Tòa án Tối cao Hoa Kỳ đang bước vào những tuần cuối cùng của một nhiệm kỳ thường niên đầy bận rộn, khởi đầu bằng các vụ kháng cáo liên quan đến quyền của người chuyển giới và TikTok, nhưng ngày càng bị cuốn vào các chính sách và chính trị của Tổng thống Donald Trump.
Với hơn một nửa số vụ án đã được tranh luận kể từ khi nhiệm kỳ bắt đầu vào tháng Mười vẫn chưa có phán quyết, các thẩm phán đang căng sức làm việc để đưa ra hàng loạt ý kiến trong thời gian từ nay đến cuối tháng Sáu — những ý kiến có thể ảnh hưởng sâu rộng đến chính phủ liên bang, các nhóm tôn giáo và hàng triệu người dân Mỹ.
Theo quy định, Tòa án Tối cao Mỹ bắt đầu nhiệm kỳ thường niên vào ngày thứ Hai đầu tiên của tháng 10 (năm nay là ngày 7-10-2024). Nhiệm kỳ kết thúc khi các thẩm phán ra hết các phán quyết trong những vụ đã được tranh luận trong năm đó, thường là vào cuối tháng 6 hoặc đầu tháng 7 năm sau. Vì vậy, nhiệm kỳ hiện tại (2024–2025) của Tòa án Tối cao Mỹ sẽ kết thúc vào cuối tháng 6 năm 2025, thời điểm họ công bố những phán quyết cuối cùng trước kỳ nghỉ hè.
Cuộc chạy nước rút cuối kỳ của Tòa án với tỷ lệ bảo thủ (Cộng hòa) 6-3 năm nay bị phức tạp hóa bởi hơn chục vụ kháng cáo khẩn cấp liên quan đến nhiệm kỳ thứ hai của ông Trump, bao gồm các vụ việc về sa thải hàng loạt, nhập cư, và nỗ lực của tổng thống nhằm chấm dứt quyền công dân theo nơi sinh. Những vụ việc này có thể sẽ tiếp tục diễn ra ngay cả khi Tòa án nghỉ hè.
Dưới đây là một số vụ kháng cáo quan trọng còn lại:
Quyền công dân theo nơi sinh
Vụ kháng cáo đầu tiên liên quan đến nhiệm kỳ hai của ông Trump đã nhanh chóng trở thành một trong những vụ án quan trọng nhất mà Tòa có thể đưa ra phán quyết trong vài tuần tới. Bộ Tư pháp cho rằng ba tòa án cấp dưới đã vượt quá thẩm quyền khi áp đặt các lệnh cấm trên toàn quốc, ngăn cản tổng thống thực thi sắc lệnh giới hạn quyền công dân theo nơi sinh.
Dù Tòa nói gì về thẩm quyền của tòa án trong việc chặn một sắc lệnh tổng thống trên phạm vi toàn quốc cũng sẽ có ảnh hưởng vượt ra ngoài vụ việc về quyền công dân. Trump trong nhiều tháng qua đã kịch liệt chỉ trích việc tòa án đình chỉ hàng chục chính sách của ông bằng các lệnh cấm như vậy.
Vấn đề này vốn đã quan trọng — vì có thể làm thay đổi thế cân bằng quyền lực giữa ngành tư pháp và hành pháp — nhưng lại càng được chú ý hơn vì chính sách liên quan: Liệu một tổng thống có thể ký sắc lệnh đảo ngược cách hiểu hơn một thế kỷ Tu chính án thứ 14 và nhiều tiền lệ của Tòa án Tối cao khẳng định người sinh ra tại Mỹ là công dân Mỹ hay không.
Trong phiên điều trần ngày 15-5, cả các thẩm phán bảo thủ và tự do đều tỏ ra dè dặt với sắc lệnh hành pháp này của Trump.
Chăm sóc cho trẻ vị thành niên chuyển giới
Tennessee là một trong số ngày càng nhiều bang ban hành luật giới hạn hoặc cấm sử dụng các biện pháp chăm sóc y tế và hỗ trợ tâm lý dành cho trẻ vị thành niên có bản dạng giới khác với giới tính sinh học. Các nhà lập pháp Cộng hòa ủng hộ lệnh cấm cho rằng quyết định về việc điều trị nên được đưa ra khi cá nhân đã trưởng thành và rằng các bang có quyền rộng trong việc điều chỉnh chăm sóc y tế.
Trong phiên điều trần vào tháng 12, đa số các thẩm phán tỏ ra có xu hướng đồng tình với quan điểm này.
Trước khi Trump nhậm chức, vụ kiện liên quan đến Tennessee là vụ kháng cáo nổi bật nhất còn tồn tại. Lệnh cấm này giới hạn việc sử dụng thuốc chặn dậy thì và liệu pháp hormone cho trẻ chuyển giới, đồng thời đưa ra hình phạt dân sự cho bác sĩ vi phạm luật. Các ca phẫu thuật không nằm trong phạm vi xem xét của Tòa án Tối cao.
Vụ kiện diễn ra trong bối cảnh chính quyền Trump và các nhà lập pháp Cộng hòa khắp nước Mỹ đang tìm cách đảo ngược những tiến bộ chính trị và pháp lý mà cộng đồng chuyển giới đạt được trong những năm gần đây.
Sách LGBTQ+ trong trường học
Tòa cũng chuẩn bị ra phán quyết về việc liệu một học khu ở vùng ngoại ô Washington có vi phạm quyền tự do tôn giáo của phụ huynh khi từ chối quyền của họ không cho con mình tham gia đọc sách LGBTQ+ trong lớp.
Theo chương trình tiếng Anh của mình, Trường Công lập Quận Montgomery đã phê duyệt một số cuốn sách vào năm 2022, trong đó có “Prince & Knight” – kể về một hoàng tử không muốn cưới bất kỳ công chúa nào, và sau khi hợp sức cùng một hiệp sĩ giết rồng thì hai người yêu nhau, khiến nhà vua và hoàng hậu “vô cùng vui mừng”, theo tóm tắt của trường. Phụ huynh cho rằng việc đọc những cuốn sách đó vi phạm đức tin tôn giáo của họ.
Vụ án đến Tòa án Tối cao trong bối cảnh cuộc tranh luận căng thẳng giữa phụ huynh và các học khu công lập về việc gia đình có thể được can thiệp ở mức độ thế nào vào chương trình giảng dạy. Đa số bảo thủ trong Tòa án Tối cao đã phát tín hiệu trong phiên điều trần cuối tháng Tư rằng họ sẽ đứng về phía phụ huynh, tiếp tục xu hướng kéo dài nhiều năm của Tòa trong việc mở rộng quyền tôn giáo.
Chăm sóc y tế phòng ngừa và quyền lực của chính phủ
Tòa đang xử lý nhiều vụ kiện lớn thách thức quyền lực của các cơ quan liên bang. Một trong số đó liên quan đến việc thành lập nhóm chuyên trách đưa ra khuyến nghị về các dịch vụ chăm sóc sức khỏe phòng ngừa phải được chi trả miễn phí theo Đạo luật Chăm sóc Sức khỏe Giá cả phải chăng (Obamacare).
Quyết định của Tòa có thể ảnh hưởng đến khả năng tiếp cận các dịch vụ miễn phí như sàng lọc ung thư, thuốc statin ngăn bệnh tim mạch và thuốc PrEP ngăn ngừa HIV.
Trong phiên điều trần cuối tháng Tư, Tòa cho thấy có thể sẽ giữ nguyên nhóm chuyên trách này.
Tòa cũng tỏ ra nghi ngờ đối với thách thức của một nhóm bảo thủ về Quỹ Dịch vụ Phổ cập, được Quốc hội lập ra năm 1996 để tài trợ cho các chương trình mở rộng dịch vụ internet và điện thoại tại vùng sâu vùng xa, thu nhập thấp. Nhóm bảo thủ cho rằng quỹ là sự “ủy quyền” vi hiến của Quốc hội.
Những vụ việc khẩn cấp không hồi kết
Trước đây, Tòa án Tối cao thường ít gây chú ý sau khi đưa ra các phán quyết cuối cùng và rời nhiệm sở để nghỉ hè vào cuối tháng Sáu. Nhưng thời kỳ đó có lẽ đã qua.
Kể từ khi Trump bắt đầu nhiệm kỳ hai vào tháng Một, Tòa đã phải giải quyết hơn một chục vụ kháng cáo khẩn cấp liên quan đến các chính sách của Nhà Trắng và các cơ quan liên bang.
Dù ông Trump nhiều lần công kích ngành tư pháp liên bang gần đây, nhưng ông đã thắng nhiều vụ kháng cáo khẩn cấp tại Tòa án Tối cao hơn là thua. Tòa đã cho phép ông cấm người chuyển giới phục vụ trong quân đội (tạm thời), chấm dứt bảo vệ tạm thời khỏi trục xuất cho hàng trăm ngàn người Venezuela, và cách chức thành viên hội đồng các cơ quan độc lập mà Quốc hội cố gắng bảo vệ khỏi sự kiểm soát của Nhà Trắng.
Tuy nhiên, Tòa đã chặn chính quyền khỏi việc nhanh chóng trục xuất người nhập cư theo Đạo luật Kẻ thù Nước ngoài năm 1798 khi không có thông báo bổ sung.
Với số lượng lớn đơn kiện đang chờ xử lý tại các tòa án cấp dưới, tốc độ các vụ việc khẩn cấp khó có thể giảm chỉ vì các thẩm phán muốn nghỉ hè.
Người biểu tình tuần hành đòi quyền cho người nhập cư bên ngoài Tòa án Tối cao ở Washington, DC, ngày 15-5. Ảnh: The Washington Post
Người biểu tình tuần hành đòi quyền cho người nhập cư bên ngoài Tòa án Tối cao ở Washington, DC, ngày 15-5. Ảnh: The Washington Post
