Một nhóm nghiên cứu tại Đại học California, Riverside (UCR) vừa công bố phát hiện gây chú ý: chế độ ăn nhiều dầu đậu nành có thể làm tổn hại sức khỏe đường ruột và làm tăng nguy cơ mắc bệnh viêm ruột (IBD).
Theo nhóm nghiên cứu, dầu đậu nành – loại dầu ăn phổ biến nhất tại Mỹ và nhiều nước khác – chứa hàm lượng cao axit linoleic. Chất béo không bão hòa này nuôi dưỡng vi khuẩn E. coli có hại trong ruột, đồng thời làm suy giảm các vi khuẩn có lợi. Không chỉ vậy, axit linoleic còn làm suy yếu hàng rào biểu mô trong ruột, khiến độc tố có thể rò rỉ vào máu, làm tăng nguy cơ viêm nhiễm và rối loạn chuyển hóa.
“Cơ thể chỉ cần 1–2% năng lượng mỗi ngày từ axit linoleic, nhưng người Mỹ hiện đang hấp thụ đến 8–10%, phần lớn đến từ dầu đậu nành,” tiến sĩ Poonamjot Deol, đồng tác giả nghiên cứu, cho biết. “Lượng dư thừa này có thể phá vỡ cân bằng hệ vi sinh đường ruột.”
Dầu đậu nành vốn được coi là lành mạnh vì chứa chất béo thực vật. Tuy nhiên, các nghiên cứu trước đây đã liên hệ việc tiêu thụ quá mức loại dầu này với béo phì, tiểu đường, trầm cảm, lo âu, thậm chí tự kỷ và Alzheimer. Giờ đây, nhóm tại UCR bổ sung thêm viêm loét đại tràng – một dạng viêm ruột mạn tính – vào danh sách những nguy cơ tiềm ẩn.
Trong thí nghiệm kéo dài 24 tuần, chuột được cho ăn chế độ giàu dầu đậu nành cho thấy sự giảm sút rõ rệt của vi khuẩn có lợi và sự gia tăng vi khuẩn E. coli xâm lấn, loại được biết đến là yếu tố gây viêm ruột ở người.
Dầu đậu nành bắt đầu được sử dụng rộng rãi từ thập niên 1970 như sản phẩm phụ của ngành chăn nuôi. Vì giá rẻ và dễ sản xuất, nó nhanh chóng trở thành nguyên liệu phổ biến trong các món chiên, salad và thực phẩm chế biến sẵn.
“Nghiên cứu của chúng tôi thách thức quan niệm đã tồn tại hàng chục năm rằng chất béo bão hòa từ động vật là thủ phạm chính gây bệnh mạn tính, còn chất béo thực vật thì an toàn,” Deol nói. “Không phải tất cả chất béo không bão hòa đều có lợi.”
Tiến sĩ Frances M. Sladek, nhà độc chất học và đồng tác giả, nhấn mạnh rằng trong khi axit linoleic là axit béo thiết yếu, việc tiêu thụ quá mức lại gây hại. “Cơ thể cần một lượng nhỏ để duy trì hoạt động của màng tế bào, nhưng điều đó không có nghĩa là càng nhiều càng tốt,” bà nói.
Hàng rào biểu mô ruột có vai trò ngăn các chất độc xâm nhập máu. Khi bị suy yếu, độc tố và vi khuẩn có thể rò rỉ, gây viêm mạn tính và tăng nguy cơ các bệnh như viêm loét đại tràng. Theo các nhà khoa học, sự gia tăng các ca IBD tại Mỹ song hành với mức tiêu thụ dầu đậu nành trong những thập niên qua. Họ cho rằng hai hiện tượng này có thể có liên hệ trực tiếp.
Sladek cho biết, từ sau những năm 1950, khi chất béo bão hòa bị coi là nguyên nhân gây bệnh tim, công chúng mặc nhiên tin rằng mọi chất béo không bão hòa đều lành mạnh. “Thực tế, các loại chất béo không bão hòa rất khác nhau,” bà nói. “Chẳng hạn, dầu cá chứa chất béo không bão hòa có lợi, trong khi dầu đậu nành lại có thể gây hại.”
Hiệp hội Tim mạch Mỹ khuyến nghị chỉ nên lấy 5–10% năng lượng hàng ngày từ axit béo omega-6 như linoleic. Tuy nhiên, nhiều loại dầu hạt – như hướng dương hay nghệ tây – cũng chứa lượng linoleic cao tương tự dầu đậu nành, trong khi dầu ô liu và dầu bơ có tỷ lệ thấp hơn, được xem là lựa chọn lành mạnh hơn.
“Dầu ô liu, nền tảng của chế độ ăn Địa Trung Hải, không làm tăng nguy cơ viêm ruột như dầu đậu nành,” Sladek nói. “Nó thậm chí còn giúp giảm béo phì và cải thiện sức khỏe đường ruột.”
Giáo sư James Borneman, chuyên gia vi sinh đường ruột và đồng tác giả, cho biết nhóm nghiên cứu phát hiện chuột ăn nhiều dầu đậu nành không chỉ chứa nhiều E. coli hơn mà còn có sự suy giảm các phân tử endocannabinoid – những hợp chất tự nhiên giúp điều hòa quá trình viêm. Ngược lại, các hợp chất oxylipin – có liên quan đến phản ứng viêm – lại tăng mạnh.
“Chúng tôi từng phát hiện oxylipin trong gan có liên hệ với béo phì. Giờ, ở ruột, chúng cũng gia tăng đáng kể ở nhóm ăn nhiều dầu đậu nành,” Deol nói. “Điều này trùng khớp với cơ chế bệnh lý của IBD.”
Phần lớn thực phẩm chế biến tại Mỹ – từ snack, salad dressing đến bánh quy – đều chứa dầu đậu nành. Nhiều nhà hàng cũng sử dụng loại dầu này vì giá rẻ và dễ bảo quản. “Cố gắng tránh thực phẩm chế biến sẵn, và khi mua dầu, hãy đọc kỹ bảng thành phần,” Sladek khuyên. “Dầu ô liu, dầu dừa hoặc dầu bơ là lựa chọn tốt hơn. Trong khi đó, dầu bắp có lượng axit linoleic gần như tương đương dầu đậu nành.”
Các nhà nghiên cứu nhấn mạnh thông điệp then chốt: hãy kiểm soát lượng dầu đậu nành trong khẩu phần hằng ngày. Việc tiêu thụ quá nhiều có thể âm thầm làm tổn hại đường ruột và sức khỏe tổng thể. Nghiên cứu đăng trên tạp chí khoa học Gut Microbes, thực hiện bởi các nhà khoa học Frances Sladek, James Borneman và Poonamjot Deol thuộc Đại học California, Riverside.
Quá nhiều dầu đậu nành có thể biến “chất béo lành mạnh” thành tác nhân gây viêm tiềm ẩn.
