Các nhà nghiên cứu từ Đại học Pittsburgh và Trung tâm Nghiên cứu Vắc-xin thuộc Viện Y tế Quốc gia Hoa Kỳ (NIH) báo cáo trên tạp chí Science rằng một liệu pháp phòng ngừa dựa trên kháng thể có thể bảo vệ hiệu quả khỉ khỏi bệnh nặng do virus cúm gia cầm H5N1 gây ra.
Kháng thể trung hòa phổ rộng này nhắm vào một vùng ổn định của virus thay vì nhắm vào những cấu trúc dễ đột biến hơn. Nhờ vậy, liệu pháp vẫn giữ được khả năng bảo vệ ngay cả khi virus xuất hiện các biến thể mới, tương tự cách SARS-CoV-2 đã tiến hóa trong đại dịch COVID-19. Đặc điểm này làm tăng tiềm năng bảo vệ lâu dài trước một loại virus lây lan qua không khí (airborne infection) với tốc độ nhanh.
“Phương pháp phòng ngừa này có thể rất hữu ích trong việc kiểm soát dịch bệnh và ngăn chặn đại dịch cúm gia cầm,” đồng tác giả nghiên cứu Douglas Reed, Tiến sĩ, phó giáo sư miễn dịch học tại Trường Y Đại học Pittsburgh và Trung tâm Nghiên cứu Vắc-xin, cho biết. “Trong thử nghiệm của chúng tôi, kháng thể hoạt động rất tốt. Nó có thể hữu ích như một biện pháp dự phòng (prophylactic) đối với các nhóm dễ bị tổn thương và cũng giúp xác định ngưỡng kháng thể trong máu cần thiết để đánh giá mức độ bảo vệ miễn dịch mà một loại vắc-xin cúm phổ rộng có thể mang lại.”
Mối lo ngại về sự lây lan và thích nghi của H5N1
Tính đến tháng 1-2025, chỉ có một ca nhiễm H5N1 được báo cáo tại Mỹ dẫn đến tử vong, nhưng Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã ghi nhận hơn 950 ca nhiễm trên toàn cầu kể từ năm 1997, với hơn một nửa trong số đó tử vong. Nguy cơ lây lan trên diện rộng vẫn tiếp tục gia tăng. Ngoài việc lan truyền giữa gia súc ở Mỹ hiện nay, H5N1 đã lây từ chim hoang dã sang động vật có vú trên khắp thế giới, bao gồm sư tử biển ở Nam Mỹ và chồn ở châu Âu.
Phân tích di truyền từ hai mẫu bệnh phẩm của người ở Bắc Mỹ cho thấy virus đang thích nghi và ngày càng có khả năng gây bệnh cũng như lây lan ở động vật có vú.
Các nhà nghiên cứu tại Đại học Pittsburgh từ lâu đã quan ngại về khả năng cúm gia cầm lây từ động vật sang người và đã nghiên cứu, thử nghiệm các biện pháp phòng ngừa – bao gồm vắc-xin và kháng thể bảo vệ – trên mô hình động vật có đặc điểm sinh học tương đồng với con người.
Trong một nghiên cứu được công bố trên iScience năm 2023, nhóm nghiên cứu đã tinh chỉnh mô hình lây nhiễm qua đường hô hấp trên khỉ, mô phỏng sát với các triệu chứng nghiêm trọng của H5N1 ở người, bao gồm hội chứng suy hô hấp cấp tính – một tổn thương phổi nguy hiểm đến tính mạng (life-threatening lung injury) do cúm gia cầm gây ra.
Nhắm vào vùng ổn định để bảo vệ phổ rộng
Một thách thức lớn trong việc phát triển biện pháp phòng ngừa cúm là khả năng virus thích nghi nhanh với môi trường mới. Do các chủng cúm mùa liên tục biến đổi để né tránh hệ miễn dịch, vắc-xin cúm hàng năm phải được điều chỉnh để phù hợp với chủng virus chiếm ưu thế.
Tuy nhiên, kháng thể trong nghiên cứu mới này nhắm vào vùng gốc của kháng nguyên hemagglutinin – một khu vực ít thay đổi giữa các chủng cúm khác nhau, bao gồm cả H5N1. Điều này giúp kháng thể cung cấp khả năng bảo vệ trung hòa phổ rộng.
Trong nghiên cứu mới, những con khỉ được điều trị trước bằng liều trung bình của kháng thể trung hòa phổ rộng MEDI8852 đều được bảo vệ khỏi bệnh nặng và tử vong. Ngoài việc xác nhận hiệu quả của kháng thể trong ngăn ngừa biến chứng nghiêm trọng, các nhà khoa học còn xác định được nồng độ kháng thể tối thiểu trong huyết thanh cần thiết để thiết lập ngưỡng bảo vệ cho một loại vắc-xin cúm phổ rộng tiềm năng.
Nghiên cứu này đặt nền tảng cho việc phát triển các biện pháp đối phó y tế trước những đại dịch cúm trong tương lai. Nồng độ kháng thể MEDI8852 trong huyết thanh đủ để bảo vệ vẫn ổn định trong 8 đến 12 tuần, cho thấy nếu được sử dụng sớm, nó có thể bảo vệ lực lượng tuyến đầu và những người chăm sóc bệnh nhân ngay từ giai đoạn đầu của một đợt bùng phát H5N1.
Các nhà nghiên cứu từ Đại học Pittsburgh và NIH đã phát triển một kháng thể trung hòa phổ rộng có khả năng bảo vệ khỉ khỏi cúm gia cầm H5N1. Ảnh: SciTechDaily
