Ấn Độ vừa đưa ra một đề xuất quan trọng: áp dụng cơ chế trả phí bản quyền bắt buộc đối với các công ty AI sử dụng nội dung có bản quyền để huấn luyện mô hình. Đây có thể trở thành bước ngoặt lớn, định hình lại cách các tập đoàn như OpenAI và Google vận hành tại một trong những thị trường quan trọng và tăng trưởng nhanh nhất của họ.
Hôm thứ Ba, Cục Xúc tiến Công nghiệp và Thương mại Nội địa Ấn Độ công bố một khuôn khổ đề xuất cho phép các công ty AI tiếp cận toàn bộ tác phẩm có bản quyền để huấn luyện mô hình. Đổi lại, họ phải đóng phí bản quyền cho một cơ quan thu phí tập trung, cơ quan này sau đó sẽ phân phối khoản thu cho các tác giả và chủ sở hữu quyền.
Theo lập luận của cơ quan soạn thảo, “giấy phép bắt buộc” này sẽ giảm chi phí tuân thủ cho doanh nghiệp AI, đồng thời đảm bảo nhà văn, nhạc sĩ, nghệ sĩ và các chủ sở hữu quyền khác được trả công khi tác phẩm bị sử dụng để đào tạo mô hình thương mại.
Đề xuất được đưa ra trong bối cảnh ngày càng có nhiều lo ngại trên toàn cầu về việc các công ty AI thu thập dữ liệu có bản quyền để huấn luyện — thực tiễn đã dẫn đến hàng loạt vụ kiện từ tác giả, hãng tin, nghệ sĩ và các đơn vị nắm giữ bản quyền tại Mỹ và châu Âu. Tòa án và cơ quan quản lý vẫn chưa thống nhất liệu việc huấn luyện như vậy có phải là “sử dụng hợp lý” (fair use) hay không, khiến các công ty AI hoạt động trong tình trạng pháp lý thiếu chắc chắn.
Khác với Mỹ và Liên minh châu Âu — nơi các tranh luận vẫn tập trung vào nghĩa vụ minh bạch và ranh giới fair use — Ấn Độ chọn một hướng tiếp cận mạnh tay hơn: cho phép doanh nghiệp AI tự động tiếp cận nội dung có bản quyền, với điều kiện phải trả phí bắt buộc.
Cơ quan thu phí gồm tám thành viên, được thành lập cuối tháng 4, cho rằng mô hình này giúp tránh nhiều năm tranh chấp pháp lý và đảm bảo người sáng tạo được trả công ngay từ đầu. Trong báo cáo dài 125 trang, cơ quan này mô tả giấy phép bắt buộc là cách “giảm chi phí giao dịch, bảo đảm thù lao công bằng và đơn giản hóa quyền tiếp cận nội dung” cho nhà phát triển AI. Cơ quan thu phí trung tâm sẽ đóng vai trò “một cửa”, loại bỏ nhu cầu đàm phán riêng lẻ giữa doanh nghiệp và từng chủ sở hữu quyền.
Cơ quan này cũng nhấn mạnh vai trò ngày càng lớn của Ấn Độ đối với các công cụ AI tạo sinh. Cơ quan này dẫn lời CEO OpenAI Sam Altman — người từng nói Ấn Độ là thị trường lớn thứ hai của công ty sau Mỹ và “có thể sẽ trở thành thị trường lớn nhất” — để lập luận rằng vì các công ty AI thu được doanh thu đáng kể từ người dùng Ấn Độ và sử dụng tác phẩm của các nhà sáng tạo tại đây để huấn luyện mô hình, nên một phần giá trị đó cần được chia sẻ lại.
Đề xuất gây tranh cãi và đối mặt phản đối
Mô hình cấp phép bắt buộc nhanh chóng vấp phải phản ứng từ ngành công nghệ.
Nasscom — tổ chức đại diện cho các doanh nghiệp CNTT, trong đó có Google và Microsoft — đã gửi văn bản phản đối. Tổ chức này cho rằng Ấn Độ nên áp dụng một ngoại lệ khai thác văn bản và dữ liệu (TDM) rộng rãi, cho phép doanh nghiệp AI huấn luyện trên nội dung có bản quyền miễn là nội dung đó được truy cập hợp pháp. Nasscom cảnh báo cơ chế bắt buộc trả phí có thể làm chậm đổi mới và đề xuất rằng chủ sở hữu quyền nên có quyền “không tham gia (opt-out)” thay vì buộc doanh nghiệp phải trả phí cho toàn bộ dữ liệu huấn luyện.
Liên minh Phần mềm Doanh nghiệp Quốc tế (BSA) — đại diện cho các công ty như Adobe, AWS và Microsoft — cũng đề nghị chính phủ tránh mô hình hoàn toàn dựa trên cấp phép. Theo BSA, việc giới hạn dữ liệu huấn luyện vào các nguồn được cấp phép hoặc thuộc phạm vi công cộng có thể làm giảm chất lượng mô hình và khiến đầu ra bị lệch theo xu hướng của dữ liệu hạn chế. Tổ chức này cho rằng một ngoại lệ TDM rõ ràng sẽ cân bằng tốt hơn giữa đổi mới và quyền lợi tác giả.
Ủy ban soạn thảo bác đề xuất áp dụng ngoại lệ TDM rộng và mô hình opt-out, cho rằng các phương án này hoặc làm suy yếu bảo hộ quyền tác giả, hoặc không thể thực thi hiệu quả. Thay vào đó, họ đề xuất một mô hình “lai” cho phép doanh nghiệp AI truy cập toàn bộ nội dung có bản quyền nhưng phải đóng phí bản quyền cho cơ quan thu phí trung tâm, nơi sẽ phân phối lại khoản thu cho người sáng tạo.
Chính phủ Ấn Độ đã mở đợt tham vấn công khai kéo dài 30 ngày để thu thập ý kiến từ doanh nghiệp và các bên liên quan. Sau khi tổng hợp phản hồi, ủy ban sẽ hoàn thiện khuyến nghị trước khi chuyển khuôn khổ lên chính phủ xem xét.
Các công ty sử dụng nội dung có bản quyền của Ấn Độ để huấn luyện mô hình AI có thể phải đóng phí bản quyền bắt buộc. Ảnh: TechCrunch
