Bằng cách khởi động một quá trình áp đặt thuế quan đối ứng lên các đối tác thương mại của Mỹ, Nhà Trắng đang gieo rắc sự bất ổn và làm gia tăng nguy cơ lạm phát.
Nền kinh tế thế giới vốn đã phải vật lộn với một loạt biến số phức tạp, từ các cuộc xung đột địa chính trị, sự suy giảm kinh tế của Trung Quốc đến những thách thức ngày càng phức tạp của biến đổi khí hậu. Giờ đây, Tổng thống Trump đã tung ra một kế hoạch đảo lộn chính sách thương mại đã có hàng thập kỷ.
Bằng cách khởi động một quá trình áp đặt cái gọi là thuế quan đối ứng lên các đối tác thương mại của Mỹ, ông Trump đã làm gia tăng sự bất ổn đối với các doanh nghiệp quốc tế. Ông mở rộng quy mô của cuộc chiến thương mại đang diễn ra.
Về cơ bản, lập luận ủng hộ thuế quan đối ứng (reciprocal tariffs) rất đơn giản: Bất kỳ mức thuế nào mà các công ty Mỹ phải đối mặt khi xuất khẩu hàng hóa sang một quốc gia khác cũng nên được áp dụng cho hàng nhập khẩu từ quốc gia đó. Ông Trump từ lâu đã ủng hộ nguyên tắc này, coi đó là một vấn đề công bằng (matter of fairness) – nhằm sửa chữa thực tế rằng nhiều đối tác thương mại của Mỹ duy trì mức thuế cao hơn.
Tuy nhiên, trên thực tế, việc tính toán mức thuế riêng lẻ cho hàng nghìn sản phẩm từ hơn 150 quốc gia đặt ra một thách thức khổng lồ đối với nhiều loại hình doanh nghiệp, từ các nhà sản xuất Mỹ phụ thuộc vào linh kiện nhập khẩu đến các nhà bán lẻ mua hàng từ nước ngoài.
“Đây có thể là một nhiệm vụ cực kỳ khó khăn (herculean task),” Ted Murphy, chuyên gia thương mại quốc tế tại công ty luật Sidley Austin ở Washington, cho biết. “Mỗi mặt hàng, mỗi mã thuế quan có thể có tới 150 mức thuế khác nhau. Bạn có tất cả mọi quốc gia (xuất khẩu vào Mỹ), từ Albania đến Zimbabwe.”
Sắc lệnh mà ông Trump ký vào thứ Năm đã chỉ đạo các cơ quan của ông nghiên cứu cách thực hiện thuế quan đối ứng. Điều này làm gia tăng nguy cơ chi phí tiêu dùng tại Mỹ tăng cao trong bối cảnh lo ngại ngày càng lớn về lạm phát, gây khó khăn cho chính lời hứa của tổng thống về việc giảm giá thực phẩm và các mặt hàng thiết yếu (everyday items) khác. Nó cũng làm tăng khả năng Cục Dự trữ Liên bang trì hoãn việc hạ lãi suất cho vay.
Ngoài ra, động thái này còn đẩy nhanh sự suy yếu của hệ thống thương mại toàn cầu, vốn lâu nay dựa vào các khối đa phương và được điều phối bởi Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO). Ông Trump đang tìm cách thúc đẩy một kỷ nguyên mới, nơi các hiệp ước thương mại bị thay thế bằng các cuộc đàm phán song phương giữa các quốc gia, trong bối cảnh chủ nghĩa dân tộc gia tăng.
Sự chuyển đổi này có nguy cơ làm gia tăng áp lực lên chuỗi cung ứng toàn cầu sau nhiều năm biến động. Các doanh nghiệp quốc tế đã phải đối mặt với cuộc chiến thương mại kéo dài giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới – Mỹ và Trung Quốc. Họ cũng gặp phải trở ngại trong việc lưu thông hàng hóa qua kênh đào Suez và Panama, khiến chi phí vận chuyển tăng vọt.
Giờ đây, ông Trump lại đặt ra cho họ một bài toán đầy thách thức khác.
Theo hệ thống thương mại đã tồn tại suốt ba thập kỷ qua, các quốc gia thành viên của WTO đặt ra mức thuế đối với từng loại hàng hóa và áp dụng mức thuế cơ bản tương tự cho tất cả các thành viên. Ngoài ra, họ cũng đã đàm phán các hiệp ước – với từng quốc gia và thông qua các khối thương mại khu vực – để cắt giảm thuế quan hơn nữa.
Ông Trump từ lâu đã mô tả Hoa Kỳ là nạn nhân của cấu trúc thương mại hiện tại, viện dẫn thâm hụt thương mại với Trung Quốc, Mexico và Đức. Khi công bố việc áp đặt thuế quan đối ứng vào thứ Năm tuần trước, ông đã tuyên bố rằng mình có quyền đàm phán lại các điều khoản theo ý muốn (to his liking), mà không cần tôn trọng các thỏa thuận thương mại hiện có.
Việc ông Trump đưa ra thông báo này đúng vào ngày Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi đến thăm Nhà Trắng dường như không phải là sự trùng hợp ngẫu nhiên. Hoa Kỳ đang thâm hụt thương mại đáng kể với Ấn Độ, lên tới 45 tỷ USD vào năm ngoái.
Những mặt hàng nhập khẩu này bao gồm nhựa và sản phẩm hóa chất, vốn chỉ chịu mức thuế dưới 6% khi nhập vào Hoa Kỳ, theo dữ liệu do Ngân hàng Thế giới tổng hợp. Trong khi đó, các mặt hàng tương tự xuất khẩu từ Mỹ sang Ấn Độ phải đối mặt với mức thuế dao động từ 10% đến 30%.
Nếu chính quyền Trump nâng thuế nhập khẩu của Mỹ lên mức tương đương, điều đó sẽ buộc các nhà máy Mỹ phải trả giá cao hơn cho hóa chất và nhựa.
Điều này cũng lặp lại với nhiều mặt hàng tiêu dùng và công nghiệp khác – giày dép từ Việt Nam, máy móc và nông sản từ Brazil, dệt may và cao su từ Indonesia.
Một hiệp hội thương mại hàng đầu trong ngành điện tử, IPC, đã cảnh báo vào thứ Năm tuần qua rằng chủ nghĩa bảo hộ thương mại gia tăng có thể gây tổn hại đến nền kinh tế Mỹ.
“Các mức thuế mới sẽ làm tăng chi phí sản xuất, làm gián đoạn chuỗi cung ứng và đẩy hoạt động sản xuất ra nước ngoài, khiến ngành công nghiệp điện tử của Mỹ càng suy yếu,” John W. Mitchell, Chủ tịch IPC, tuyên bố.
Một số chuyên gia nhận định cách tiếp cận của ông Trump có thể là một chiến lược đàm phán nhằm buộc các đối tác thương mại giảm thuế của họ, thay vì chỉ đơn thuần chuẩn bị cho việc Mỹ tăng thuế. Nếu đúng như vậy, quá trình tính toán lại thuế suất mới có thể giúp giảm giá hàng hóa.
“Có rất nhiều cách khiến điều này trở nên tồi tệ với chúng ta,” Christine McDaniel, cựu quan chức Bộ Tài chính dưới thời Tổng thống George W. Bush và hiện là nhà nghiên cứu cấp cao tại Trung tâm Mercatus thuộc Đại học George Mason, nhận xét. “Nhưng nếu ông ấy có thể khiến các quốc gia khác mở cửa thị trường của họ, thì vẫn có một con đường hẹp để điều này có thể thúc đẩy thương mại.”
Tuy nhiên, những người khác cảnh báo rằng quá trình đàm phán có thể ít dựa trên các mục tiêu quốc gia mà nhiều khả năng phục vụ lợi ích của các đồng minh của ông Trump. Tesla, hãng xe điện do Elon Musk – một người trung thành với chính quyền Trump – điều hành, có thể được hưởng lợi từ việc miễn trừ thuế đối với các linh kiện quan trọng.
Tình trạng hỗn loạn này đang khiến các công ty hoạt động tại Mỹ phải đoán định xem diễn biến sẽ ra sao khi họ cân nhắc chi phí nhập khẩu linh kiện hoặc hàng hóa thành phẩm. Giới kinh doanh, như một câu nói quen thuộc, luôn mong muốn sự chắc chắn. Nhưng yếu tố đó ngày càng trở nên khan hiếm.
Kể từ nhiệm kỳ đầu tiên của ông Trump, khi ông áp thuế đối với hàng nhập khẩu từ Trung Quốc – một chính sách sau đó được Tổng thống Joe Biden duy trì – các công ty kinh doanh tại thị trường Mỹ đã bắt đầu dịch chuyển một phần sản xuất ra khỏi Trung Quốc.
Giá vận chuyển hàng hóa bằng tàu container tăng vọt đã thúc đẩy các công ty rút ngắn khoảng cách giữa nhà máy của họ và khách hàng Mỹ, một xu hướng được gọi là “nearshoring” (đưa sản xuất đến gần thị trường tiêu thụ).
Walmart, một đế chế bán lẻ nổi tiếng với việc theo đuổi giá thấp, đã chuyển đơn hàng từ các nhà máy Trung Quốc sang Ấn Độ và Mexico. Columbia Sportswear đã khảo sát địa điểm xây dựng nhà máy ở Trung Mỹ. MedSource Labs, một nhà sản xuất thiết bị y tế, đã chuyển đơn hàng từ Trung Quốc sang một nhà máy mới ở Colombia.
Ông Trump đã thách thức tính hiệu quả của những chiến lược này bằng cách đe dọa áp thuế 25% đối với hàng nhập khẩu từ Mexico, Canada và Colombia, trước khi nhanh chóng trì hoãn hoặc gác lại kế hoạch đó. Ông đã áp thuế đồng loạt đối với thép và nhôm, cũng như áp mức thuế 10% đối với hàng nhập khẩu từ Trung Quốc. Điểm đến tiếp theo của ông vẫn là câu hỏi chưa có lời giải, trở thành một trò chơi chiến lược đầy rủi ro trong các phòng họp hội đồng quản trị doanh nghiệp.
Một số người cho rằng sự bất ổn do những động thái này gây ra chính là mục tiêu của ông Trump. Từ lâu, ông khẳng định rằng mục tiêu cuối cùng của mình là buộc các doanh nghiệp phải đặt nhà máy tại Hoa Kỳ – cách duy nhất để tránh thuế quan Mỹ một cách chắc chắn. Càng đe dọa nhiều quốc gia, rủi ro càng lớn đối với bất kỳ công ty nào đầu tư vào một nhà máy ở nơi khác.
Vấn đề nằm ở chỗ ngay cả các doanh nghiệp có nhà máy tại Hoa Kỳ cũng phụ thuộc vào linh kiện và nguyên liệu thô từ khắp nơi trên thế giới. Hơn một phần tư tổng số hàng nhập khẩu vào Mỹ là các bộ phận, linh kiện và nguyên vật liệu. Việc làm tăng giá những mặt hàng này sẽ làm suy giảm khả năng cạnh tranh của các doanh nghiệp nội địa, đe dọa việc làm của người Mỹ.
Tuần trước, Ford Motor cảnh báo rằng thuế quan đối với Mexico và Canada sẽ phá vỡ chuỗi cung ứng của họ.
“Một mức thuế 25% đối với biên giới Mexico và Canada sẽ tạo ra một lỗ hổng trong ngành công nghiệp Mỹ mà chúng ta chưa từng thấy,” Giám đốc điều hành Ford, Jim Farley, cho biết.
Hiện tại, giới kinh doanh một lần nữa phải vật lộn để xác định tuyên bố nào của ông Trump chỉ là chiến thuật, và tuyên bố nào báo hiệu sự thay đổi thực sự.
Trong các bảng tính do các công ty đa quốc gia quản lý, các mức thuế áp dụng cho từng quốc gia trên thế giới đột nhiên có vẻ như đều có thể bị điều chỉnh lại.
Hoặc cũng có thể không.
“Chúng tôi coi những gì ông Trump nói là nghiêm túc, nhưng không nhất thiết phải hiểu theo nghĩa đen,” ông Murphy, luật sư chuyên về thương mại, nhận xét. “Ông ấy nói theo kiểu khái quát, nhưng chúng tôi phải theo dõi xem thực tế sẽ diễn ra thế nào.”
Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi và ông Trump tại Nhà Trắng vào thứ Năm tuần trước, cùng ngày tổng thống ký lệnh chỉ đạo các cơ quan nghiên cứu cách triển khai thuế quan đối ứng. Ảnh: The New York Times
Các xe điện Tesla tại một trạm sạc. Một số chuyên gia cảnh báo rằng quá trình đàm phán có thể ít dựa trên các mục tiêu quốc gia mà nhiều khả năng phục vụ lợi ích của các đồng minh của ông Trump, như Elon Musk, Giám đốc điều hành Tesla. Ảnh: The New York Times
