Chính quyền Trump đã chặn một bước quan trọng trong quy trình tài trợ nghiên cứu y tế của Viện Y tế Quốc gia Hoa Kỳ (NIH), có khả năng vi phạm lệnh cấm tạm thời của thẩm phán liên bang về việc đóng băng ngân sách liên bang.
NIH đã ngừng gửi các phiên đánh giá nghiên cứu – các cuộc họp trong đó các nhà khoa học đánh giá đề xuất cấp tài trợ của NIH – lên Sổ đăng ký Liên bang sau khi chính quyền Trump đình chỉ các kênh liên lạc từ cơ quan y tế. Theo luật, các phiên đánh giá này phải được công bố trên sổ đăng ký ít nhất 15 ngày trước khi diễn ra.
“Mục đích là công chúng có quyền biết ai đang tư vấn cho chính phủ liên bang và khi nào họ họp,” Jeremy Berg, một nhà khoa học di truyền từng giám sát tài trợ của NIH, cho biết.
Những cuộc họp này đóng vai trò cốt lõi trong quy trình tài trợ cho các nhà khoa học tại các cơ sở nghiên cứu trên khắp nước Mỹ, bao gồm các lĩnh vực phát triển thuốc, ung thư, bệnh tim và lão hóa.
Một email nội bộ của NIH mà The Guardian thu thập được xác nhận rằng Bộ Y tế và Dịch vụ Nhân sinh Hoa Kỳ (HHS) đã chỉ đạo NIH hoãn vô thời hạn các hồ sơ gửi lên Sổ đăng ký Liên bang.
Carole LaBonne, nhà sinh học tại Đại học Northwestern, người điều hành một phòng thí nghiệm tế bào gốc và từng tham gia các phiên đánh giá nghiên cứu, nhận định rằng hành động này “thực tế đã đóng cửa chương trình nghiên cứu bên ngoài (extramural research) của NIH”.
Đây là một hành vi vi phạm rõ ràng lệnh của tòa án liên bang, theo Samuel Bagenstos, giáo sư luật tại Đại học Michigan, người từng là cố vấn pháp lý chính của HHS cho đến tháng 12-2024.
Thẩm phán John McConnell “ban đầu đã ban hành lệnh cấm tạm thời yêu cầu dừng việc đóng băng ngân sách,” Bagenstos cho biết, “sau đó, sau khi nhận thấy chính quyền Trump cố tình né tránh lệnh này, ông đã ban hành một lệnh rộng hơn, yêu cầu chính quyền Trump ngay lập tức chấm dứt việc đóng băng ngân sách liên bang. Quan trọng hơn, lệnh này bao gồm cả việc loại bỏ mọi rào cản hành chính hoặc kỹ thuật đối với việc thực hiện tài trợ.”
Nếu chính quyền Trump tiếp tục né tránh các lệnh của tòa, Bagenstos cho biết các thẩm phán có nhiều biện pháp để xử lý. Họ có thể ban hành các lệnh cụ thể hơn nhắm vào cá nhân chịu trách nhiệm hoặc thậm chí tuyên bố họ coi thường tòa án, có thể dẫn đến án tù, và án này không thể được tổng thống ân xá.
Các phiên đánh giá nghiên cứu tập hợp các nhà khoa học từ khắp các cơ sở nghiên cứu trong nước để xem xét các đề xuất tài trợ, Berg cho biết. Mỗi phiên có thể quy tụ hơn 20 nhà đánh giá để xem xét tới 100 đề xuất.
Một nguồn tin am hiểu quy trình ước tính rằng cứ mỗi ba ngày trì hoãn các phiên đánh giá, khoảng 1 tỷ USD ngân sách NIH bị đóng băng. Dù theo quy định, các phiên đánh giá phải được công bố trước 15 ngày, các cuộc họp dự kiến diễn ra vào ngày 20-2 đã bị hoãn vào phút chót, chỉ một ngày trước đó.
“Tuần này, không hề có cảnh báo trước, khi chúng tôi đang làm thủ tục lên máy bay đi Washington D.C., phiên đánh giá nghiên cứu của tôi đã bị hủy mà không có lý do,” một nhà khoa học có đề xuất xin tài trợ sắp được xem xét cho biết. Các phiên bị hủy khiến cô và đồng nghiệp nhận ra rằng vấn đề liên quan đến Sổ đăng ký Liên bang – một thủ tục lâu nay tương đối ít được chú ý trong quy trình tài trợ.
Hai nhà khoa học được lên lịch tham gia các phiên đánh giá vào ngày 20-2 với tư cách người phản biện cho biết họ chưa bao giờ nghe đến yêu cầu này cho đến tuần này. Một người nghi ngờ rằng động thái này là một cách tinh vi khác để chống lại khoa học y tế. “Đây là một vấn đề hậu cần mà một người như tôi không bao giờ phải trực tiếp xử lý hoặc thậm chí có thể chưa từng nghe đến,” ông nói.
Stuart Buck, một cựu sinh viên luật Harvard và giám đốc điều hành của Dự án Khoa học Tốt (Good Science Project), cho biết những động thái này khiến việc đoán trước điều gì sẽ xảy ra tiếp theo trở nên rất khó khăn.
Jay Bhattacharya, người được Trump đề cử lãnh đạo NIH, “thậm chí còn chưa có buổi điều trần xác nhận nào,” Buck nói. “Vậy tại sao lại vội vàng ban hành các chính sách khá quyết liệt mà không có sự tham gia của những người được cho là chuyên gia điều hành cơ quan này?”
Buck tiếp tục: “Mọi phát ngôn công khai đều nói về việc cắt giảm thâm hụt hoặc giảm bớt quy định. Nhưng những gì họ đang làm thực tế hầu như không nhắm vào thâm hụt hay quy định gì cả. Họ đang hủy bỏ các hợp đồng với chi phí rất nhỏ nếu so với thâm hụt… sa thải nhân sự, hủy bỏ mọi thứ và gây ra hỗn loạn khắp nơi.”
Một nhà khoa học dự kiến tham gia phiên đánh giá bị hoãn cũng gặp khó khăn trong việc lý giải những động thái này. Nếu các cuộc họp được tổ chức lại, các nhà đánh giá hoặc sẽ quên mất các chi tiết trong đề xuất đã xem xét, hoặc phải dành thêm thời gian xem xét lại, ảnh hưởng đến thời gian dành cho nghiên cứu của chính họ.
“Tất cả chuyện này thật vô lý đối với tôi. Họ thậm chí không tiết kiệm được khoản tiền nào khi làm như vậy. Và rốt cuộc, những gì họ đang làm sẽ tốn nhiều tiền hơn bất cứ thứ gì khác, chỉ vì trì hoãn mọi thứ và gây xáo trộn cuộc sống của mọi người,” ông nói.
Một nhà khoa học khác cho rằng việc lãng phí thời gian là “khó chịu,” nhưng điều đáng lo ngại thực sự là “có rất nhiều nghiên cứu khoa học quan trọng trong những đề xuất xin tài trợ đó, cần được cấp kinh phí đúng thời hạn. Nếu không, các phòng thí nghiệm sẽ phải đóng cửa.”
Một nhà sinh học làm việc trong phòng thí nghiệm tại Viện Ung thư Quốc gia ở Bethesda, Maryland. Ảnh: AFP
