến dịch tiêm chủng hiệu quả. “Sierra Leone không nhận được đủ so với các nước khác,” ông nói.
Sierra Leone có mối liên kết chặt chẽ với các nước láng giềng Guinea và Liberia, nên các bệnh truyền nhiễm có thể dễ dàng lan giữa các quốc gia này, ông Kangbai cho biết. “Bất kỳ điều gì xảy ra với một trong các nước này sẽ ảnh hưởng đến những nước còn lại,” ông nói thêm.
Các quan chức y tế tại Liberia xác nhận ngày 4-6 rằng đã có hơn 70 người bị nhiễm virus gần đây.
Làn sóng ca bệnh mpox ở Tây Phi tập trung chủ yếu tại thủ đô đông đúc Freetown của Sierra Leone. Ảnh: AFP
