Cơ quan Hàng không Vũ trụ Nhật Bản (JAXA) ngày 28/10 tuyên bố tàu Akatsuki đã chính thức ngừng hoạt động, hơn một năm sau khi tàu khí tượng này không phản hồi tín hiệu từ trung tâm điều khiển.
“Đây là sứ mệnh đã thay đổi cách nhìn của chúng ta về người hàng xóm có kích thước tương đương Trái Đất, và mở đường cho những khám phá mới về hành trình trở thành thiên đường hay địa ngục,” JAXA cho biết, ám chỉ bề mặt Sao Kim có áp suất và nhiệt độ cực cao so với Trái Đất.
Theo JAXA, Akatsuki đã đóng góp 178 bài nghiên cứu khoa học cho đến nay và vượt gấp ba thời gian hoạt động thiết kế là 4,5 năm — dù tàu từng bỏ lỡ cơ hội vào quỹ đạo Sao Kim ngay lần đầu.
Tàu Akatsuki, trị giá 300 triệu USD và còn được gọi là Tàu Quỹ đạo Khí hậu Sao Kim, phóng năm 2010 nhưng gặp sự cố động cơ chính, khiến tàu bỏ lỡ pha đốt động cơ quan trọng để đi vào quỹ đạo. Tuy nhiên, sứ mệnh kéo dài đủ lâu để thực hiện nỗ lực đi vào quỹ đạo lần thứ hai và thành công vào năm 2015, sau 5 năm trôi dạt quanh Mặt Trời.
“Với động cơ chính bị hư hỏng, nhóm điều khiển buộc phải sáng tạo,” JAXA viết. “Tàu phải sử dụng các động cơ phụ vốn chỉ dành cho điều hướng và hiệu chỉnh nhỏ để vào quỹ đạo. Chưa từng có sứ mệnh nào làm được điều này, nhưng khám phá vũ trụ luôn là hành trình vượt qua điều tưởng như bất khả thi.”
Akatsuki không chỉ vào quỹ đạo mà còn hoạt động thêm gần một thập kỷ quanh Sao Kim. JAXA cho biết mất liên lạc với tàu từ ngày 29/5/2024 sau khoảng một tháng gặp sự cố tín hiệu.
Nhiệm vụ của Akatsuki là nghiên cứu khí hậu của Sao Kim — nơi nhiệt độ bề mặt đủ để làm tan chảy chì, và áp suất lớn đến mức phá hủy các tàu đổ bộ chỉ trong vài phút. Với tư cách tàu quỹ đạo, Akatsuki tập trung quan sát tầng mây ở độ cao 50–70 km.
“Tại khu vực này, gió thổi với tốc độ gần bằng tàu cao tốc Shinkansen, nhanh gấp 60 lần tốc độ tự quay của hành tinh — hiện tượng gọi là ‘siêu quay’,” JAXA giải thích. Các đám mây trên Sao Kim di chuyển quanh hành tinh trong khoảng bốn ngày Trái Đất, trong khi một ngày trên Sao Kim kéo dài tương đương 243 ngày Trái Đất do tốc độ quay cực chậm.
Akatsuki đã giúp tăng sự hiểu biết về siêu quay. “Khi Akatsuki quan sát liên tục, các nhà khoa học đo được vận tốc mây bằng cách so khớp hàng trăm hình ảnh,” JAXA cho biết. “Phân tích cho thấy tốc độ mây phụ thuộc thời điểm chiếu sáng Mặt Trời, gợi ý rằng gia tốc được duy trì nhờ năng lượng mặt trời.”
Phát hiện này có ý nghĩa cho việc tìm kiếm sự sống ngoài Trái Đất. Sao Kim quay quanh Mặt Trời mất 225 ngày — nhanh hơn chu kỳ tự quay — khiến nó gần như khóa thủy triều, tương tự Mặt Trăng chỉ hướng một phía khi quay quanh Trái Đất.
“Có nhiều tranh luận về khả năng tồn tại sự sống ở các hành tinh bị khóa thủy triều,” JAXA cho biết. “Nếu không có cơ chế phân bố nhiệt, khí quyển phía tối sẽ đóng băng và sụp đổ. Nhưng nếu bầu khí quyển của Sao Kim được ‘kéo’ bởi năng lượng Mặt Trời để quay nhanh, đây có thể là cơ chế chung giúp duy trì khí quyển cho các hành tinh bị khóa thủy triều khác.”
Akatsuki mang sáu thiết bị khoa học khi phóng, và tất cả đều hoạt động khi tàu vào quỹ đạo năm 2015. Hai camera hồng ngoại ngừng hoạt động khoảng một năm sau đó, nhưng bốn thiết bị còn lại được cho là vẫn hoạt động cho đến khi mất liên lạc năm 2024.
Tàu cũng ghi nhận một số phát hiện khác, như hình dạng “cánh cung” kỳ lạ trong khí quyển tồn tại ít nhất bốn ngày Trái Đất, được cho là do núi trên Sao Kim tạo sóng trọng lực mạnh hơn so với Trái Đất. Để hiểu rõ hơn, cần thêm các sứ mệnh mới, JAXA cho biết.
Hiện có một số dự án đang được chuẩn bị, gồm DAVINCI của NASA (thăm dò khí quyển), VERITAS (quan sát bề mặt và nội thất hành tinh), và EnVision của Cơ quan Vũ trụ châu Âu. Tuy nhiên, cả DAVINCI và VERITAS đang đối mặt nguy cơ bị cắt giảm trong ngân sách NASA năm 2026 do Tổng thống Donald Trump đề xuất giảm 24% ngân sách và hủy nhiều nhiệm vụ khoa học. Số phận các dự án đang được Quốc hội Mỹ tranh luận giữa bối cảnh chính phủ liên bang ngừng hoạt động từ ngày 1/10 vì chưa thông qua ngân sách.
Hình minh họa tàu Akatsuki của Nhật Bản quanh Sao Kim. Ảnh: JAXA
