Các nhà lãnh đạo châu Âu đang nuôi tham vọng cắt giảm sự phụ thuộc của lục địa vào các công nghệ quan trọng của nước ngoài. Hiện nay, họ đang thảo luận việc cập nhật Đạo luật Chip châu Âu, được ban hành năm 2023, và phân bổ hàng tỷ euro để trợ cấp cho hoạt động sản xuất chip trong khu vực. Đạo luật này đặt mục tiêu nâng thị phần sản xuất chip toàn cầu của châu Âu từ 10% lên 20% vào năm 2030, nhưng khó có khả năng châu Âu sẽ đạt được mục tiêu đó.
Một chuỗi cung ứng hoàn toàn của châu Âu cho ngành bán dẫn — lĩnh vực nền tảng của nền kinh tế số và ngành quốc phòng — chỉ là một ảo tưởng khiến người ta xao lãng những cơ hội thực tế. Nhiều công ty trụ cột trong ngành chip châu Âu, như ASML (Hà Lan), chuyên sản xuất thiết bị cho ngành bán dẫn, và Merck (Đức), sản xuất hóa chất phục vụ chế tạo chip, thực ra không trực tiếp sản xuất bán dẫn. Những công ty này có công nghệ tiên tiến, tài chính mạnh và tận dụng tốt thế mạnh công nghiệp của châu Âu trong lĩnh vực cơ khí chính xác, hóa chất chuyên dụng và vật liệu tiên tiến. Tuy nhiên, họ lại thường bị giới chính trị gia bỏ qua, vì bị ám ảnh bởi sản lượng chip thay vì toàn chuỗi giá trị.
Cùng lúc đó, ngành bán dẫn đang phải đối mặt với những thay đổi công nghệ nhanh chóng, các hạn chế thương mại và biến động địa chính trị mà châu Âu chưa kịp chuẩn bị. Động lực chính làm gia tăng nhu cầu chip hiện nay là trí tuệ nhân tạo — lĩnh vực mà châu Âu còn yếu.
Các doanh nghiệp châu Âu đang bị đẩy khỏi thị trường Trung Quốc, vốn từng là nguồn tăng trưởng chủ yếu. Trong khi đó, Mỹ — đối tác thân cận trước đây — lại đang đe dọa áp thuế có thể hạn chế doanh số chip châu Âu tại thị trường Mỹ. Việc chỉ đặt ra mục tiêu tăng sản lượng trong nước sẽ không thể giải quyết những thách thức này.
Một ngành bán dẫn tự cung tự cấp có thể nằm ngoài tầm với của châu Âu. Châu Âu có lợi thế thực chất ở một số công đoạn trong chuỗi cung ứng chip, và hoàn toàn có thể hợp tác với các đồng minh — bao gồm cả Mỹ — ở những khâu mà mình còn thiếu. Hàng tỷ euro đang được rót vào tái thiết quốc phòng của lục địa này cũng mang đến cơ hội cho các nhà sản xuất chip, trong bối cảnh trí tuệ nhân tạo ngày càng đóng vai trò thiết yếu trong lĩnh vực quốc phòng. Để tận dụng tối đa xu hướng này, các nhà lãnh đạo châu Âu cần xây dựng dựa trên thế mạnh sẵn có của ngành công nghiệp chip bằng cách thúc đẩy hợp tác sâu hơn, thay vì theo đuổi vô vọng mục tiêu tự chủ hoàn toàn.
Thiếu năng lực AI
Vấn đề lớn nhất của ngành chip châu Âu là sự phát triển chậm chạp của hệ sinh thái trí tuệ nhân tạo. AI hiện là động lực chính thúc đẩy nhu cầu chip: các trung tâm dữ liệu cần chip để huấn luyện AI, còn các thiết bị như điện thoại, máy tính xách tay và ô tô cần chip để vận hành AI. Tuy nhiên, các công ty AI của châu Âu chỉ là những tay chơi nhỏ trên thị trường toàn cầu, và số lượng trung tâm dữ liệu được xây dựng tại châu Âu ít hơn nhiều so với các khu vực khác. Nếu các công ty chip châu Âu không đóng góp nhiều hơn vào chuỗi cung ứng AI toàn cầu, thị phần của họ sẽ tiếp tục thu hẹp.
Top of Form
Những công ty như ASML, vốn cung cấp công cụ và vật liệu cho các nhà sản xuất chip hàng đầu ở châu Á, đang được hưởng lợi từ làn sóng AI. Nhưng với việc hệ sinh thái AI tập trung chủ yếu ở Mỹ và Trung Quốc, ngành chip châu Âu gặp khó khăn trong việc thu hút nhân tài, huy động vốn đầu tư mạo hiểm và bắt kịp xu hướng công nghệ.
Do quá tập trung vào việc ban hành quy định hơn là triển khai AI, châu Âu đang có nguy cơ bị tụt lại phía sau. Nvidia — công ty Mỹ sản xuất chip AI — hiện có giá trị thị trường cao hơn 30% so với toàn bộ thị trường chứng khoán Đức. Nếu các doanh nhân châu Âu tiếp tục xây dựng công ty AI của mình ở California thay vì ở quê nhà, thì các nhà thiết kế và sản xuất chip châu Âu cũng sẽ bị thiệt hại. Các công ty trong chuỗi cung ứng AI có lợi thế lớn khi tập trung tại cùng một khu vực — như đã thấy ở Thung lũng Silicon.
Châu Âu vẫn sở hữu nhiều cụm năng lực đáng kể để đóng góp cho chuỗi cung ứng AI. Arm, công ty có trụ sở tại Anh, thiết kế và cấp phép sở hữu trí tuệ cho các nhà thiết kế chip AI trên toàn cầu. Hà Lan có thế mạnh độc đáo trong công nghệ quang tử (photonics), dùng để tăng tốc kết nối giữa các chip AI. Viện nghiên cứu IMEC của Bỉ phát triển các công nghệ thế hệ mới cho phép sản xuất các chip xử lý AI tiên tiến trên khắp thế giới. Châu Âu không cần phải tự mình sản xuất chip AI tiên tiến — lĩnh vực mà Đài Loan gần như độc quyền — nhưng cần đảm bảo rằng hệ sinh thái công nghệ và bán dẫn của mình vẫn đủ năng lực cạnh tranh so với các khu vực khác.
Điều đó có nghĩa là các chính phủ và doanh nghiệp châu Âu phải mạnh dạn thúc đẩy phát triển AI. Những ngành công nghiệp có lịch sử hàng thế kỷ, như sản xuất ô tô, cần nhanh chóng ứng dụng công nghệ tiên tiến để duy trì khả năng cạnh tranh. Continental, nhà sản xuất linh kiện ô tô châu Âu, đã công bố vào tháng 6 rằng họ sẽ thành lập một bộ phận thiết kế chip để bán cho các hãng xe, vốn đang tích hợp ngày càng nhiều cảm biến, công nghệ liên lạc và AI vào ô tô. Hãng lốp xe Pirelli (Ý) thậm chí đã gắn chip vào lốp để thu thập dữ liệu về phương tiện. Các công ty sản xuất thiết bị công nghiệp, thiết bị y tế, linh kiện hàng không và robot cũng đều cần phần cứng bán dẫn chuyên biệt hơn. Càng nhanh chóng ứng dụng năng lực AI, ngành công nghiệp châu Âu càng tạo ra nhiều nhu cầu cho chip “made in Europe”.
Ngành chip đi xuống
Nhu cầu trong nước hạn chế đối với chip và dịch vụ AI không phải là nguyên nhân duy nhất kìm hãm các nhà sản xuất chip châu Âu. Họ còn đang phải đối mặt với sự cạnh tranh gay gắt từ Trung Quốc. Do các hạn chế xuất khẩu của Mỹ, Hà Lan và Nhật Bản, các nhà sản xuất chip Trung Quốc không thể tiếp cận những công cụ cần thiết để dễ dàng sản xuất chip tiên tiến. Tuy nhiên, họ không bị ngăn cản trong việc mua sắm thiết bị để sản xuất các loại chip cơ bản hơn — chính là phân khúc mà các công ty châu Âu cũng đang tập trung sản xuất.
Các khoản trợ cấp khổng lồ của Bắc Kinh dành cho ngành bán dẫn khiến các công ty châu Âu khó có thể cạnh tranh. Chính phủ Trung Quốc còn khuyến khích, thậm chí trong một số trường hợp bắt buộc, các doanh nghiệp công nghiệp trong nước ngừng mua linh kiện từ nhà cung cấp nước ngoài. Bắc Kinh, chẳng hạn, đã yêu cầu các hãng sản xuất ô tô Trung Quốc phải sử dụng 100% chip nội địa vào năm 2027. Điều này đặc biệt gây tổn hại cho các nhà sản xuất chip châu Âu, vốn có thế mạnh trong lĩnh vực chip cho ô tô.
Cách duy nhất để các nhà sản xuất châu Âu giữ được vị thế tại thị trường Trung Quốc là duy trì lợi thế công nghệ. Trong một thế giới lý tưởng, châu Âu cũng sẽ hợp tác với Mỹ và Nhật Bản để gây sức ép buộc Bắc Kinh cắt giảm trợ cấp và rào cản thương mại. Nhưng nếu nỗ lực đó thất bại — mà khả năng là rất cao — thì châu Âu nên hạn chế quyền tiếp cận thị trường đối với các công ty Trung Quốc đang hưởng lợi từ trợ cấp không công bằng.
Mỹ đáng ra phải là đối tác tự nhiên của châu Âu, cả trong việc phát triển AI lẫn đối phó với chính sách trợ cấp của Trung Quốc. Tuy nhiên, chính quyền Trump lại đang khiến ngành chip của châu Âu đau đầu khi đe dọa áp thuế có thể làm hạn chế khả năng tiếp cận thị trường Mỹ. Mặc dù vậy, vẫn còn cơ hội hợp tác với Washington. Chính quyền Trump đã coi việc đẩy mạnh xuất khẩu công nghệ AI của Mỹ là một mục tiêu chính sách trọng tâm. Châu Âu sẽ rất khôn ngoan nếu tận dụng hạ tầng trung tâm dữ liệu của Mỹ để nhanh chóng ứng dụng AI.
Mỹ và châu Âu buộc phải hợp tác để cạnh tranh hiệu quả. Họ cần, chẳng hạn, hài hòa các tiêu chuẩn để có thể dễ dàng sử dụng chip của nhau trong công nghệ quân sự. Hai bên cũng nên hỗ trợ lẫn nhau trong việc cung ứng các linh kiện điện tử cơ bản. Cả châu Âu và Mỹ hiện đều phụ thuộc nặng nề vào các nhà cung cấp châu Á không chỉ đối với chip mà còn đối với điện trở, tụ điện, bảng mạch in, dây cáp, đầu nối, màn hình phẳng, và các vật liệu nền như gali, germani, cùng các khoáng chất đất hiếm. Phần lớn những vật liệu và linh kiện này chỉ có thể được sản xuất hiệu quả với quy mô lớn — điều chỉ khả thi nếu thị trường Mỹ và châu Âu gắn kết chặt chẽ với nhau.
Bạn bè ở tầm cao
Các nhà hoạch định chính sách châu Âu vẫn chưa nhận thức đầy đủ về quy mô thách thức mà ngành chip của họ đang đối mặt, cũng như mức độ hệ trọng của việc thất bại. Hệ quả không chỉ là kinh tế: an ninh quốc phòng của lục địa phụ thuộc vào một hệ sinh thái bán dẫn mạnh mẽ hơn.
Trong cuộc thảo luận về việc cập nhật Đạo luật Chip 2023, một liên minh mới do Hà Lan dẫn đầu đã đúng khi đề xuất loại bỏ mục tiêu tăng gấp đôi sản lượng, thay vào đó tập trung vào việc cải thiện môi trường nghiên cứu, phát triển và kinh doanh của châu Âu. Tuy nhiên, châu Âu vẫn cần một kế hoạch rõ ràng hơn để bảo đảm rằng làn sóng chi tiêu quốc phòng và nỗ lực phục hồi ngành công nghiệp chip có thể gắn kết và bổ trợ cho nhau.
Một số chính trị gia châu Âu cho rằng “tự chủ chiến lược” đồng nghĩa với việc tự đi một mình, nhưng để cạnh tranh được, các nhà sản xuất chip của lục địa này cần những mối liên kết sâu sắc hơn với các công ty ở các nước đồng minh. Dù Mỹ hiện là một đối tác khó đoán với giới công nghiệp và lãnh đạo chính trị châu Âu, các doanh nghiệp châu Âu vẫn cần tiếp cận thị trường Mỹ và các công nghệ AI hàng đầu của nước này. Về phần mình, Mỹ cũng sẽ được lợi khi có sự hỗ trợ của châu Âu nhằm giảm bớt phụ thuộc vào châu Á trong chuỗi cung ứng công nghệ. Khi châu Âu tìm cách khôi phục ngành công nghiệp chip và tái thiết nền quốc phòng, Mỹ vẫn là đối tác không thể thay thế.
Một thiết bị trong dây chuyền sản xuất của một công ty bán dẫn, Hamburg, Đức. Ảnh: Reuters
