Việc Tổng thống Mỹ Donald Trump lên máy bay trở về nước ngay sau cuộc gặp với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình hôm thứ Năm, trước khi hội nghị thượng đỉnh Diễn đàn Hợp tác Kinh tế châu Á – Thái Bình Dương (APEC) khai mạc vào thứ Sáu, có thể làm tổn hại nặng nề uy tín của Mỹ trên trường quốc tế.
Quyết định bỏ qua APEC của Trump phù hợp với quan điểm từ lâu của ông – coi thường các diễn đàn đa phương lớn vốn được dùng để giải quyết các vấn đề toàn cầu, và ưa chuộng ngoại giao song phương kiểu “một – một” có thể tạo ra những thỏa thuận lớn, hoặc ít nhất là những tít báo đáng chú ý.
Tuy nhiên, việc ông thẳng thừng gạt bỏ ngoại giao APEC cuối tuần này có nguy cơ làm xấu đi hình ảnh của Mỹ tại một diễn đàn đại diện cho gần 40% dân số thế giới và hơn một nửa thương mại hàng hóa toàn cầu.
Điều đó cũng tương phản với cách tiếp cận của Trung Quốc. Việc tham dự trực tiếp có ý nghĩa lớn trong ngoại giao châu Á, và ông Tập dự kiến ở lại Hàn Quốc cho đến khi diễn đàn kết thúc, tìm kiếm lợi thế trong bối cảnh Trump vắng mặt.
Ý nghĩa việc Trump không dự APEC đối với khu vực
Trên mạng xã hội, Trump ca ngợi cuộc gặp với ông Tập tại Hàn Quốc như một cuộc “G2” – hàm ý vị thế của Mỹ và Trung Quốc là hai nền kinh tế lớn nhất thế giới, đồng thời gợi lại các nhóm đa phương G7 và G20.
Tuy vậy, ông cũng cố nhấn mạnh mối quan hệ giữa Mỹ với khu vực rộng lớn hơn trong chuyến công du, bắt đầu ở Malaysia tại hội nghị thường niên của ASEAN, nơi ông Tập không tham dự. Trump nói với các lãnh đạo “xuất sắc” tại đây rằng ông vẫn cam kết với khu vực và “đang thực hiện sứ mệnh hữu nghị và thiện chí, nhằm làm sâu sắc quan hệ thương mại, củng cố an ninh chung và thúc đẩy mạnh mẽ ổn định, thịnh vượng và hòa bình.”
Dẫu vậy, một số chuyên gia cho rằng chính sách châu Á của chính quyền Trump thiếu định hướng.
“Ông ấy dường như không muốn bị ràng buộc bởi một chiến lược có kỷ luật, xuyên suốt,” Michael Green, cựu quan chức Hội đồng An ninh Quốc gia thời Tổng thống George W. Bush, hiện là Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Hoa Kỳ tại Sydney, nhận xét.
Việc Trump theo đuổi mô hình ngoại giao mang tính cá nhân sẽ làm xói mòn ảnh hưởng và vai trò lãnh đạo của Mỹ hay không vẫn còn phải chờ xem, theo ông Go Myong-hyun, Viện Chiến lược An ninh Quốc gia Hàn Quốc.
“Tất nhiên, uy tín của Mỹ sẽ xấu đi so với hình ảnh chủ nghĩa quốc tế lý tưởng mà thế giới từng gắn với Mỹ,” ông nói. “Nhưng còn quá sớm để khẳng định liệu vị thế và sức mạnh của Mỹ thật sự suy giảm.”
Những gì có thể đạt được tại APEC khi thiếu vắng Trump
APEC giờ không còn giữ tầm quan trọng như trước, đặc biệt từ khi Washington bắt đầu phá vỡ các chuẩn mực thương mại toàn cầu dưới thời Trump, với các mức thuế rộng khắp gây lo ngại cho cả đồng minh lẫn đối thủ.
Các nước tại APEC có thể nhất trí về những vấn đề nhỏ như bảo vệ môi trường hay đào tạo nghề, nhưng giá trị lớn nhất của diễn đàn hiện nay có lẽ là cơ hội để lãnh đạo gặp gỡ bên lề.
Việc Trump đơn phương tái định hình thương mại toàn cầu đặc biệt khiến các nước như Hàn Quốc lo lắng, nơi nền kinh tế phụ thuộc vào xuất khẩu và trật tự thương mại tự do hậu chiến.
Bà Oh Hyunjoo, Phó giám đốc Văn phòng An ninh Quốc gia Tổng thống Hàn Quốc, cho biết rất khó để các thành viên APEC ra tuyên bố chung “vì trật tự thương mại dựa trên luật lệ của WTO đang bắt đầu rạn nứt.”
Dù không có Trump trong sự kiện chính, diễn đàn APEC tại Hàn Quốc vẫn tạo điều kiện để Seoul thúc đẩy thảo luận quốc tế về AI, dân số già và các vấn đề toàn cầu khác, theo giáo sư Ban Kil Joo, Học viện Ngoại giao Quốc gia Hàn Quốc. “Chúng ta đang bước vào thời đại do AI định hình, trong khi đối mặt suy giảm dân số và biến đổi khí hậu. Ngay cả khi chương trình nghị sự không nêu rõ ‘thương mại tự do,’ có rất nhiều vấn đề các nước phải cùng giải quyết.”
Trung Quốc kỳ vọng gì từ APEC
Sự vắng mặt của Trump khiến sự chú ý dồn vào ông Tập và một Trung Quốc đang lên, nhưng điều đó không hoàn toàn có lợi cho Bắc Kinh.
“Thế giới đang chuẩn bị cho kỷ nguyên hậu-Mỹ,” giáo sư Wang Yiwei, Đại học Nhân dân Trung Quốc, nói. “Có sự đồng thuận rằng APEC thiếu vai trò Mỹ, hoặc Mỹ tham gia ít hơn, không còn vai trò dẫn dắt. Thế giới kỳ vọng nhiều hơn ở Trung Quốc.”
Tuy nhiên, ông cũng nói rằng Trung Quốc hy vọng Trump sẽ tham dự APEC năm sau, khi Bắc Kinh là chủ nhà. “Không có hợp tác Trung – Mỹ, Trung Quốc không thể dẫn dắt thế giới, và cũng không muốn như vậy,” ông nói. “Hy vọng Mỹ có thể trở lại với APEC và tiến trình toàn cầu hóa.”
Trung Quốc đã tự đặt mình vào vị trí “bảo vệ thương mại tự do” và là đối tác thay thế cho các quốc gia chịu tác động từ thuế của Trump.
Tờ Hoàn cầu Thời báo cho biết ông Tập sẽ có bài phát biểu quan trọng tại APEC trong bối cảnh kinh tế toàn cầu bất ổn, chủ nghĩa bảo hộ gia tăng và chuyển đổi công nghệ nhanh chóng. Bài xã luận nhấn mạnh “trí tuệ Trung Quốc” và “giải pháp Trung Quốc” đang thu hút sự chú ý tại APEC năm nay.
Tổng thống Mỹ Donald Trump lên máy bay trở về nước ngay sau cuộc gặp với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình hôm thứ Năm tại Busan, Hàn Quốc. Ảnh: AP
