Tổng thống Donald Trump hôm thứ Năm (11-12) đã ký một sắc lệnh hành pháp gây sức ép để các bang không ban hành hoặc thu hẹp các quy định về trí tuệ nhân tạo (AI).
Trump và một số nghị sĩ Cộng hòa cho rằng những quy định còn rất khiêm tốn mà một số bang đã ban hành – và những quy định có thể ra đời tiếp theo – sẽ kìm hãm đổi mới và tăng trưởng công nghệ.
Trong khi đó, các nhà phê bình từ cả hai đảng, cùng các tổ chức bảo vệ quyền dân sự và người tiêu dùng, lo ngại việc ngăn các bang điều chỉnh AI chẳng khác nào ưu ái các tập đoàn AI lớn vốn gần như không bị giám sát, đồng thời vượt quá thẩm quyền của tổng thống.
Các quy định hiện có của các bang và lý do hình thành
Theo Hiệp hội Quốc tế các Chuyên gia về Quyền riêng tư (IAPP), bốn bang – Colorado, California, Utah và Texas – đã ban hành luật đặt ra một số quy tắc đối với AI trong khu vực tư nhân. Các luật này bao gồm hạn chế thu thập một số loại dữ liệu cá nhân và yêu cầu minh bạch hơn từ doanh nghiệp.
Những quy định này ra đời trong bối cảnh AI đã len lỏi vào đời sống thường ngày, tham gia vào các quyết định quan trọng như chọn ai được phỏng vấn xin việc, ai được vay mua nhà và thậm chí ai được tiếp cận một số hình thức chăm sóc y tế. Nhưng nghiên cứu cho thấy AI có thể mắc sai lầm, bao gồm ưu tiên một giới tính hoặc chủng tộc nhất định.
“Với con người, tôi có thể hỏi: ‘Tại sao anh/chị đưa ra kết luận đó? Anh/chị dựa trên những yếu tố nào?’” – Calli Schroeder, giám đốc Chương trình AI & Nhân quyền tại tổ chức EPIC, nói. “Nhưng với AI thì không thể. Và trên thực tế, một nửa số lần hỏi thì ngay cả lập trình viên cũng không trả lời được.”
Các đề xuất quản lý AI tham vọng hơn của các bang yêu cầu doanh nghiệp tư nhân phải minh bạch và đánh giá rủi ro phân biệt đối xử trong hệ thống AI của họ. Ngoài những quy định bao quát này, nhiều bang cũng điều chỉnh từng phần, như cấm deepfake trong bầu cử hoặc deepfake khiêu dâm phi đồng thuận, hoặc đặt quy trình cho việc chính quyền sử dụng AI.
Sắc lệnh hành pháp nhắm tới điều gì
Sắc lệnh chỉ đạo các cơ quan liên bang xác định những quy định AI của bang mà họ cho là gây gánh nặng, đồng thời gây sức ép để các bang không ban hành chúng – bằng cách đe dọa cắt tài trợ liên bang, như vốn cho hạ tầng băng thông rộng, hoặc đưa vụ việc ra tòa.
Sắc lệnh cũng khởi động quá trình xây dựng một khung quy định “nhẹ tay” hơn áp dụng trên toàn quốc, nhằm thay thế các luật AI cấp bang.
Tuy nhiên, sắc lệnh không nhắm tới việc vô hiệu hóa một số luật bang đã ban hành, chẳng hạn quy định về an toàn trẻ em liên quan đến AI hoặc các điều khoản về cách chính quyền bang mua sắm và sử dụng AI.
Trump cho rằng sự chắp vá của 50 bộ quy định đang cản trở sự phát triển của các công ty AI và tạo cơ hội cho Trung Quốc bắt kịp Mỹ trong cuộc đua công nghệ.
Những lo ngại xoay quanh sắc lệnh
Các nhóm bảo vệ quyền người tiêu dùng và ủng hộ quản lý công nghệ cảnh báo rằng sắc lệnh của Trump cho phép Big Tech “hoạt động trong môi trường không có trách nhiệm giải trình.”
“Sau khi chi hàng triệu USD cho vận động hành lang – bao gồm các khoản quyên góp lớn cho phòng khiêu vũ mới của Nhà Trắng – Big Tech đã thành công gây ảnh hưởng để thông qua một lệnh tạm hoãn ở cấp liên bang nhằm xóa bỏ các biện pháp bảo vệ AI ở cả bang xanh lẫn bang đỏ,” Liana Keesing, lãnh đạo chính sách về cải cách công nghệ của Issue One, nói. Bà cho biết các luật cấp bang đang cố ngăn chặn lạm dụng deepfake trẻ em, lừa đảo bằng AI và ấn định giá mang tính phân biệt đối xử.
Các nhóm bảo vệ trẻ em cũng bày tỏ lo ngại sâu sắc về thế hệ đang lớn lên trong môi trường tràn ngập AI.
“Một thế hệ phụ huynh đã chứng kiến con mình trở thành nạn nhân do việc chúng ta không quản lý mạng xã hội. Giờ đây, lệnh tạm hoãn này đe dọa lặp lại bi kịch đó với AI,” Shelby Knox, giám đốc vận động an toàn trực tuyến tại ParentsTogether Action, nói.
Thượng nghị sĩ Dân chủ Adam Schiff (California) gọi sắc lệnh là “lạm quyền nghiêm trọng” và chà đạp quyền của các bang, nói rằng nó nhằm “hạn chế mạnh mẽ khả năng tự bảo vệ công dân của các bang.”
Điều gì có thể xảy ra tiếp theo
Nhiều khả năng sắc lệnh sẽ trở thành tâm điểm của các cuộc chiến pháp lý.
Trong nhiệm kỳ hiện tại của Trump, các tổng chưởng lý và thống đốc bang Dân chủ đã kiện hàng loạt chính sách trong sắc lệnh của ông. Hiện chưa có bang nào khởi kiện sắc lệnh mới này, nhưng đây là vấn đề được cả hai đảng quan tâm.
Tháng 5 vừa qua, tổng chưởng lý của 40 bang và vùng lãnh thổ – gồm cả Cộng hòa và Dân chủ – đã ký thư gửi lãnh đạo Quốc hội, kêu gọi không thông qua điều khoản cấm các bang quản lý AI trong 10 năm.
Shatorah Roberson, cố vấn chính sách cấp cao tại Ủy ban Luật sư về Quyền Dân sự, cho biết rõ ràng tổng thống không có thẩm quyền đơn phương vô hiệu hóa luật của bang.
“Đây là vấn đề của nền dân chủ, và tổng thống không thể chỉ bằng sắc lệnh hành pháp mà vô hiệu hóa luật của bang mà không thông qua quy trình dân chủ,” bà nói.
Ảnh minh họa Tổng thống Mỹ Donald Trump ký một sắc lệnh hành pháp nhằm hạn chế hoặc vô hiệu hóa các luật AI cấp tiểu bang. Ảnh: Getty Images
