AI có thực sự đang trở nên thông minh hơn, hay chỉ đang đánh mất hào quang của giai đoạn bùng nổ ban đầu? Ba năm sau cột mốc ChatGPT, sự phấn khích ban đầu đã nhường chỗ cho những hoài nghi về giới hạn của trí tuệ nhân tạo. Nhưng đằng sau cảm giác “chững lại” đó, các chuyên gia cho rằng AI đang bước vào một giai đoạn phát triển mới, ít dễ nhận thấy hơn nhưng có tác động sâu rộng hơn.
Trong lịch sử công nghệ, chỉ có rất ít sự kiện có thể được xem là những “vụ nổ Big Bang” thực sự – những khoảnh khắc mà cách chúng ta hiểu về thế giới và vai trò của công nghệ trong thế giới thay đổi căn bản.
Sự ra đời của World Wide Web là một khoảnh khắc “trước và sau” như vậy. Việc iPhone được giới thiệu năm 2007 cũng là một bước ngoặt khác, mở ra cuộc cách mạng smartphone.
Việc ChatGPT được phát hành vào tháng 11-2022 cũng mang tính địa chấn tương tự. Trước thời điểm đó, trí tuệ nhân tạo (AI) là thứ mà rất ít người bên ngoài giới công nghệ thực sự biết đến hoặc quan tâm.
Nhưng mô hình ngôn ngữ lớn (LLM) nhanh chóng trở thành ứng dụng tăng trưởng nhanh nhất trong lịch sử, đồng thời khởi động cái mà ngày nay chúng ta gọi là “cuộc cách mạng AI tạo sinh”.
Tuy nhiên, các cuộc cách mạng không phải lúc nào cũng duy trì được cùng một động lượng.
Ba năm sau khi ChatGPT ra mắt, bất chấp những dòng tít gây lo sợ về nguy cơ mất việc hàng loạt do AI gây ra, nhiều người trong chúng ta vẫn đang có việc làm. Theo các khảo sát, hơn một nửa người Anh vẫn chưa từng sử dụng chatbot AI.
Việc liệu cuộc cách mạng này có chững lại hay không vẫn còn gây tranh cãi, nhưng ngay cả những người ủng hộ AI nhiệt thành nhất cũng thừa nhận rằng mọi thứ không tiến triển nhanh như họ từng kỳ vọng. Vậy, phải chăng AI đã đạt tới mức thông minh tối đa của nó?
Rốt cuộc thì “trí thông minh” là gì?
Theo Catherine Flick, giáo sư đạo đức AI tại Đại học Staffordshire, câu hỏi liệu trí thông minh của AI đã chạm trần hay chưa phụ thuộc rất nhiều vào cách chúng ta định nghĩa từ “thông minh”.
“Theo quan điểm của tôi, AI thực chất không hề thông minh, mà chỉ là khả năng được lập trình để phản hồi các câu hỏi của con người bằng những câu trả lời trông có vẻ thông minh,” bà nói.
Với bà, câu trả lời cho việc AI đã đạt đến mức thông minh tối đa hay chưa là có – bởi đơn giản là nó chưa bao giờ thông minh và cũng sẽ không bao giờ có thể như vậy.
“Tất cả những gì có thể xảy ra là chúng ta sẽ ngày càng giỏi hơn trong việc lập trình các công cụ này để tạo ra một phiên bản mô phỏng trí thông minh ngày càng tinh vi và đánh lừa hơn. Nhưng khả năng thực sự suy nghĩ, trải nghiệm và phản tỉnh sẽ mãi mãi nằm ngoài tầm với của các tác nhân nhân tạo,” bà nói thêm.
Một phần sự thất vọng xung quanh AI bắt nguồn từ chính những người cổ súy cho nó – những người từng khẳng định rằng AI có thể làm mọi thứ con người làm được, thậm chí còn tốt hơn, ngay từ khi nó được tung ra.
Nhóm này bao gồm cả các công ty AI và lãnh đạo của họ. Dario Amodei, CEO của Anthropic – công ty đứng sau chatbot Claude – là một trong những người ủng hộ mạnh mẽ nhất. Gần đây, ông cho rằng AI có thể vượt qua giới hạn trí tuệ của con người chỉ trong vòng ba năm tới, dù trước đó ông cũng từng đưa ra những dự đoán đầy lạc quan tương tự nhưng không trở thành hiện thực.
Flick thừa nhận rằng khái niệm “trí thông minh” trong bối cảnh AI được hiểu rất khác nhau. Và nếu câu hỏi thực sự là “Liệu các mô hình như ChatGPT hay Claude có tiếp tục trở nên tốt hơn không?”, thì câu trả lời của bà lại khác.
“Có lẽ chúng sẽ tốt hơn khi xuất hiện những phương pháp mới giúp mô phỏng chính xác hơn kiểu tương tác giống con người. Nhưng chúng sẽ không bao giờ thực hiện được bước nhảy mang tính kỳ diệu từ một cỗ máy xử lý dữ liệu thống kê tinh vi sang trí tuệ thực sự có trải nghiệm, suy tư và phản tỉnh.”
Dẫu vậy, tranh luận về việc các mô hình AI đang dần mang lại những cải tiến ngày càng nhỏ vẫn đang diễn ra sôi nổi trong ngành.
Mô hình GPT-5 được OpenAI mong đợi từ lâu đã gây thất vọng, phần lớn vì công ty đã quảng bá nó như một thứ gần như siêu nhân trước khi phát hành. Vì thế, khi phiên bản chỉ nhỉnh hơn một chút được tung ra, nhiều người cảm thấy hụt hẫng.
Với những người hoài nghi AI, đó là dấu hiệu cho thấy chúng ta đã chạm tới trần năng lực. Nhưng liệu họ có đúng?
Hệ thống hai hướng
“Cảm nhận rằng sự tiến bộ của AI đang chững lại thực chất là một ảo giác, được hình thành bởi việc phần lớn mọi người chỉ tiếp xúc với AI thông qua các ứng dụng hướng tới người tiêu dùng như chatbot,” Eleanor Watson, kỹ sư đạo đức AI và giảng viên tại Singularity University – một tổ chức giáo dục và cơ sở nghiên cứu – nhận định.
Ngay cả trong trường hợp đó, các chatbot vẫn đang được cải thiện, nhưng thường theo cách khiến người dùng cảm thấy những thay đổi chỉ mang tính gia tăng tiệm tiến, Watson nói. “Giống như một chiếc xe mỗi năm được sơn lại bóng bẩy hơn hoặc có hệ thống GPS tốt hơn,” bà giải thích.
“Điều mà cách nhìn này đã bỏ qua là những thay đổi mang tính cách mạng đang diễn ra bên dưới lớp vỏ. Trên thực tế, ‘động cơ’ đã được thiết kế lại một cách căn bản và đang tăng tốc theo cấp số nhân.”
Với người dùng phổ thông – những người không đi sâu vào chi tiết – các chatbot AI có thể trông vẫn vận hành gần giống như ba năm trước. Tuy nhiên, AI hiện đang được ứng dụng thành công trong nhiều lĩnh vực mà trước đây chưa từng có, chẳng hạn như y tế.
Theo Watson, tốc độ này nhiều khả năng sẽ còn tiếp diễn vì một loạt lý do. Một trong số đó là quy mô nguồn lực khổng lồ đang được dồn vào cuộc cách mạng AI tạo sinh.
Theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA), đến năm 2030, nhu cầu điện năng để vận hành các hệ thống AI sẽ vượt tổng lượng điện dùng cho sản xuất thép, xi măng, hóa chất và tất cả các ngành công nghiệp tiêu thụ nhiều năng lượng khác cộng lại.
Các tập đoàn công nghệ đang chi những khoản tiền khổng lồ cho các trung tâm dữ liệu nhằm xử lý các truy vấn AI của chúng ta.
Năm 2021, tức một năm trước khi ChatGPT ra mắt, bốn tập đoàn công nghệ lớn nhất – Alphabet (công ty mẹ của Google), Amazon, Microsoft và Meta (chủ sở hữu Facebook) – chi hơn 100 tỷ USD (73 tỷ bảng Anh) cho toàn bộ những hạng mục cần thiết để xây dựng và vận hành các trung tâm dữ liệu.
Đến năm 2025, con số đó đã tiến sát 350 tỷ USD, và được dự báo sẽ vượt 500 tỷ USD vào năm 2029.
Song song với việc xây dựng các trung tâm dữ liệu lớn hơn, cùng những nguồn điện mạnh và ổn định hơn để vận hành các mô hình, các công ty AI cũng ngày càng thông minh hơn trong cách vận hành các mô hình đó.
“Cách tiếp cận kiểu ‘cơ bắp’, tức là chỉ đơn giản bổ sung thêm dữ liệu và năng lực tính toán, vẫn mang lại những kết quả đáng ngạc nhiên. Nhưng câu chuyện lớn hơn nằm ở hiệu quả,” Watson nói.
“Các mô hình đang trở nên mạnh mẽ hơn rất nhiều. Một nhiệm vụ từng đòi hỏi một hệ thống khổng lồ, cồng kềnh giờ đây có thể được thực hiện bởi một hệ thống chỉ bằng một phần nhỏ về quy mô, rẻ hơn và nhanh hơn, với mật độ năng lực tăng lên ở mức đáng kinh ngạc.”
Những kỹ thuật như làm tròn số hay lượng tử hóa đầu vào của các mô hình ngôn ngữ lớn (LLM) – tức giảm độ chính xác của thông tin ở những phần ít quan trọng – đều có thể giúp mô hình vận hành hiệu quả hơn.
Hãy đưa cho tôi một “tác nhân”
Một lĩnh vực mà AI vẫn còn nhiều dư địa để phát triển về “trí thông minh” – nếu định nghĩa trí thông minh là “hiệu quả” – chính là việc sử dụng AI theo hướng “tác nhân” (agentic AI).
Điều này liên quan đến việc thay đổi vai trò của AI và cách con người tương tác với nó, và hiện vẫn đang ở giai đoạn sơ khai. “Một AI dạng tác nhân có thể quản lý tài chính cho bạn, dự đoán nhu cầu và xây dựng các mục tiêu phụ để hướng tới một mục tiêu lớn hơn,” Watson giải thích.
Tất cả các công ty AI lớn, bao gồm cả OpenAI, đều đang tích hợp các công cụ AI tác nhân vào hệ thống của mình. Điều này sẽ biến việc sử dụng công nghệ từ những cuộc trò chuyện đơn giản thành các “đồng nghiệp” chạy bằng AI, có thể tự động xử lý công việc trong khi bạn tập trung vào việc khác.
Ngày càng nhiều tác nhân AI có khả năng làm việc độc lập hàng giờ liền – điều mà nhiều người cho rằng là dấu hiệu cho thấy trí tuệ AI đang tiến bộ.
Tuy vậy, AI tác nhân cũng đi kèm với những thách thức riêng.
Các nhà nghiên cứu đã chỉ ra những vấn đề liên quan đến loại AI này, vốn có thể bị đánh lừa để thực hiện các chỉ dẫn độc hại thông qua các cuộc tấn công gọi là “chèn lệnh” (prompt injection). Khi đó, AI có thể bị dẫn dắt làm theo những mệnh lệnh nguy hiểm khi gặp các chỉ dẫn trên một trang web mà nó tin là vô hại.
Vì lý do này, nhiều công ty đang kiểm soát rất chặt chẽ các tác nhân AI.
Dẫu vậy, chỉ riêng ý tưởng rằng AI có thể được “giao việc” và tự động hoàn thành nhiệm vụ đã cho thấy công nghệ này vẫn còn nhiều không gian để phát triển. Cùng với các khoản đầu tư ngày càng lớn vào năng lực tính toán và vòng đời đổi mới liên tục của các sản phẩm AI, điều đó cho thấy AI không hề chững lại – thậm chí là ngược lại.
“Lựa chọn khôn ngoan là đặt cược vào tăng trưởng liên tục theo cấp số nhân,” Watson nói. “Các ‘ông trùm’ công nghệ đã đúng về quỹ đạo phát triển, nhưng họ thường đánh giá thấp thách thức về quản trị và an toàn – những yếu tố cũng phải mở rộng tương xứng.”
Chatbot AI có thể là những công cụ hữu ích, nhưng vẫn chưa đạt tới trí tuệ thực sự. Ảnh: Getty
Các máy chủ làm mát bằng chất lỏng tại London là minh chứng cho cơn bùng nổ AI, với năng lực tính toán dự kiến tăng gấp mười lần chỉ trong hai năm. Ảnh: Getty Images
