Dưới lớp hào quang của mức định giá hàng nghìn tỷ USD, Nvidia đang đứng trên một nền móng mong manh hơn nhiều người tưởng. Bài viết của Rob Enderle trên TechNewsWorld đặt ra một lập luận đáng chú ý: sức mạnh thực sự của Nvidia không nằm ở phần cứng, mà ở sự khóa chặt phần mềm mang tên CUDA. Khi các công nghệ mới xuất hiện, cho phép chạy mã CUDA trên phần cứng đối thủ, “pháo đài” này có nguy cơ sụp đổ. Liệu đế chế AI lớn nhất hiện nay có đang đối mặt với một bước ngoặt lịch sử?
Không khí trên cao đang trở nên loãng. Nvidia đã phá vỡ mọi kỷ lục khi đạt mức định giá gây choáng váng là 5.000 tỷ USD vào ngày 29/10/2025 – con số đã giảm xuống còn 4.600 tỷ USD hiện nay. Con số này dường như thách thức cả trọng lực, logic và – xét theo lịch sử – cả tính bền vững.
Tòa tháp định giá của Nvidia đang vươn cao. Ảnh: TechNewsWorld
Nhưng nếu nhìn kỹ những trụ cột đang nâng đỡ công trình tài chính khổng lồ ấy, bạn sẽ thấy chúng không được làm từ silicon vượt trội hay “bụi AI” thần kỳ nào cả. Chúng được xây dựng trên nền móng của sự khóa chặt phần mềm mang tên CUDA. Và nhờ một công ty nhỏ, gần như vô danh mang tên Spectral Compute, nền móng ấy đang đứng trước nguy cơ biến thành cát.
Chúng ta đang đứng trước ngưỡng cửa của một đợt điều chỉnh lớn trên thị trường AI, nhiều khả năng sẽ kéo định giá của Nvidia trở lại với thực tế. Chất xúc tác không phải là một con chip tốt hơn từ AMD hay Intel, mà là một đoạn mã khiến phần cứng trở nên không còn là yếu tố quyết định.
Hãy cùng nói về cách Spectral có thể làm sụp đổ “ngôi nhà trên cát (House of cards)” của Nvidia.
Nhà tù CUDA
Nvidia đã lên tới mốc 5.000 tỷ USD bằng cách nào? Không chỉ đơn thuần là bán GPU. Nếu đây chỉ là một cuộc đua phần cứng, thì AMD và Intel đã bào mòn biên lợi nhuận của Nvidia từ nhiều năm trước. Nvidia đạt được vị thế này bằng cách xây dựng một khu vườn có tường bao cao và dày đến mức các nhà phát triển cảm thấy họ không có lựa chọn nào khác ngoài việc ở lại bên trong. CUDA (Compute Unified Device Architecture) chính là bức tường đó. Đây là một nền tảng lập trình song song do Nvidia phát triển, cho phép lập trình viên dùng GPU Nvidia để xử lý các bài toán tính toán nặng, như AI, học máy, mô phỏng khoa học, xử lý ảnh và video.
Suốt hơn một thập kỷ, Nvidia đã tích cực quảng bá CUDA như ngôn ngữ duy nhất khả thi cho tính toán tăng tốc. Họ cung cấp miễn phí cho các trường đại học, “móc nối” các nhà nghiên cứu từ sớm, và đảm bảo toàn bộ hệ sinh thái phần mềm AI – từ PyTorch đến TensorFlow – chạy tự nhiên và hiệu quả nhất trên “màu xanh” của Nvidia. Kết quả là một chiến lược độc quyền kinh điển: khóa chặt khách hàng đến mức chi phí rời đi cao hơn chi phí ở lại, bất kể giá cả bị đẩy lên đến mức nào.
Định giá của Nvidia phụ thuộc rất lớn vào CUDA, được coi như một nền tảng kiến trúc trói chặt các nhà phát triển và khách hàng. Ảnh: TechNewsWorld
Các nhà đầu tư nhìn vào “con hào” này và thấy lợi nhuận vô hạn. Họ không định giá Nvidia như một công ty phần cứng, mà như người nắm giữ tiêu chuẩn AI. Tuy nhiên, độc quyền được xây dựng trên sự cưỡng ép thay vì sự lựa chọn tự nguyện thường rất mong manh.
Những dấu hiệu cảnh báo từ Blackwell
Các vết nứt trên bộ giáp đã lộ rõ, và chúng đến từ chính đỉnh cao của chuỗi thức ăn. Microsoft, có lẽ là khách hàng quan trọng nhất của Nvidia, thực tế đã gióng lên hồi chuông cảnh báo.
CEO Microsoft Satya Nadella ngày càng thẳng thắn hơn về những “cơn ác mộng” hậu cần gắn với phần cứng mới nhất của Nvidia. Dù được diễn đạt một cách ngoại giao, phát biểu gần đây của ông về việc có “những con chip nằm trong kho mà tôi không thể cắm vào dùng” đã phơi bày một thất bại nghiêm trọng trong lộ trình của Nvidia. Kiến trúc Blackwell, được quảng bá như bước nhảy vọt tiếp theo, đang gặp các vấn đề quá nhiệt và nhu cầu điện năng khổng lồ mà hạ tầng trung tâm dữ liệu hiện tại đơn giản là không thể đáp ứng.
Khi khách hàng lớn nhất nói với bạn rằng sản phẩm của bạn gần như không thể sử dụng trong điều kiện hiện nay, một công ty biết lắng nghe sẽ xoay trục. Nhưng một công ty say men quyền lực từ sự khóa chặt thì thường cố chấp nhân đôi mức cược. Theo các báo cáo, Microsoft đã cắt giảm đơn hàng các chip Blackwell, cho thấy nỗi đau khi ở lại với Nvidia cuối cùng đã bắt đầu lớn hơn nỗi sợ rời đi.
Spectral xuất hiện: Chiếc chìa khóa mở cửa phòng giam
Trong khi các “ông lớn” tranh cãi về lưới điện và tản nhiệt, một startup nhỏ của Anh – Spectral Compute – đã âm thầm rèn nên chiếc chìa khóa mở nhà tù CUDA.
Công nghệ trình biên dịch mới từ Spectral Compute có thể mở ra khả năng lựa chọn phần cứng rộng hơn và làm thay đổi cán cân trên thị trường AI. Ảnh: TechNewsWorld
Hầu như không ai từng nghe tới Spectral. Công ty này không có những bài phát biểu hào nhoáng hay CEO mặc áo khoác da. Thứ họ có là một công nghệ mang tên Scale – một trình biên dịch (tức là phần mềm chuyển mã nguồn) “từ C tới silicon”, cho phép các ứng dụng CUDA chạy trực tiếp trên phần cứng AMD – và sau này là trên phần cứng khác – mà không cần chuyển đổi mã, không mất hiệu năng, và không gặp những rắc rối từng khiến các nỗ lực chuyển đổi trước đây thất bại.
Đây không phải là “bánh vẽ (vaporware)”. Công nghệ của Spectral đang hoạt động ngay hôm nay. Lần đầu tiên, một công ty có thể chạy cả thư viện mã CUDA truyền thống khổng lồ trên các chip MI300 của AMD hoặc MI400 sắp tới, chỉ bằng cách “biên dịch” lại.
Điều này thay đổi hoàn toàn phép tính. Nếu mã CUDA có thể chạy trên bất kỳ phần cứng nào, “con hào” của Nvidia sẽ bốc hơi. Phần cứng trở lại thành hàng hóa phổ thông – và hàng hóa thì không thể được định giá gấp 40 lần doanh thu.
Cuộc di cư đã bắt đầu
Spectral không phải là kẻ duy nhất dùng búa tạ đập vào bức tường CUDA, dù đó có thể là mũi khoan sắc nhất. Một “đội quân thầm lặng” gồm cả những tên tuổi lớn lẫn nhỏ đang tìm cách phá thế kìm kẹp này.
Microsoft đang phát triển các bộ công cụ chuyển CUDA sang ROCm, nhằm tận dụng khoản đầu tư khổng lồ vào silicon của AMD. AMD có các công cụ HIP (Heterogeneous-Compute Interface for Portability) và HIPIFY. Các dự án mã nguồn mở, như Zluda vừa được hồi sinh, cũng đang theo đuổi mục tiêu tương tự.
Điểm khác biệt của Spectral nằm ở tính liền mạch. Nếu họ thành công trong việc khiến quá trình chuyển đổi trở nên “vô hình”, cánh cổng sẽ mở toang. Các CIO, vốn đang đau đầu vì giá cả “chặt chém” và chậm trễ giao hàng của Nvidia, sẽ nhìn vào hiệu năng tương đương của AMD với một nửa chi phí và nhận ra rằng cuối cùng họ đã có lựa chọn.
Sự kiêu ngạo của khóa chặt: Bài học từ IBM
Tôi đã xem bộ phim này rồi. Thậm chí, tôi từng ngồi hàng ghế đầu.
Làm việc tại IBM vào thập niên 1980, tôi chứng kiến cùng một thứ ngạo mạn đang thấm vào Nvidia ngày nay. Lãnh đạo IBM thực sự tin rằng ý kiến của khách hàng không quan trọng. Chúng tôi không chỉ bán máy tính lớn; như một lãnh đạo từng nói một câu nổi tiếng, chúng tôi “bán không khí”. Hàm ý là khách hàng cần chúng tôi để thở. Họ bị khóa vào kiến trúc, phần mềm và hợp đồng dịch vụ của chúng tôi. Chúng tôi tin rằng họ không có nơi nào để đi.
Sự ngạo mạn này tạo ra một văn hóa điếc trong lắng nghe. Khi tin rằng khách hàng là tù nhân, bạn ngừng lắng nghe phàn nàn của họ về giá cả, độ phức tạp hay tiêu thụ điện năng. Bạn không còn coi họ là đối tác, mà là tài nguyên để khai thác.
Tại IBM, chiến lược ấy đã đặt nền móng cho cuộc suy sụp suýt mang tính hủy diệt vào đầu thập niên 1990. Ngay khi thị trường xuất hiện một lựa chọn khả thi (mô hình client–server), làn sóng ra đi diễn ra nhanh và dữ dội. Khách hàng không chỉ rời bỏ; họ bỏ chạy trong phẫn nộ, tức giận vì nhiều năm bị xem nhẹ. Nvidia hiện đang tạo ra mức độ oán giận tương tự trong giới điều hành điện toán đám mây và doanh nghiệp – những bên nuôi sống họ.
Hệ quả: Khi 5.000 tỷ USD bốc hơi
Vậy điều gì sẽ xảy ra khi cú điều chỉnh ập tới?
Nếu công nghệ của Spectral được chấp nhận rộng rãi – và tôi tin đây là vấn đề khi nào, chứ không phải liệu có xảy ra hay không – cổ phiếu Nvidia sẽ không chỉ điều chỉnh nhẹ; nó sẽ lao dốc. Mức định giá 5.000 tỷ USD hàm ý sự thống trị tuyệt đối trong nhiều thập kỷ. Nhận thức rằng Nvidia chỉ là một nhà cung cấp phần cứng trong một thị trường cạnh tranh hoàn toàn có thể thổi bay 50–70% vốn hóa chỉ sau một đêm.
Điều này sẽ gây chấn động toàn bộ ngành công nghệ. Bong bóng AI – vốn phồng lên phần lớn nhờ hiệu ứng khuếch đại của Nvidia – sẽ vỡ. Các công ty đã vay mượn để mua H100 và Blackwell sẽ chứng kiến giá trị tài sản của họ sụt giảm mạnh.
Nhưng cái giá tức thời đau thương nhất sẽ nằm bên trong Nvidia.
Hiện nay, hàng nghìn nhân viên Nvidia là “triệu phú hay tỷ phú trên giấy”. Họ đang “nghỉ ngơi và chờ thời”, tức là đợi quyền chọn cổ phiếu chín muồi. Một cú điều chỉnh lớn sẽ biến những tấm vé số ấy thành giấy vụn.
Khi một lực lượng lao động từng tin rằng họ có thể nghỉ hưu ở tuổi 35 chợt nhận ra mình phải làm thêm 20 năm nữa, tinh thần không chỉ suy giảm – nó tan rã. Làn sóng chảy máu chất xám sau đó sẽ càng đẩy nhanh đà suy thoái của công ty, tạo ra vòng xoáy tử thần rất khó thoát ra.
Lời kết
Chúng ta đang ở khoảng lặng trước cơn bão. Công nghệ phá vỡ thế độc quyền của Nvidia đã tồn tại. Sự bất mãn của khách hàng – yếu tố cần để thúc đẩy việc chuyển đổi – đang ở mức cao kỷ lục. Những trục trặc kỹ thuật cụ thể của thế hệ Blackwell đã mở ra khe cửa.
Tôi cho rằng sức ảnh hưởng của Spectral sẽ được biết đến rộng rãi trong hai quý tới. Khi một người chơi lớn – nhiều khả năng là Microsoft hoặc Meta – công khai tuyên bố chuyển một phần đáng kể khối lượng công việc sản xuất sang AMD bằng Scale của Spectral, ảo tưởng về sự bất khả chiến bại của Nvidia sẽ vỡ tan.
Cuộc điều chỉnh của thị trường sẽ khắc nghiệt, nhưng cần thiết. Nó sẽ đưa cạnh tranh trở lại ngành chip, hạ thấp chi phí phát triển AI, và trở thành một bài học lịch sử khắc nghiệt rằng trong công nghệ, không bức tường nào đủ cao để ngăn cản tương lai mãi mãi.
(*) Rob Enderle là nhà phân tích công nghệ độc lập, từng làm việc cho các công ty nghiên cứu thị trường như Gartner, IDC, và là Chủ tịch của Enderle Group, một công ty phân tích CNTT.
