Trung Quốc đang dẫn đầu mảng nghiên cứu trong gần 90% các công nghệ then chốt “tăng cường đáng kể, hoặc gây rủi ro cho lợi ích quốc gia của một nước”, theo bộ theo dõi công nghệ của Viện Chính sách Chiến lược Úc (ASPI) — một tổ chức tư vấn độc lập.
Chương trình Theo dõi Công nghệ Then chốt (Critical Technology Tracker) của ASPI đã đánh giá nghiên cứu về 74 công nghệ hiện tại và mới nổi trong năm nay, tăng so với 64 công nghệ được phân tích năm ngoái. Trung Quốc xếp hạng nhất về nghiên cứu đối với 66 công nghệ, bao gồm năng lượng hạt nhân, sinh học tổng hợp, vệ tinh cỡ nhỏ; trong khi Hoa Kỳ đứng đầu 8 công nghệ còn lại, bao gồm máy tính lượng tử và địa kỹ thuật.
Các kết quả phản ánh một sự đảo ngược sâu sắc. Đầu thế kỷ này, Hoa Kỳ dẫn đầu hơn 90% công nghệ được đánh giá, trong khi Trung Quốc chỉ dẫn đầu chưa đến 5% — theo bản cập nhật năm 2024 của bộ theo dõi này.
“Trung Quốc đã đạt tiến bộ đáng kinh ngạc trong khoa học và công nghệ, thể hiện qua R&D cũng như số lượng công bố khoa học,” Ilaria Mazzocco, người nghiên cứu chính sách công nghiệp của Trung Quốc tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS), nhận định. CSIS là một tổ chức phi lợi nhuận có trụ sở tại Washington DC.
Mazzocco nói xu hướng chung mà ASPI chỉ ra không gây ngạc nhiên, nhưng “đáng chú ý” khi thấy Trung Quốc vượt trội và tiến xa như vậy trong rất nhiều lĩnh vực so với Mỹ.
Sự dẫn đầu này có thể liên quan đến loại công nghệ được đưa vào đánh giá, theo Wang Yanbo, nhà nghiên cứu chính sách khoa học tại Đại học Hong Kong. Ông nhận xét Trung Quốc có xu hướng dẫn đầu trong các công nghệ mới — những lĩnh vực nước này tập trung đầu tư — hơn là các lĩnh vực truyền thống nơi quốc gia khác chiếm ưu thế, như chip bán dẫn.
Theo dõi các nghiên cứu có tác động cao
Nhóm nghiên cứu của ASPI dựa trên cơ sở dữ liệu chứa hơn 9 triệu bài báo khoa học trên toàn cầu. Họ xếp hạng các quốc gia trong từng công nghệ bằng cách xác định 10% bài báo được trích dẫn nhiều nhất do các nhà nghiên cứu của quốc gia đó công bố trong giai đoạn 2020–2024, rồi tính tỷ lệ phần trăm của từng nước.
Một phát hiện đáng chú ý là Trung Quốc vượt Mỹ trong nghiên cứu điện toán đám mây và điện toán biên (edge computing), theo David Lin, chuyên gia chiến lược an ninh quốc gia và công nghệ tại Special Competitive Studies Project có trụ sở tại Arlington, Virginia.
Điện toán đám mây cho phép các công ty AI huấn luyện mô hình và xử lý dữ liệu mà không cần hạ tầng vật lý, trong khi điện toán biên xử lý dữ liệu cục bộ. Mức độ tập trung nghiên cứu cao của Trung Quốc trong các lĩnh vực này “có lẽ phản ánh mức độ cấp bách mà Bắc Kinh đang thúc đẩy AI từ phòng thí nghiệm ra triển khai thực tế,” Lin nói.
Kết quả phân tích không nên được diễn giải như “sự suy yếu quyền lực của Mỹ”, theo Steven Hai, nhà kinh tế chính trị chuyên về đổi mới công nghệ tại Đại học Giao thông Tây An – Liverpool ở Tô Châu, Trung Quốc. Ông nói Mỹ vẫn là một nhân tố toàn cầu quan trọng trong các công nghệ này.
Jenny Wong-Leung, nhà khoa học dữ liệu tại ASPI tham gia nghiên cứu, cảnh báo rằng các nền dân chủ có nguy cơ đánh mất “những lợi thế khó khăn mới đạt được trong nghiên cứu và khoa học mũi nhọn” trong nhiều lĩnh vực thiết yếu — vốn đóng vai trò then chốt đối với sự phát triển của các công nghệ quan trọng nhất thế giới.
Những giới hạn
Tuy bộ theo dõi của ASPI hữu ích trong việc đo xu hướng nghiên cứu học thuật của một nước, nhưng nó không phản ánh được năng lực đổi mới tổng thể của quốc gia đó, Steven Hai lưu ý. Các nhà phân tích của ASPI cũng thừa nhận điều này trong bản cập nhật 2025.
Một lý do là số lượng công bố khoa học có tác động cao không đồng nghĩa với năng lực kỹ thuật, khả năng sản xuất hay thành công thương mại, Lin nói. Ông lấy ví dụ ngành động cơ máy bay tiên tiến — một trong các công nghệ được theo dõi. Dù Trung Quốc đứng đầu bảng và có nền công nghiệp lớn cùng các tập đoàn hàng không nhà nước, “các động cơ của Trung Quốc vẫn chưa đạt được mức hiệu suất, độ tin cậy hay độ bền của các mẫu hàng đầu của Mỹ hay châu Âu”.
Cách tiếp cận này cũng có thể thiên vị các quốc gia có số lượng nhà nghiên cứu lớn, vì họ có xu hướng trích dẫn các bài báo của đồng nghiệp trong nước nhiều hơn, Wang cho biết.
Người dân Trung Quốc theo dõi một vụ phóng tên lửa. Trung Quốc tạo ra số lượng nghiên cứu chất lượng cao lớn nhất đối với 66 công nghệ. Ảnh: Liu Guoxing
