Kỷ lục vàng 25 năm của Trạm Vũ trụ Quốc tế: Biểu tượng của khát vọng chạm tới những vì sao

Một kỷ lục chưa từng có trong không gian đã được Trạm Vũ trụ Quốc tế (ISS) thực hiện: 25 năm con người sinh sống ngoài Trái Đất mà không gián đoạn dù chỉ một khoảnh khắc.

Ngày 2/11/2025, ISS kỷ niệm tròn một phần tư thế kỷ có người ở liên tục, với danh sách gần 300 khách ghé thăm — chủ yếu là các phi hành gia chuyên nghiệp nhưng cũng có vài du khách vũ trụ và cả đạo diễn phim. Những cư dân toàn thời gian đầu tiên mở cửa trạm ngày 2/11/2000.

Chỉ còn 5 năm nữa trước khi cơ sở nghiên cứu này kết thúc sứ mệnh, NASA đang trông cậy vào các công ty tư nhân triển khai các trạm quỹ đạo riêng với lượng khách lớn hơn và đa dạng hơn.

Dưới đây là những gì đã diễn ra và điều gì đang chờ phía trước:

Những phi hành gia đầu tiên

Bill Shepherd (NASA) và hai phi hành gia Nga Sergei Krikalev và Yuri Gidzenko phóng lên bằng tàu Soyuz từ Kazakhstan ngày 31/10/2000. Họ tới trạm – khi đó còn tối, ẩm và chỉ có ba mô-đun – sau hai ngày bay và ghép nối, và ở lại đó gần năm tháng, biến nơi này thành chỗ không chỉ hoạt động được mà còn có thể ở được.

Shepherd — cựu lính đặc nhiệm SEAL, nghỉ hưu năm 2002 — hiện làm việc trong hội đồng tư vấn ISS cùng Krikalev, nay là quan chức cấp cao của ngành vũ trụ Nga.

Dù quan hệ Mỹ–Nga “khá tệ” ở cấp quốc gia, nhưng “giữa con người với nhau và thậm chí giữa các cơ quan vũ trụ, vẫn rất ổn,” Shepherd nói.

290 người đã ghé trạm — và còn tiếp tục

Theo NASA, đã có 290 người từ 26 quốc gia đặt chân lên ISS. Hiện có bảy người đang ở trên trạm, đại diện cho Mỹ, Nga và Nhật Bản.

Đa số tới bằng các chuyến bay của quốc gia mình.

Người đầu tiên tự trả tiền — doanh nhân California Dennis Tito — bay lên với Nga năm 2001, bất chấp phản đối của NASA. Nga sau đó tiếp tục đưa khách tư nhân, gồm cả đoàn làm phim Nga năm 2021.

Giờ đây NASA mở cửa cho du lịch vũ trụ, mời các đội bay tư nhân lên ở khoảng hai tuần. Vài tháng trước, những phi hành gia đầu tiên sau hàng thập kỷ từ Ấn Độ, Ba Lan và Hungary đã ghé trạm, đi cùng chỉ huy nữ đầu tiên của ISS, Peggy Whitson. “Không gian kết nối con người,” bà nói.

Những lần thoát hiểm ngoạn mục

Nhìn thì có vẻ đều đặn, nhưng “chẳng có gì là thường lệ,” cựu Giám đốc NASA Jim Bridenstine nói.

Một số sự cố đáng nhớ: một phi hành gia suýt “chết đuối” khi đi bộ ngoài không gian; một lần tàu ghép nối khiến trạm quay lảo đảo mất kiểm soát; các vết nứt và rò khí kéo dài; và mối nguy gia tăng từ rác vũ trụ.

Shepherd bất ngờ vì trạm vẫn hoạt động tốt: “Việc nó đã vượt hơn gấp đôi tuổi thọ thiết kế ở nhiều hạng mục thật đáng kinh ngạc.”

Những tiện nghi như ở nhà

Cuộc sống trên ISS cải thiện đáng kể từ thời kỳ đầu.

“Giờ nó như khách sạn bốn sao,” Shepherd nói. “Trong không gian thì không thể đòi hỏi gì hơn.”

Kích thước bằng sân bóng bầu dục, có nhiều phòng thí nghiệm, trạm giờ có điện thoại internet cá nhân và khoang kính Cupola để ngắm Trái Đất và biểu diễn.

Phi hành gia Canada Chris Hadfield từng chơi đàn guitar và hát “Space Oddity” của David Bowie tại đây hơn 10 năm trước.

Các buồng trồng cây thử nghiệm đem lại sắc màu mới với ớt và hoa cúc zinnia. Máy pha espresso và lò nướng bánh quy từng được thử nghiệm. Tuy nhiên vẫn chưa có phòng tắm hay giặt giũ — chỉ tắm bằng khăn ướt, quần áo bẩn vứt bỏ.

Niềm vui và cả nỗi buồn

Có người kết hôn và đón con đầu lòng trong thời gian làm nhiệm vụ. Mike Fincke — từng gọi video về phòng sinh từ ISS hơn 20 năm trước — nay lại đang ở trên trạm.

Nhưng cũng có lúc đau lòng: mẹ một phi hành gia tử nạn giao thông năm 2007. Năm 2011, Scott Kelly đang giữa nhiệm vụ năm tháng khi chị dâu — nghị sĩ Gabrielle Giffords — bị bắn vào đầu nhưng sống sót.

Một số nhiệm vụ bị kéo dài, gần nhất và nghiêm trọng nhất là Butch Wilmore và Suni Williams: chuyến bay thử Starliner dự kiến một tuần kéo dài thành hơn chín tháng, và NASA phải dùng SpaceX để đưa họ về.

Khoa học trong môi trường vi trọng lực

Hàng nghìn thí nghiệm đã được thực hiện, nhiều thí nghiệm trên chính cơ thể phi hành gia. Cách đây vài năm, một người phát hiện cục máu đông trong tĩnh mạch cổ, và bác sĩ phải điều trị từ xa cho đến khi họ về lại Trái đất.

NASA cũng triển khai nghiên cứu cặp song sinh nhà Kelly. Scott Kelly thực hiện nhiệm vụ một năm 2015–2016, so sánh cơ thể với anh em song sinh Mark dưới mặt đất. Mark cũng chỉ huy chuyến tàu lắp đặt máy đo hạt vũ trụ; thiết bị sẽ được nâng cấp năm sau.

SpaceX sẽ lo việc “hạ màn”

NASA trả SpaceX gần 1 tỷ USD để đưa ISS rời quỹ đạo đầu năm 2031. SpaceX sẽ phóng một tàu chuyên dụng kết nối với trạm và điều khiển nó lao vào khí quyển trên Thái Bình Dương.

Trước đó, Axiom Space sẽ tách mô-đun của họ khỏi trạm — đây sẽ là lõi cho trạm riêng của Axiom. Các công ty khác cũng đang thiết kế cơ sở riêng.

NASA muốn tránh khoảng trống thời gian giữa ISS và các trạm kế nhiệm, nhằm duy trì sự hiện diện liên tục của con người trên quỹ đạo.

Sau đây là một số hình ảnh liên quan đến ISS:

Trung tâm kiểm soát sứ mệnh Nga ở Korolyov gần Moscow theo dõi phi hành đoàn Nga trôi nổi bên trong ISS ngày 2/11/2000. Ảnh: AP

Phi hành gia Robert L. Curbeam Jr. của NASA và phi hành gia Christer Fuglesang của Cơ quan Vũ trụ châu Âu thực hiện chuyến đi bộ ngoài không gian bên ngoài ISS ngày 12/12/2006, phía trên New Zealand. Ảnh: NASA