Lựa chọn có ý thức chỉ chiếm một phần nhỏ trong những gì chúng ta làm mỗi ngày. Phần lớn hành động của con người được điều khiển bởi thói quen, theo nghiên cứu đăng trên tạp chí Psychology & Health.
Nghiên cứu phát hiện rằng khoảng hai phần ba hành vi hằng ngày được khởi phát một cách tự động, bị kích hoạt bởi môi trường quen thuộc, thời điểm hoặc nhịp sinh hoạt quen thuộc. Nói cách khác, phần lớn cuộc sống của chúng ta diễn ra trong chế độ “lái tự động (autopilot).”
“Các nhà tâm lý học định nghĩa thói quen là mối liên kết giữa tín hiệu và hành vi,” Giáo sư Benjamin Gardner, đồng tác giả nghiên cứu, nói với BBC Science Focus. “Ví dụ, tôi có một thói quen đơn giản: khi đến nơi làm việc, tôi lập tức pha một tách trà… Nếu chúng ta không có những thói quen này mà phải suy nghĩ về mọi việc mình làm, cuộc sống sẽ gần như bị tê liệt.”
Nhóm nghiên cứu đã theo dõi 105 người ở Anh và Úc, gửi tin nhắn đến điện thoại của họ sáu lần mỗi ngày trong một tuần để hỏi họ đang làm gì — và hành động đó có mang tính chủ ý hay chỉ là thói quen.
Phân tích dữ liệu cho thấy: 65% hành động được khởi phát từ thói quen, 88% được thực hiện ít nhất một phần theo chế độ tự động, và 76% phù hợp với mục tiêu có ý thức. Con số cuối cùng này rất quan trọng: nhiều thói quen thực ra giúp chúng ta đạt được mục tiêu, chứ không phải cản trở.
Gardner cho biết: “Thói quen tự thân không hề tốt hay xấu. Nếu nó giúp bạn đạt được mục tiêu, đó là thói quen tốt. Nếu nó đi ngược lại, đó là thói quen xấu.”
Những hoạt động phổ biến nhất trong nghiên cứu bao gồm công việc, học tập hoặc hoạt động tình nguyện, việc nhà hoặc chăm sóc con cái, và sử dụng thiết bị điện tử. Tập thể dục là ngoại lệ nổi bật — dù thường được quyết định một cách tự động, việc thực hiện vẫn cần nỗ lực có ý thức.
Các phát hiện gợi ý rằng thói quen có thể được tận dụng để cải thiện sức khỏe cộng đồng và hạnh phúc cá nhân. Ví dụ, gắn một hành vi mới với một tín hiệu quen thuộc — như tập thể dục sau giờ làm việc — có thể giúp duy trì thói quen đó. Ngược lại, để bỏ một thói quen như hút thuốc, tránh các yếu tố gợi nhớ cũ hoặc thay bằng một hành động khác (nhai kẹo cao su sau bữa ăn thay vì châm thuốc) có thể hiệu quả hơn chỉ dựa vào ý chí.
Khi muốn thay đổi một thói quen, Gardner khuyên nên dành vài ngày ghi lại môi trường mà thói quen bắt đầu — bạn đang ở đâu, lúc mấy giờ, cùng với ai. “Nếu bạn làm điều đó trong một tuần, bạn sẽ nhận ra những yếu tố kích hoạt — và điều đó giúp bạn thay đổi,” ông nói.
Cuối cùng, thói quen không phải là kẻ thù của ý chí tự do. “Thói quen rất đáng giá — chúng giúp giải phóng tài nguyên tinh thần cho những việc khác,” Gardner chia sẻ. “Thói quen thường mang tiếng xấu… nhưng thật ra, khả năng tự động hóa phần lớn hành động mong muốn là một điều tốt.”
Giáo sư Grace Vincent, nhà khoa học nghiên cứu giấc ngủ tại Đại học Central Queensland và là đồng tác giả nghiên cứu, đồng ý: “Nếu chúng ta tạo ra những thói quen tích cực — dù là về giấc ngủ, dinh dưỡng hay cải thiện sức khỏe nói chung — chúng ta có thể dựa vào ‘chế độ lái tự động’ bên trong để duy trì chúng.”
Tập thể dục, dù thường bắt đầu theo thói quen, là một trong số ít hoạt động đòi hỏi nỗ lực có ý thức để thực hiện. Ảnh: Getty
