Khi Trạm Vũ trụ Quốc tế (ISS) tiến gần đến thời điểm “nghỉ hưu”, một nhóm thượng nghị sĩ lưỡng đảng đã đề xuất thành lập Viện Nghiên cứu Không gian Quốc gia nhằm phục vụ nghiên cứu vi trọng lực của Mỹ, đồng thời để “bảo đảm đất nước có đủ năng lực dẫn đầu trong cuộc đua không gian tiếp theo” trước Trung Quốc.

Viện này sẽ điều phối các hoạt động nghiên cứu quốc gia dựa trên các trạm vũ trụ tư nhân là các cơ sở sẽ tiếp quản vai trò của ISS sau khi trạm này ngưng hoạt động vào năm 2030. Tuy nhiên, kế hoạch chỉ có thể triển khai nếu Quốc hội thông qua dự luật mới mang tên Đạo luật Space RACE (Nghiên cứu và Thám hiểm Liên tục – Research And Continuing Exploration).

Nhóm thượng nghị sĩ, trong đó có cựu phi hành gia NASA Mark Kelly, lập luận rằng viện mới là cần thiết để hạn chế khả năng trạm vũ trụ Thiên Cung của Trung Quốc thu hút các nghiên cứu đa quốc gia sau khi ISS ngừng hoạt động. Đây không phải lần đầu Quốc hội nêu vấn đề này; các phiên điều trần dưới thời chính quyền Biden từng cảnh báo nguy cơ Mỹ mất nguồn tài trợ nghiên cứu nếu Thiên Cung là cơ sở quỹ đạo duy nhất còn hoạt động khi ISS bị loại bỏ.

“Từ thời gian làm việc trên ISS, tôi thấy rõ nghiên cứu của các phi hành gia thúc đẩy đổi mới trên Trái đất và tăng cường sức cạnh tranh lâu dài của nước Mỹ,” Kelly — người đã bốn lần đến trạm vũ trụ trong chương trình tàu con thoi từ năm 2001 đến 2011 — cho biết trong thông cáo ngày 19/11. “Khi Trung Quốc và các quốc gia khác mở rộng chương trình không gian, Mỹ không thể để mình tụt lại.”

“Điều then chốt là Mỹ phải có mọi công cụ và lợi thế cạnh tranh trong tay để bước vào cuộc đua không gian mới,” Thượng nghị sĩ John Cornyn nói trong cùng thông cáo.

Chương trình không gian của Trung Quốc vận hành độc lập với NASA; Mỹ và Trung Quốc bị cấm hợp tác song phương (trừ các hoạt động được Quốc hội phê chuẩn trước) theo một đạo luật năm 2011 gọi là Tu chính án Wolf. Trong khi đó, Trung Quốc gần đây liên tục thực hiện nhiều nhiệm vụ không người lái lên Mặt trăng, một nhiệm vụ sao Hỏa và đặt mục tiêu đưa người trở lại Mặt trăng trước năm 2030, giống như NASA nhưng thông qua các liên minh quốc tế khác nhau.

NASA hiện đối mặt nguy cơ bị cắt giảm 24% ngân sách, từ 24,8 tỉ USD xuống còn 18,8 tỉ USD trong năm tài khóa 2026 nếu đề xuất của Nhà Trắng được Quốc hội thông qua. Phần lớn cắt giảm rơi vào chương trình khoa học của NASA, với mức giảm tới 47%. Giới phê bình cho rằng việc cắt giảm như vậy có thể khiến Mỹ đánh mất vị thế trong không gian, trong khi chính quyền Trump cho rằng cần tập trung ngân sách cho các nỗ lực đưa người lên Mặt trăng và sao Hỏa.

Theo thông cáo của các thượng nghị sĩ, Đạo luật Space RACE sẽ bao gồm các chi tiết như sau:

• “Thành lập Viện Nghiên cứu Không gian Quốc gia — một tổ chức do liên bang kiểm soát nhưng vận hành độc lập, nhằm điều phối và thúc đẩy nghiên cứu vi trọng lực của Mỹ trên quỹ đạo Trái đất thấp (LEO) bằng các nền tảng không gian thế hệ mới sau khi ISS nghỉ hưu;
• Hỗ trợ quan hệ đối tác công-tư và phát triển kinh tế bằng cách kết nối lợi ích giữa chính phủ và khu vực thương mại;
• Tăng cường ảnh hưởng địa chính trị, vị thế chiến lược và vai trò dẫn dắt của Mỹ trong nền kinh tế không gian đang phát triển trên toàn cầu.”

Thông cáo dẫn một báo cáo gần đây của SpaceNews, cho biết Trung Quốc đặt mục tiêu tăng nhu cầu dịch vụ tại Thiên Cung thông qua việc bổ sung các mô-đun mới. Trung Quốc cũng được cho là đang tìm kiếm thêm hợp tác quốc tế trên quỹ đạo và mời các phi hành gia nước ngoài tham gia thông qua đào tạo.

“Khả năng của Trung Quốc trong việc cung cấp các chương trình hợp tác không gian cho các quốc gia khác cho phép họ xây dựng quyền lực mềm và có thể định hình lại các chuẩn mực quốc tế về quản trị không gian và tiêu chuẩn công nghệ,” nhóm thượng nghị sĩ nói. Việc thành lập viện mới của Mỹ sẽ giúp “hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và giảm rào cản gia nhập lĩnh vực nghiên cứu và phát triển không gian.”

ISS có thể được thay thế bằng các trạm vũ trụ tư nhân hay không? Ảnh: NASA

Thiên Cung là trạm vũ trụ đang vận hành của Trung Quốc trên quỹ đạo Trái đất thấp. Ảnh: Getty Images