Bầu trời phía trên các thành phố của chúng ta đang đứng trước một cuộc chuyển mình sâu sắc. Trong hàng thế kỷ, khoảng không giữa các tòa nhà và độ cao bay hành trình của máy bay thương mại gần như bị bỏ ngỏ — một không gian rộng lớn đang chờ đợi sự đổi mới từ con người. Giờ đây, điều đó đang thay đổi nhanh chóng khi nền kinh tế tầm thấp nổi lên như một trong những lĩnh vực phát triển công nghệ năng động và đầy hứa hẹn nhất toàn cầu.

Không phận độ cao thấp được định nghĩa là không gian từ mặt đất lên đến độ cao 1.000 – 3.000 mét. Năm 2024, cụm từ “kinh tế độ cao thấp” (low-altitude economy) lần đầu tiên được đưa vào Báo cáo công tác chính phủ, nhấn mạnh vai trò then chốt của lĩnh vực này trong tăng trưởng kinh tế quốc gia.

Kinh tế độ cao thấp bao gồm tất cả các hoạt động thương mại diễn ra trong không phận có độ cao từ mặt đất lên đến dưới 1.000 mét, thậm chí tới 3.000 mét ở Trung Quốc. Lĩnh vực đang bùng nổ này bao gồm các giải pháp di chuyển đô thị trên không (UAM), taxi bay, hạ tầng vertiport (bãi đáp thẳng đứng), và dịch vụ giao hàng bằng drone — những công nghệ hứa hẹn sẽ cách mạng hóa cách con người và hàng hóa di chuyển trong các đô thị. Những đổi mới này giờ không còn là khoa học viễn tưởng mà đã trở thành giải pháp thương mại khả thi, được hậu thuẫn bởi nguồn vốn đầu tư lớn, khung pháp lý rõ ràng, và đột phá công nghệ.

Sau nhiều năm nghiên cứu, phát triển và thử nghiệm, nhiều công ty trong lĩnh vực này đang chuyển từ giai đoạn thử nghiệm sang vận hành thương mại. Trung Quốc đang nổi lên như một trong những quốc gia dẫn đầu cuộc chuyển đổi toàn cầu này. Với sự hỗ trợ mạnh mẽ từ chính phủ, đầu tư chiến lược và môi trường pháp lý đang phát triển nhanh chóng, Trung Quốc đang định vị mình ở tuyến đầu của nền kinh tế tầm thấp. Từ việc tỉnh Tứ Xuyên công bố quỹ đầu tư trị giá 420 triệu USD dành riêng cho lĩnh vực này, đến kế hoạch xây dựng mạng lưới vertiport quy mô lớn, những động thái chiến lược của Trung Quốc đang định hình lại bức tranh toàn cầu về di chuyển hàng không tiên tiến (AAM).

Cuộc cách mạng trên bầu trời này không chỉ đơn thuần là câu chuyện về phương tiện mới hay cách giao hàng hiện đại — mà là một chuyển dịch tư duy về khái niệm di chuyển, quy hoạch thành phố và hạ tầng của nền văn minh hiện đại.

UAM: Tái định hình giao thông thành phố

UAM là phần tham vọng nhất của nền kinh tế tầm thấp, với mục tiêu thay đổi căn bản cách con người di chuyển trong đô thị. Sau nhiều năm phát triển ý tưởng và công nghệ, năm 2025 là năm bản lề cho lĩnh vực này khi nhiều công ty bắt đầu triển khai vận hành thương mại sớm tại một số thị trường.

Theo phân tích từ GlobeNewswire (Hoa Kỳ), thị trường UAM toàn cầu được định giá 4,6 tỷ USD vào năm 2024, dự kiến đạt 23,5 tỷ USD vào năm 2030, với tốc độ tăng trưởng kép hàng năm (CAGR) lên tới 31,2%, và 41,5 tỷ USD vào năm 2035. Những con số này thể hiện niềm tin của nhà đầu tư và tiến bộ thực tế trong phát triển phương tiện bay, hạ tầng và khung pháp lý.

Một số yếu tố đang thúc đẩy sự tăng tốc này. Tắc nghẽn đô thị gia tăng trên toàn cầu khiến nhu cầu về các phương án giao thông thay thế trở nên cấp thiết; tiến bộ trong công nghệ động cơ điện, pin và hệ thống bay tự động giúp cho máy bay cất/hạ cánh thẳng đứng dùng pin (eVTOL) trở nên khả thi hơn bao giờ hết; và xu hướng toàn cầu hướng tới giao thông bền vững, với UAM trở thành lựa chọn thân thiện môi trường hơn so với phương tiện mặt đất, đặc biệt khi công nghệ pin và năng lượng tái tạo ngày càng phát triển.

Tuy nhiên, khung pháp lý cho UAM vẫn đang trong quá trình hoàn thiện. Các cơ quan hàng không như FAA (Hoa Kỳ) và EASA (EU) đang xây dựng bộ quy chuẩn riêng cho máy bay eVTOL — vốn là sự lai ghép giữa máy bay truyền thống và trực thăng. Dù đã có tiến bộ, việc tích hợp loại phương tiện này vào hệ thống không phận hiện tại, nhất là trong môi trường đô thị dày đặc, vẫn là một thách thức lớn.

Tham vọng di chuyển hàng không tiên tiến của Trung Quốc

Trung Quốc nổi bật trong sân chơi UAM toàn cầu nhờ sự kết hợp giữa đầu tư mạnh mẽ, hỗ trợ pháp lý và tích hợp quy hoạch đô thị.

Chính phủ Trung Quốc cam kết thúc đẩy sự phát triển an toàn và lành mạnh của không gian thương mại, kinh tế độ cao thấp và các ngành công nghiệp mới nổi khác, theo Báo cáo công tác chính phủ năm 2025 được trình lên Quốc hội vào ngày 5-3-2025. Đây là lần thứ hai “kinh tế độ cao thấp” được đưa vào báo cáo này.

Tháng 2-2025, tỉnh Tứ Xuyên công bố thành lập quỹ chuyên biệt 3 tỷ NDT (420 triệu USD) cho nền kinh tế tầm thấp. Theo ông Dai Yongbo, Giám đốc Ủy ban Phát triển và Cải cách Tứ Xuyên, tỉnh sẽ phân bổ 300 triệu NDT mỗi năm để hỗ trợ các dự án, với mức tài trợ tối đa 50% chi phí dự án, và lên đến 20 triệu NDT cho các doanh nghiệp đầu tàu thúc đẩy ngành.

Kết quả đã bắt đầu hiện rõ. Tại Hội nghị Phát triển Chuỗi ngành Kinh tế Độ cao thấp tỉnh Tứ Xuyên đầu năm 2025, bảy sản phẩm được giới thiệu, trong đó có mẫu ô tô bay AE200 do công ty Aerofugia Technology phát triển — chiếc eVTOL chở khách đầu tiên của Trung Quốc chuyên dụng cho hành trình độ cao thấp.

Tứ Xuyên đã quy hoạch hơn 400.000 km² không phận (lớn hơn diện tích đất liền Việt Nam) cho các hoạt động độ cao thấp, với quy trình phê duyệt nhanh gọn, cho phép bay vận tải, du lịch, logistics và dịch vụ cao cấp chỉ cần nộp hồ sơ trước một giờ.

Ông Ken Chu, ủy viên Ủy ban Toàn quốc Hội nghị Hiệp thương Chính trị Nhân dân Trung Quốc (Chính Hiệp), đồng thời là Chủ tịch kiêm CEO của Tập đoàn Mission Hills có trụ sở tại Hồng Kông, đã đề xuất đưa Thâm Quyến (tỉnh Quảng Đông) và Đặc khu Hành chính Hồng Kông trở thành khu thử nghiệm thí điểm theo quy hoạch tổng thể cho kinh tế độ cao thấp trong khu vực Vịnh Lớn Quảng Đông – Hồng Kông – Ma Cao.

Ông Chu cho biết Thâm Quyến hiện có khoảng 1.700 doanh nghiệp liên quan đến kinh tế độ cao thấp, hình thành chuỗi ngành địa phương tương đối hoàn chỉnh. Khi kết hợp với dịch vụ tài chính quốc tế của Hồng Kông, việc công nghiệp hóa và quốc tế hóa nền kinh tế tầm thấp sẽ được đẩy nhanh hơn nữa, theo đề xuất của ông.

Theo Tân Hoa xã, tính đến ngày 19-2-2025, đã có 15 thành phố như Bắc Kinh, Thượng Hải và Thường Châu (Giang Tô) cùng khởi xướng sáng kiến xây dựng hệ sinh thái kinh tế độ cao thấp, đặt mục tiêu phát triển 100 dự án trình diễn trong năm 2025. Khoảng 30 tỉnh thành cũng đã đưa phát triển kinh tế độ cao thấp vào báo cáo công tác chính quyền địa phương hoặc ban hành chính sách liên quan kể từ năm ngoái.

Điểm đặc biệt trong cách tiếp cận của Trung Quốc là tích hợp phát triển UAM với quy hoạch đô thị và hệ thống giao thông rộng lớn. Thay vì xem UAM là công nghệ tách biệt, các nhà quy hoạch đô thị đang đưa vertiport và hành lang bay vào kế hoạch phát triển tổng thể. Cách làm toàn diện này có thể mang lại lợi thế chiến lược cho Trung Quốc khi UAM bước vào giai đoạn vận hành thương mại thực tế.

Bất chấp triển vọng lạc quan, các nhà phân tích ngành lưu ý rằng lĩnh vực di chuyển hàng không đô thị (UAM) sẽ cần phải trải qua giai đoạn củng cố tương tự như ngành công nghiệp ô tô trong những năm đầu phát triển. Brian Foley, một nhà phân tích hàng đầu trong ngành hàng không, cho rằng năm 2025 có thể sẽ được nhớ đến không chỉ là thời điểm taxi bay điện bắt đầu vận hành thương mại, mà còn là thời kỳ có sự sàng lọc mạnh mẽ trong ngành. Việc phát triển và chứng nhận máy bay đòi hỏi vốn đầu tư khổng lồ đã tạo ra những khó khăn cho nhiều công ty khởi nghiệp, trong đó có những tên tuổi như Lilium và Volocopter của Đức đang gặp vấn đề tài chính dù đã có nguyên mẫu bay thành công.

Những công ty có quan hệ đối tác vững chắc giữa các ngành sẽ có vị thế tốt hơn để vượt qua thách thức này. Joby Aviation và Archer Aviation – hai nhà phát triển eVTOL hàng đầu của Mỹ – đã thiết lập quan hệ hợp tác chiến lược với các nhà sản xuất ô tô (Toyota và Stellantis) và các hãng hàng không lớn (Delta Air Lines và United Airlines). Những sự hợp tác xuyên ngành này mang lại sự ổn định tài chính, chuyên môn sản xuất và cơ hội tích hợp vận hành – điều mà nhiều công ty khởi nghiệp đơn thuần thường thiếu.

Trong năm 2025 này, lĩnh vực UAM đang đứng trước bước ngoặt then chốt. Các nền tảng công nghệ đã phần lớn được thiết lập, khung pháp lý đang dần hoàn thiện, và các hoạt động thương mại ban đầu đã bắt đầu ở một số thị trường. Giai đoạn tiếp theo sẽ là phép thử xem liệu những phát triển đầy hứa hẹn này có thể mở rộng thành các mô hình kinh doanh bền vững và thực sự chuyển đổi hệ thống giao thông đô thị trên toàn cầu hay không.

Vốn đầu tư cho nền kinh tế tầm thấp theo quốc gia (năm 2025)

Tại Trung Quốc, bên cạnh tỉnh Tứ Xuyên đã phân bổ quỹ đặc biệt 420 triệu USD cho kinh tế tầm thấp, thì Thâm Quyến đã cam kết đầu tư 1,7 tỷ USD cho hạ tầng, bao gồm 1.200 bãi đáp, trong khi hơn 15 thành phố, bao gồm Bắc Kinh và Thượng Hải, đang xây dựng hệ sinh thái tầm thấp.

Về phía Hoa Kỳ, bang Oklahoma đã đầu tư 35 triệu USD cho cảng bay phục vụ y tế và an ninh, và đã xuất hiện các sáng kiến cấp bang tại Maryland, Michigan, Georgia, Texas, v.v., trong khi ở Châu Âu mới chỉ có 13 cảng bay đang được quy hoạch, chủ yếu tập trung vào chuyến bay trình diễn và nghiên cứu

Taxi bay: Từ khoa học viễn tưởng trở thành hiện thực

Khái niệm ô tô bay từ lâu đã làm say mê con người, xuất hiện trong vô số tác phẩm khoa học viễn tưởng như biểu tượng tối thượng của giao thông tương lai. Đến năm 2025, viễn cảnh từng chỉ tồn tại trong trí tưởng tượng này đang nhanh chóng trở thành hiện thực với sự ra đời của các máy bay điện cất cánh và hạ cánh thẳng đứng (eVTOL). Những phương tiện sáng tạo này đang trở thành biểu tượng rõ ràng và mang tính cách mạng nhất của nền kinh tế tầm thấp, hứa hẹn thay đổi hoàn toàn giao thông đô thị và vùng phụ cận.

Lĩnh vực taxi bay đã đạt đến một cột mốc quan trọng trong năm 2025, khi một số công ty dẫn đầu chuyển từ giai đoạn thử nghiệm sang sẵn sàng vận hành thương mại. Sự tiến hóa này là kết quả của nhiều năm phát triển công nghệ, sự phối hợp với cơ quan quản lý, và đầu tư chiến lược. Theo các nhà phân tích, 2025 đã từ lâu được coi là thời hạn tự đặt ra của nhiều nhà sản xuất eVTOL để khởi động dịch vụ hành khách thương mại, tạo nên làn sóng háo hức và áp lực trong toàn ngành.

Trong số các công ty dẫn đầu cuộc cách mạng này, ba cái tên nổi bật ở thị trường phương Tây là Joby Aviation, Archer Aviation, và Beta Technologies. Joby Aviation đã đạt được bước tiến lớn khi vào cuối năm 2024 công bố đã hoàn thành 40% giai đoạn thứ tư trong quy trình chứng nhận năm giai đoạn của Cục Hàng không Liên bang Mỹ (FAA). Công ty hiện đang chế tạo chiếc máy bay đầu tiên phù hợp với tiêu chuẩn của FAA và có kế hoạch bắt đầu bay thử để được cấp phép kiểm tra chủng loại (TIA) trong năm nay – được xem là bước cuối cùng để đạt chứng nhận chính thức. Tiến bộ của Joby là cột mốc quan trọng cho toàn ngành, chứng minh rằng con đường chứng nhận dù phức tạp nhưng có thể đạt được.

Archer Aviation cũng đạt những tiến triển tương tự với mẫu máy bay Midnight, tuy vẫn đang trong quá trình phê duyệt nghiêm ngặt của FAA. Công ty này đã hợp tác với United Airlines, hãng đã đặt mua tới 200 chiếc Midnight trong hợp đồng trị giá 1 tỷ USD. Sự hợp tác này cho thấy một xu hướng then chốt: liên kết chiến lược giữa các nhà sản xuất eVTOL và các nhà cung cấp vận tải hàng không truyền thống. Những quan hệ đối tác như vậy cung cấp nguồn vốn thiết yếu, chuyên môn vận hành và khả năng tiếp cận khách hàng – điều thiết yếu để mở rộng dịch vụ mới này.

Các đột phá công nghệ đã thúc đẩy nhanh quá trình phát triển taxi bay trong những năm gần đây. Các hệ thống đẩy điện đã cải thiện đáng kể tỷ lệ công suất-trọng lượng của động cơ, trong khi mật độ năng lượng của pin ngày càng tăng, cho phép nâng cao phạm vi hoạt động và tải trọng của eVTOL. Hệ thống đẩy điện phân tán, sử dụng nhiều động cơ nhỏ thay vì ít động cơ lớn, đã trở thành thiết kế chủ đạo nhờ tính an toàn và độ dự phòng cao hơn. Thêm vào đó, hệ thống điều khiển điện tử và phần mềm điều khiển bay tinh vi đã giúp phương tiện ổn định hơn và dễ điều khiển hơn – mở đường cho khả năng vận hành tự động trong tương lai.

Tuy nhiên, vẫn còn nhiều thách thức đáng kể. Dù công nghệ pin đang tiến bộ, nhưng vẫn giới hạn phạm vi bay và khả năng chuyên chở của hầu hết thiết kế eVTOL. Trong số những mẫu phát triển tiên tiến nhất, máy bay của Joby tuyên bố có thể bay khoảng khoảng 240 km chỉ với một lần sạc – một con số ấn tượng trong ngành eVTOL nhưng vẫn thua xa so với máy bay truyền thống. Giảm tiếng ồn cũng là một ưu tiên hàng đầu, bởi sự chấp nhận của công chúng sẽ phụ thuộc lớn vào khả năng vận hành êm ái trong đô thị mà không gây xáo trộn lớn.

Dự báo thị trường taxi bay phản ánh tiềm năng to lớn của lĩnh vực này đi kèm với những bất định cụ thể. Dòng vốn đầu tư đổ vào lĩnh vực taxi bay vẫn rất mạnh mẽ, với hàng tỷ USD được rót vào các công ty hàng đầu thông qua niêm yết công khai và các vòng gọi vốn tư nhân. Tuy nhiên, theo nhà phân tích ngành hàng không Brian Foley, ngành eVTOL có thể đang tiến gần đến một cuộc “thanh lọc” tương tự như ngành công nghiệp ô tô thời kỳ đầu.

“Dòng tiền lớn bắt đầu đổ vào phát triển eVTOL khi các nhà đầu tư nhìn thấy cơ hội thu lợi nhanh chóng, nhưng họ không phải lúc nào cũng thực hiện thẩm định cần thiết như trong ngành hàng không,” Foley giải thích. “Việc phát triển một loại máy bay mới có thể tiêu tốn hàng tỷ USD, và quá trình chứng nhận đã được chứng minh là rất dài.”

Thực tế này đã ảnh hưởng đến một số cái tên nổi bật. Nhà sản xuất Đức Lilium GmbH đã bước vào quy trình phá sản vào tháng 10 năm 2024 trước khi nhận được gói giải cứu từ một liên minh các nhà đầu tư. Tương tự, Volocopter – một công ty tiên phong khác của Đức hoạt động từ năm 2011 – cũng đã nộp đơn phá sản vào cuối năm 2024, mặc dù đã thực hiện nhiều chuyến bay trình diễn thành công với mẫu máy bay VoloCity. Những diễn biến này cho thấy tình hình tài chính bấp bênh của nhiều nhà phát triển eVTOL, ngay cả khi họ sở hữu thiết kế máy bay có tính khả thi về mặt kỹ thuật.

Bức tranh pháp lý: Đông và Tây

Khung pháp lý cho taxi bay vẫn đang tiếp tục được hoàn thiện, khi các cơ quan hàng không trên toàn cầu nỗ lực xây dựng các tiêu chuẩn chứng nhận vừa đảm bảo an toàn, vừa thúc đẩy đổi mới sáng tạo.

Cục Hàng không Liên bang Mỹ (FAA) đang điều chỉnh các khuôn khổ chứng nhận hiện có để phù hợp với đặc thù của máy bay eVTOL – loại hình thường không hoàn toàn thuộc nhóm máy bay truyền thống hay trực thăng. Quá trình này khá phức tạp và tốn thời gian, góp phần gây chậm trễ trong kế hoạch ra mắt thương mại của nhiều nhà sản xuất.

Ngược lại, cách tiếp cận của Trung Quốc đối với taxi bay rất đáng chú ý, khi nước này đang theo đuổi chiến lược rộng nhằm định vị mình là quốc gia dẫn đầu trong lĩnh vực mới nổi này. Nhà sản xuất eVTOL Trung Quốc – EHang – đã đạt được tiến triển đáng kể với nền tảng phương tiện bay tự hành (AAV), thực hiện hàng loạt chuyến bay trình diễn trên nhiều thành phố lớn. Mẫu EH216-S của công ty đã nhận được giấy chứng nhận chủng loại từ Cục Hàng không Dân dụng Trung Quốc (CAAC) vào cuối năm 2023 – một cột mốc pháp lý quan trọng.

Trên phạm vi rộng hơn, hệ sinh thái taxi bay tại Trung Quốc hưởng lợi từ sự tập trung chiến lược vào nền kinh tế tầm thấp. Việc thiết lập các khu kinh tế đặc biệt cho hoạt động bay tầm thấp, sự tài trợ mạnh mẽ từ chính phủ, và việc tích hợp với quy hoạch đô thị giúp tạo môi trường thuận lợi cho việc phát triển và triển khai taxi bay.

Nhiều thành phố Trung Quốc đã đưa quy hoạch cảng bay vertiport vào kế hoạch phát triển đô thị – chuẩn bị hạ tầng cần thiết cho tương lai của taxi bay.

Các thị trường khởi đầu

Những hoạt động taxi bay thương mại đầu tiên nhiều khả năng sẽ bắt đầu tại các thị trường có môi trường pháp lý thuận lợi và các tình huống sử dụng cụ thể.

Joby và Archer đã công bố kế hoạch triển khai dịch vụ ban đầu tại Dubai và Abu Dhabi – tận dụng cách tiếp cận cởi mở trong quản lý của UAE và mật độ đô thị cao. Các hoạt động này dự kiến sẽ khởi động vào cuối năm 2025 hoặc đầu năm 2026, đóng vai trò như các dự án trình diễn quan trọng cho toàn ngành.

Tại Hoa Kỳ, các tuyến bay đầu tiên được kỳ vọng sẽ kết nối các trung tâm giao thông chính. Một ví dụ là tuyến bay dự kiến nối Bến tàu Downtown/Wall Street tại Manhattan với sân bay quốc tế Newark Liberty. Chuyến bay kéo dài chỉ 10 phút này sẽ thay thế hành trình mặt đất vốn thường mất hơn một giờ, minh hoạ rõ ràng cho tiềm năng tiết kiệm thời gian – yếu tố chính thu hút sự quan tâm đến taxi bay.

Bước vào năm 2025, các nền tảng công nghệ đã phần lớn được thiết lập, các công ty dẫn đầu đang tiến gần đến chứng nhận, và các tuyến đường thương mại ban đầu đã được xác định. Những tháng còn lại trong năm 2025 sẽ là bài kiểm tra xem liệu các bước phát triển đầy hứa hẹn này có thể vượt qua những thách thức còn lại về kỹ thuật, pháp lý và tài chính – để hiện thực hóa tầm nhìn lâu nay về di chuyển hàng không đô thị.

Bức ảnh chụp ngày 13-11-2024 cho thấy các sản phẩm trưng bày liên quan đến kinh tế độ cao thấp tại Triển lãm Hàng không Trung Quốc ở tỉnh Quảng Đông, miền nam Trung Quốc. Ảnh: Tân Hoa Xã