Việc sản xuất tại Mỹ các linh kiện quan trọng trong xe điện, điện thoại thông minh và máy bay chiến đấu dự kiến sẽ tăng trưởng nhanh chóng trong những năm tới, khi chính quyền Trump đẩy mạnh nỗ lực phát triển ngành công nghiệp đất hiếm chiến lược trong nước để phá vỡ thế độc quyền mà Trung Quốc đang nắm giữ trong chuỗi cung ứng toàn cầu.
Chính phủ liên bang đang rót hàng trăm triệu USD vào các công ty Mỹ, đã ký thỏa thuận với một doanh nghiệp để ấn định mức giá tối thiểu cho một số khoáng sản chiến lược sản xuất tại Mỹ, đồng thời tiến hành điều tra nguồn cung nhập khẩu.
“Đây chính là thời khắc lớn lao đối với đất hiếm,” Joshua Ballard, CEO của USA Rare Earth, công ty dự kiến bắt đầu sản xuất nam châm đất hiếm vào năm tới, nhận định.
Nhà Trắng đã ưu tiên hàng đầu việc hồi sinh ngành công nghiệp khoáng sản chiến lược trong nước, điều trở nên cấp bách sau khi Bắc Kinh tận dụng thế độc quyền gần như tuyệt đối để buộc Mỹ ngồi vào bàn đàm phán trong cuộc chiến thương mại.
Tổng thống Donald Trump tuần này cho rằng Trung Quốc “rất khôn khéo khi gần như độc chiếm thị trường nam châm toàn cầu,” nhưng ông tin tưởng Mỹ sẽ đảm bảo được nguồn cung bởi “chúng ta có nhiều con bài lớn và tốt hơn.”
“Chúng ta sẽ có rất nhiều nam châm chỉ sau một thời gian ngắn. Thậm chí sẽ có nhiều đến mức chúng ta không biết phải làm gì với chúng,” ông Trump phát biểu khi tiếp Tổng thống Hàn Quốc Lee Jae Myung.
Khoáng sản chiến lược gắn liền với an ninh quốc gia
Các chuyên gia trong ngành, nhà phân tích và nghị sĩ đã cảnh báo nhiều năm qua rằng sự phụ thuộc vào Trung Quốc về khoáng sản chiến lược — danh mục gồm 50 loại khoáng sản, trong đó có 17 nguyên tố đất hiếm — là một lỗ hổng an ninh quốc gia của Mỹ.
Những nguyên tố khó gọi tên này cần thiết để sản xuất điện thoại thông minh, tuabin gió, robot, cũng như dùng trong tên lửa, tàu ngầm và máy bay chiến đấu.
“Mối đe dọa với an ninh quốc gia và kinh tế của chúng ta giờ đây trở nên nghiêm trọng do sự phụ thuộc vào sản xuất khoáng sản của các thế lực thù địch nước ngoài,” một sắc lệnh hành pháp của ông Trump ký hồi tháng 3 nêu rõ.
Phải đến khi Bắc Kinh áp hạn chế xuất khẩu một số đất hiếm hồi tháng 4 — khiến Ford phải tạm dừng sản xuất xe điện — thì “vấn đề tưởng chừng xa vời hơn một thập kỷ bỗng trở nên sát sườn,” Gracelin Baskaran, Giám đốc Chương trình An ninh Khoáng sản Chiến lược tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) ở Washington, nhận định.
Ông Trump hôm thứ Hai còn tuyên bố có thể áp thuế 200% đối với hàng hóa Trung Quốc nếu Bắc Kinh không xuất khẩu nam châm sang Mỹ, nhưng lưu ý “có lẽ điều đó đã ở phía sau.” Thay vào đó, ông dọa sẽ ngừng cung cấp linh kiện máy bay để khiến đội bay Boeing sản xuất tại Mỹ của Trung Quốc phải nằm đất.
Khi được hỏi về lời đe dọa này, phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc Guo Jiakun hôm thứ Ba cho biết Bắc Kinh “tuân thủ nguyên tắc tôn trọng lẫn nhau, cùng tồn tại hòa bình và hợp tác cùng có lợi” trong quan hệ với Mỹ.
“Chúng tôi hy vọng Mỹ sẽ cùng chúng tôi thúc đẩy sự phát triển ổn định, lành mạnh và bền vững của quan hệ song phương,” ông Guo nói.
Ngành đất hiếm hoan nghênh sự hỗ trợ
Lầu Năm Góc đang đầu tư 400 triệu USD vào nhà sản xuất đất hiếm MP Materials. Tháng này, công ty Mỹ đã nhận khoản vay 150 triệu USD, đồng thời được chính phủ cam kết mua toàn bộ nam châm sản xuất tại nhà máy mới khổng lồ của mình, cũng như bao tiêu các sản phẩm neodymium và praseodymium trong vòng một thập kỷ.
“Có vẻ như cuối cùng chúng ta cũng sẽ làm điều gì đó để giải quyết vấn đề này và biến các dự án thành hiện thực,” Mark Smith, CEO của NioCorp – công ty Mỹ đang huy động 1,2 tỷ USD để sản xuất niobium, titan, scandium và đất hiếm tại Nebraska – cho biết.
Smith nói rằng trong hơn bốn thập kỷ, ông đã chứng kiến Mỹ nhường lại ngành công nghiệp này cho Trung Quốc, quốc gia đã thống trị chuỗi cung ứng bằng cách gạt bỏ lo ngại về môi trường, đầu tư vào các mỏ trên khắp thế giới, phát triển công nghệ chế biến tiên tiến và hạ giá bán để loại bỏ đối thủ cạnh tranh.
Những nỗ lực trước đây của các công ty Mỹ nhằm xây dựng một ngành kinh doanh khả thi đều thất bại khi Trung Quốc tung ra thị trường lượng lớn sản phẩm giá rẻ, khiến các nhà đầu tư tiềm năng rút lui.
Gần đây, NioCorp đã nhận được khoản tài trợ lên đến 10 triệu USD từ Lầu Năm Góc, giúp chi trả cho hoạt động khoan thăm dò trong mùa hè này.
Dù chưa rõ chính phủ có mở rộng chính sách bao tiêu cho các công ty Mỹ khác hay không, Smith cho biết sự hỗ trợ hiện tại là “không thể tin được” so với trước đây. Ông nói, một mức giá sàn bao tiêu sẽ “xóa bỏ chiến thuật mà Trung Quốc đã sử dụng từ trước đến nay.”
Khoảng 350 km cách nơi MP Materials đang xây dựng nhà máy nam châm ở Fort Worth, Texas, công ty Noveon Magnetics hiện vận hành nhà máy duy nhất tại Mỹ sản xuất nam châm đất hiếm. Nằm ở phía nam Austin, nhà máy này đang tăng công suất để sản xuất 2.000 tấn nam châm mỗi năm.
“Tôi hy vọng và nghĩ rằng đây không phải là nỗ lực cuối cùng của chính phủ Mỹ,” Scott Dunn, CEO của Noveon Magnetics, nói về thỏa thuận hợp tác giữa Lầu Năm Góc và MP Materials.
Tuy nhiên, với tất cả các kế hoạch mở rộng sản xuất trong vài năm tới, các công ty Mỹ vẫn chưa thể đáp ứng nhu cầu khoảng 35.000 tấn nam châm mỗi năm của Bắc Mỹ, theo ước tính của hãng phân tích Benchmark Mineral Intelligence. Và nhu cầu này có thể tăng gấp đôi trong thập kỷ tới.
Ballard, CEO của USA Rare Earth – công ty dự kiến bắt đầu sản xuất khoảng 600 tấn nam châm tại Oklahoma vào năm sau – cho rằng chính phủ cần đưa ra các biện pháp khuyến khích để ngăn người mua Mỹ quay lại với sản phẩm giá rẻ từ Trung Quốc một khi chúng trở lại thị trường.
Chính phủ Mỹ tăng tốc đầu tư
Dự luật cắt giảm thuế và chi tiêu lớn năm nay bao gồm 2 tỷ USD cho Lầu Năm Góc để tăng cường dự trữ khoáng sản chiến lược của Mỹ và thêm 5 tỷ USD đến năm 2029 để đầu tư vào chuỗi cung ứng này.
Trong giai đoạn 2020–2024, Lầu Năm Góc cho biết đã cấp hơn 439 triệu USD để xây dựng chuỗi cung ứng đất hiếm trong nước.
Ngoài đầu tư trong nước, ông Trump cũng tìm cách đảm bảo nguồn cung khoáng sản chiến lược từ bên ngoài, bao gồm từ Greenland và Ukraine. Một thỏa thuận hòa bình mà chính quyền Mỹ giúp thúc đẩy giữa Cộng hòa Dân chủ Congo và Rwanda có thể mở ra cơ hội tiếp cận nguồn cung, nhưng còn quá sớm để biết liệu những nỗ lực này có thành công hay không.
Tuy nhiên, một số ý kiến cho rằng vẫn cần thỏa thuận với Bắc Kinh.
David Abraham, chuyên gia về kim loại hiếm và tác giả cuốn “The Elements of Power”, cho biết các mỏ mới của Mỹ phải mất nhiều năm nữa mới đi vào hoạt động.
“Mọi người đều đồng ý rằng Mỹ vẫn phải đạt được một thỏa thuận với Trung Quốc (về cung cấp đất hiếm), bởi các công ty Mỹ cần nhiều đất hiếm và nam châm chuyên dụng hơn mức có thể sản xuất trong nước,” ông nhận định.
Logo của Noveon Magnetics bên trong nhà máy chế biết nam châm đất hiếm của công ty ở Texas. Ảnh: Noveon Magnetics
