Một nghiên cứu mới cho thấy virus cúm gia cầm H5N1 đang đột biến để né tránh các phản ứng miễn dịch ở động vật có vú sau khi đã từng nhiễm bệnh hoặc tiêm vaccine.
Nghiên cứu do Đại học Bắc Carolina Charlotte (UNC Charlotte) chủ trì nhấn mạnh mối đe dọa ngày càng lớn của H5N1 đối với nông nghiệp và y tế cộng đồng.
“H5N1 có thể lây nhiễm cho gia cầm, động vật có vú và nhảy sang người,” các tác giả viết, đồng thời chỉ ra rằng các chủng virus mới dường như ngày càng kháng lại các kháng thể hiện có. Các nhà nghiên cứu cảnh báo rằng sự tiến hóa này cho thấy các công thức vaccine cũ có thể sẽ kém hiệu quả hơn.
“Nghiên cứu này cho thấy xu hướng giảm khả năng liên kết của các kháng thể hiện có đối với các chủng H5 theo thời gian, cho thấy virus H5N1 đang tiến hóa để né tránh các biện pháp điều trị và phòng vệ miễn dịch của chúng ta,” nhóm nghiên cứu nhận định. Nghiên cứu này đã được công bố trên tạp chí eBioMedicine.
Những thay đổi nhanh chóng của virus cúm gia cầm
Bằng cách chạy các mô hình tính toán quy mô lớn về sự liên kết của các protein virus cụ thể với kháng thể trung hòa, nhóm nghiên cứu phát hiện “sự suy giảm tổng thể về ái lực của kháng thể (antibody affinity) đối với các chủng H5N1 gần đây.”
“Nếu bào chế vaccine H5N1 dựa trên các chủng virus cũ, vaccine sẽ kém hiệu quả hơn, dựa trên các phép đo của chúng tôi về mức độ tiến hóa của virus trong những năm gần đây,” tác giả chính Colby T. Ford, nhà nghiên cứu thỉnh giảng tại Trung tâm Trí tuệ Tính toán Dự đoán Rủi ro Sức khỏe và Môi trường (CIPHER) thuộc trường đại học này giải thích.
Dưới sự hướng dẫn của phó giáo sư Richard Allen White III và đồng giám đốc CIPHER Daniel Janies, nhóm nghiên cứu tại UNC Charlotte đã hợp tác với các nhà nghiên cứu từ Viện Công nghệ Massachusetts (MIT) là Rafael Jaimes III và Phillip J. Tomezsko để tìm hiểu lý do virus H5N1 đang thích nghi nhanh như vậy.
Nguy cơ lây truyền từ động vật sang người (zoonotic risk) gia tăng
Phân tích 1.804 tương tác kháng nguyên-kháng thể, nhóm nghiên cứu đã xem xét sự thay đổi của tiểu đơn vị hemagglutinin của virus từ năm 1996 đến 2018.
Bằng cách áp dụng các kỹ thuật tính toán hiệu năng cao, họ đã theo dõi “trôi kháng nguyên” – các đột biến nhỏ tích lũy làm giảm hiệu quả của hệ miễn dịch từ các lần nhiễm trùng hoặc tiêm chủng trước đó.
Các phép đo mới về mức độ tiến hóa của virus cúm gia cầm trong những năm gần đây xác nhận rằng H5N1 đang trở nên khó bị nhận diện hơn đối với các kháng thể đã có sẵn.
“Kết quả này cho thấy virus có khả năng chuyển từ tình trạng dịch địa phương sang đại dịch toàn cầu,” các nhà nghiên cứu nhận định.
Sự bùng phát trên nhiều loài
Mặc dù H5N1 chủ yếu lây lan ở gia cầm, virus này đã nhảy sang động vật có vú và thậm chí sang người.
Trong năm qua, virus đã được phát hiện ở gia súc lấy sữa tại ít nhất 17 bang của Hoa Kỳ, trong khi Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC) báo cáo 70 ca nhiễm ở người, bao gồm một ca tử vong, tại Hoa Kỳ kể từ tháng 1 năm 2022.
Trên toàn cầu, theo Tổ chức Y tế Thế giới, H5N1 đã liên quan đến 466 ca tử vong ở người kể từ năm 2003.
Từ tháng 1-2022 đến tháng 3-2025, CDC cũng ghi nhận 12.510 đợt bùng phát H5N1 ở các loài chim hoang dã tại Hoa Kỳ, phát hiện virus tại 51 khu vực và hơn 166 triệu con gia cầm bị ảnh hưởng.
Sự lây lan rộng rãi và xuyên loài như vậy cho thấy cúm gia cầm có thể được coi là một đại dịch trong các quần thể động vật, làm dấy lên lo ngại về một đại dịch trong tương lai ở người.
Tiêm phòng cúm gia cầm và y tế công cộng
Thảo luận về cách ngăn chặn mối đe dọa sắp tới, các tác giả cho rằng có thể cần một cách tiếp cận mới trong việc phát triển vaccine.
Các phát hiện này cho thấy việc phát triển và cập nhật thường xuyên các vaccine H5N1 phù hợp với sự thay đổi di truyền liên tục của virus là điều cần thiết.
Với việc H5N1 đã lây lan rộng rãi trong các loài chim hoang dã và đang mở rộng sang các vật chủ là động vật có vú, khả năng nhảy loài của virus này là mối quan ngại lớn.
Theo các chuyên gia, việc giám sát chặt chẽ hơn, chiến lược tiêm chủng được cập nhật và phân tích tính toán liên tục sẽ rất quan trọng để giảm thiểu nguy cơ bùng phát dịch.
Nguy cơ cúm H5N1 có thể sớm lây lan sang người
