Một đặc điểm tiềm ẩn nguy hiểm trong nỗ lực cải tổ Bộ Tư pháp của Tổng thống Donald Trump là đã loại bỏ nhiều quan chức FBI và Bộ Tư pháp có kinh nghiệm dày dạn nhất trong việc bảo vệ đất nước trước các mối đe dọa khủng bố và tình báo từ nước ngoài.
Trump đã công kích mạnh mẽ các lãnh đạo tiền nhiệm của Bộ Tư pháp và FBI trong một bài phát biểu quan trọng tại trụ sở Bộ Tư pháp vào thứ Sáu, 14-3. Ông mô tả các cựu quan chức này là “một nhóm tham nhũng gồm những kẻ bất tài và cực đoan,” mà theo ông đã lợi dụng Bộ Tư pháp và FBI để chống lại ông và các đồng minh. “Chúng ta sẽ trục xuất những kẻ bất hảo và các thế lực tham nhũng,” ông nói. Ông không đề cập, hay thậm chí dường như không nhận ra, sự thiếu hụt về chuyên môn an ninh quốc gia do cuộc “điều tra sâu rộng” của ông gây ra.
Nhiều chuyên gia đã cảnh báo suốt hơn một năm qua rằng các mối đe dọa từ bên ngoài đang gia tăng. Thế nhưng, chính quyền mới lại tập trung vào việc loại bỏ những người bị cho là đã “vũ khí hóa” chính phủ chống lại Trump trong quá khứ, thay vì chuẩn bị đối phó với các nguy cơ trong tương lai.
FBI hiện đang bắt đầu lấp đầy một số vị trí an ninh quốc gia còn trống như một phần của kế hoạch tái tổ chức quy mô lớn, theo báo cáo hôm thứ Bảy của New York Times. Các nhân sự mới nhận được đánh giá tích cực từ các đồng nghiệp cũ, nhưng vẫn còn quá sớm để đánh giá liệu họ sẽ củng cố nỗ lực an ninh quốc gia đến mức nào.
“Việc cắt đứt cả một tầng lớp quản lý và nhân sự chuyên môn đó khiến tôi thực sự lo ngại sâu sắc rằng điều này sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến an toàn công cộng và an ninh quốc gia,” Lisa Monaco, người từng là Thứ trưởng Tư pháp trong chính quyền Biden và là quan chức cấp cao của FBI dưới thời Tổng thống George W. Bush, cảnh báo tại một hội thảo ngày 5 tháng 3 do trường luật Đại học New York tổ chức.
Những mối đe dọa từ nước ngoài bao gồm các cuộc tấn công mạng, âm mưu khủng bố và hoạt động gián điệp. Giám đốc FBI khi đó là Christopher A. Wray từng nói gần một năm trước rằng, “Tôi khó có thể nhớ được thời điểm nào mà lại có nhiều mối đe dọa khác nhau, tất cả đều ở mức cao, cùng lúc như vậy.” Những mối đe dọa đó vẫn tồn tại trong một thế giới đầy bất ổn.
Kash Patel, Giám đốc FBI mới, cho biết trong các phiên điều trần xác nhận rằng “các lĩnh vực trọng yếu về an ninh quốc gia… vẫn không thay đổi, và động lực của các mối đe dọa đã gia tăng. Đó là việc ngăn chặn các hoạt động và các cuộc tấn công khủng bố ở trong nước và ở nước ngoài nhằm vào công dân và các đồng minh của chúng ta.” Ông đặc biệt đề cập đến các nguy cơ liên quan đến Trung Quốc và Iran.
Patel cũng cho biết trong các phiên điều trần rằng “tất cả nhân viên FBI sẽ được bảo vệ trước các hành động trả thù chính trị.” Tuy nhiên, các đợt thanh trừng tại Bộ Tư pháp và FBI đã loại trừ nhiều quan chức chủ chốt phụ trách theo dõi các mối đe dọa nước ngoài. Danh sách này rất dài, nhưng hãy chờ xem, bởi nó cho thấy quốc gia đã mất đi bao nhiêu kinh nghiệm về an ninh quốc gia.
Tại Bộ Tư pháp, hầu hết các lãnh đạo cấp cao của bộ phận an ninh quốc gia đã rời đi — thông qua từ chức, điều chuyển hoặc bị sa thải. Devin DeBacker, quyền lãnh đạo bộ phận, bị loại vào tháng Hai. George Toscas, một cựu quan chức phản gián kỳ cựu, cũng bị điều chuyển, cùng với các lãnh đạo khác như Eun Young Choi, Brad Wiegmann, Melissa MacTough và Scott Damelin. Một thế kỷ kinh nghiệm trong việc truy tố các vụ án khủng bố và gián điệp đang bị lãng phí.
Tình hình tại FBI thậm chí còn nghiêm trọng hơn. Mark R. Warner (D-Virginia), Phó Chủ tịch Ủy ban Tình báo Thượng viện, tiết lộ các vụ sa thải vào đầu tháng Hai. Trong đó có Robert Wells, Trợ lý Giám đốc phụ trách phản gián; Michael Nordwall, Trợ lý Giám đốc phụ trách điều tra mạng; Ryan Young, Trợ lý Giám đốc phụ trách nhánh tình báo; và Jacqueline Maguire, Trợ lý Giám đốc phụ trách khoa học và công nghệ.
Các đợt thanh lọc vẫn tiếp tục kể từ đó. Các giám đốc văn phòng FBI tại New York, Washington, Miami và Las Vegas đều bị sa thải. Dù hầu hết các vụ sa thải này không được công khai giải thích, nhưng truyền thông cho biết nhiều quan chức trong số này từng tham gia điều tra Trump.
Kế hoạch tái tổ chức của Patel, theo mô tả của Times, sẽ phi tập trung hóa các hoạt động từ Washington và chia FBI thành ba trung tâm khu vực — có khả năng làm giảm nhẹ trọng tâm phản gián và chống khủng bố của trụ sở. Tuy nhiên, Patel cũng bổ nhiệm hai cựu binh an ninh quốc gia, Michael Glasheen và Steven Jensen, vào các vị trí cấp cao đang bỏ trống. Các cựu quan chức FBI mô tả họ là “được kính trọng” và “lựa chọn tốt.”
Vấn đề là tính liên tục. James Dennehy, cựu giám đốc văn phòng FBI New York, người đã tập trung vào phản gián hơn hai thập kỷ, đã phát biểu thay mặt nhiều đồng nghiệp khi ông nói trong một email, được New York Times trích dẫn, rằng ông sẽ kiên định với các nguyên tắc của FBI: “Chúng tôi sẽ không khuất phục. Chúng tôi sẽ không chùn bước. Chúng tôi sẽ không hy sinh những điều đúng đắn vì bất kỳ ai hay bất kỳ điều gì.”
Việc mất đi nhiều người có kinh nghiệm như vậy sẽ gây ra điều gì? Hiển nhiên, việc phối hợp các công việc cơ bản trong giám sát các vụ án an ninh quốc gia phức tạp sẽ trở nên khó khăn hơn. Một lệnh giám sát theo Đạo luật Giám sát Tình báo Nước ngoài (FISA) có thể dài tới hơn 100 trang. Nếu thiếu nhân sự giàu kinh nghiệm, nguy cơ mắc lỗi sẽ gia tăng.
Để giám sát khủng bố, các quan chức cấp cao của FBI đã từng họp với các đồng nghiệp tại Bộ Tư pháp mỗi sáng trong chính quyền Biden để “đánh giá mối đe dọa.” Điều đó cho phép họ phối hợp các chiến dịch nhằm phá vỡ các âm mưu do tình báo tiết lộ.
Một mối nguy ẩn là các đặc vụ FBI sẽ né tránh những vấn đề có thể “giết chết sự nghiệp.” Các cuộc điều tra về gián điệp Nga, tham nhũng công, tài liệu mật và các vấn đề nhạy cảm khác có thể khiến các lãnh đạo FBI hiện tại hoặc tương lai không hài lòng, nên những đặc vụ tài năng có thể sẽ tránh xa. Không tránh khỏi, điều đó sẽ dẫn đến việc mất tinh thần và sự quyết liệt. Nhân viên phản gián của FBI vốn đã vật lộn với việc điều động đủ đặc vụ để giám sát và điều tra, theo lời nhiều chuyên gia FBI chia sẻ.
Phản ứng chính trị có thể ảnh hưởng đến các đặc vụ được giao điều tra vụ tấn công vào Điện Capitol ngày 6 tháng 1 năm 2021. Sau khi ban đầu từ chối, các quan chức FBI đã cung cấp danh sách tên cho ban lãnh đạo mới của FBI. Các chuyên gia FBI dự đoán rằng các đặc vụ trong danh sách này sẽ bị Văn phòng Trách nhiệm Nghề nghiệp xem xét. Ngay cả khi họ được minh oan, sự nghiệp của họ có thể bị đình trệ trong nhiều tháng hoặc nhiều năm.
Tình trạng thiếu nhân sự trong các cuộc điều tra an ninh quốc gia có thể sẽ tồi tệ hơn sau khi Patel ra lệnh điều chuyển 1.500 nhân viên và đặc vụ từ trụ sở đến các văn phòng trên toàn quốc. Các đợt điều chuyển này bao gồm hàng trăm đặc vụ thực địa từng hỗ trợ phản gián tạm thời, được gọi là HSI, viết tắt của Sáng kiến Nhân sự Trụ sở của FBI. Điều này có thể sẽ khiến các vụ án tình báo và khủng bố thiếu nhân sự trầm trọng hơn.
Trong khi đó, nhu cầu về các hoạt động phản gián mạnh mẽ sẽ chỉ gia tăng khi Trump thiết lập lại quan hệ với Nga. Việc nối lại liên lạc với Nga cho dù là có thể hợp lý về mặt chính trị, nhưng có khả năng sẽ đưa thêm hàng chục người Nga đến đại sứ quán của họ tại Washington và các cơ sở khác ở Hoa Kỳ — tạo ra cơn đau đầu cho công tác giám sát. Những năm gần đây, FBI đã có thể sàng lọc danh sách xin thị thực ngoại giao của Nga để loại bỏ các điệp viên. Không rõ liệu khả năng thực hiện việc sàng lọc như vậy của cơ quan này trong tương lai có còn hiệu quả hay không.
Điều kỳ lạ trong chương trình nghị sự “Nước Mỹ trên hết” là: nó tập trung vào các vấn đề như ma túy, người di cư và các băng đảng tội phạm — nhưng cho đến nay, dường như không chú trọng đến những mối đe dọa truyền thống như khủng bố hay hoạt động gián điệp. Việc bảo vệ đất nước khỏi các nguy cơ từ những đối thủ nước ngoài lẽ ra phải là ưu tiên hàng đầu của bất kỳ chính quyền nào. Nếu Trump thất bại trong vấn đề này, lịch sử sẽ không khoan dung.
Hình con dấu phóng lớn của FBI trên tòa nhà FBI J. Edgar Hoover ở Washington. Ảnh: AFP
