Dù đang suy yếu, đồng USD vẫn giữ vững vị thế thống trị trong hệ thống tiền tệ toàn cầu. Những chính sách gây tranh cãi của Tổng thống Trump có thể làm tổn hại nghiêm trọng đến niềm tin vào đồng bạc xanh, nhưng sự yếu kém của các đối thủ tiềm năng khiến việc soán ngôi USD vẫn còn xa vời.
Năm ngoái, Hoa Kỳ dường như đang củng cố vị trí hàng đầu của mình như một nơi trú ẩn an toàn cho các khoản đầu tư quốc tế. Sức mạnh nổi bật của nền kinh tế Mỹ so với các nền kinh tế lớn khác là một yếu tố giúp đồng USD tăng gần 10% giá trị vào mùa thu năm 2024. Nền kinh tế và thị trường lao động tiếp tục thể hiện tích cực trong giai đoạn trước và sau khi Donald Trump nhậm chức tổng thống. Lạm phát cũng dần quay trở lại gần mức mục tiêu khoảng 2% của Cục Dự trữ Liên bang (Fed).
Tuy nhiên, kể từ khi nhậm chức, Trump đã gieo rắc nghi ngờ trong lòng các nhà đầu tư trong và ngoài nước. Thông báo “Ngày Giải Phóng” vào ngày 2-4 của ông, áp đặt thuế quan đồng loạt lên tất cả các đối tác thương mại của Mỹ, đã gây xáo trộn thương mại toàn cầu và làm chao đảo các thị trường tài chính. Dù Nhà Trắng sau đó đã tạm dừng hoặc hạ mức một số loại thuế so với ban đầu, thiệt hại đã xảy ra.
Sự bất định do các mức thuế này gây ra trong thương mại quốc tế đã làm tổn hại triển vọng tăng trưởng cho phần còn lại của năm nay. Điều này đặc biệt đúng với chính nước Mỹ, do các mức thuế ảnh hưởng gần như toàn bộ đến thương mại của Mỹ. Hệ quả là khả năng Fed sẽ phải cắt giảm lãi suất trong năm nay để hỗ trợ nền kinh tế trở nên rõ ràng hơn. Điều đó khiến giá trị của đồng USD giảm trở lại mức của tháng 9-2024, tức là trước khi tăng 10%.
Những diễn biến này đã làm dấy lên nghi vấn về vai trò lịch sử của đồng USD như một nơi trú ẩn an toàn cho dòng vốn quốc tế. Trong hai thập niên qua, mỗi khi khủng hoảng kinh tế và tài chính nổ ra, các nhà đầu tư trên khắp thế giới đều đổ xô tìm kiếm tài sản tài chính an toàn để cất giữ tiền trong lúc giông bão qua đi.
Những lần khủng hoảng đó luôn đi kèm với nhu cầu tăng vọt đối với trái phiếu chính phủ Mỹ – được xem là tài sản an toàn nhất nhờ vào sự ổn định của nền kinh tế Mỹ, và vì các trái phiếu này luôn có khối lượng lớn, dễ giao dịch. Nhu cầu cao thường khiến giá trái phiếu tăng, lãi suất giảm, giúp chính phủ Mỹ và người dân dễ vay vốn hơn với chi phí thấp. Dòng vốn đổ vào tài sản định giá bằng USD cũng đồng thời nâng đỡ giá trị của đồng USD.
Nhưng sau thông báo về thuế quan của Trump, phản ứng thị trường lại khác. Các nhà đầu tư hoảng loạn dường như không đổ tiền vào trái phiếu Mỹ hay các tài sản bằng USD như thường lệ, mà chuyển sang các lựa chọn thay thế như trái phiếu chính phủ Nhật Bản và vàng. Không giống như các lần hỗn loạn gần đây, lãi suất dài hạn của Mỹ đã tăng vọt, đặc biệt là lợi suất trái phiếu kỳ hạn 10 năm – vốn là thước đo cho các khoản vay mua ô tô, thế chấp và vay vốn doanh nghiệp ở Mỹ. Hơn nữa, giá trị của đồng USD so với các đồng tiền khác – vốn thường ổn định trong các đợt khủng hoảng tài chính – đã giảm.
Với các chính sách kinh tế của mình, những cuộc công kích nhằm vào sự độc lập của Fed và tổn hại ông gây ra cho pháp quyền ở Mỹ, Trump đang đe dọa không chỉ sức mạnh của đồng USD trên thị trường ngoại hối, mà cả nền tảng thể chế đã giúp đồng tiền này giữ vị thế thống trị lâu dài. Những điều kiện hiện tại cho thấy một cuộc “tính sổ” với đồng USD dường như đang đến gần – đồng tiền đã thống trị tài chính quốc tế với vai trò đơn vị định giá, thanh toán và dự trữ suốt hơn một thế kỷ. Việc Trump đề xuất ý tưởng hợp tác với các quốc gia khác để làm suy yếu đồng USD – với hy vọng thúc đẩy xuất khẩu Mỹ – càng làm nổi bật rủi ro này.
Tuy nhiên, viễn cảnh đồng USD bị truất ngôi – điều từ lâu đã khiến cả đồng minh và đối thủ của Mỹ chờ đợi – khó có thể xảy ra nếu các quốc gia khác không nhanh chóng nắm lấy cơ hội thay thế nó. Nhưng dường như họ chưa sẵn sàng cho điều đó. Dù vị thế kinh tế của Mỹ đang bị Trump làm suy yếu, các tài sản đầu tư tại những nền kinh tế lớn khác như Trung Quốc, Nhật Bản và khu vực đồng euro vẫn kém hấp dẫn hơn so với Mỹ.
Trong một số trường hợp, triển vọng tăng trưởng yếu hơn ở các quốc gia này khiến các tài sản này mất sức hút. Trong mắt nhà đầu tư, Trung Quốc cũng bị hạn chế bởi việc kiểm soát dòng vốn ra vào cũng như sự thiếu độc lập của ngân hàng trung ương. Trong khi đó, bất ổn chính trị ở châu Âu lại đặt dấu hỏi cho tính ổn định của khu vực đồng euro.
Vị thế hàng đầu của đồng USD trong hệ thống tiền tệ thế giới chưa bao giờ mong manh đến thế. Nhưng may mắn cho nước Mỹ – và thật không may cho những người mong muốn đồng USD suy yếu – hiện chưa có đối thủ nào đủ mạnh để đẩy nó khỏi ngai vàng.
CUỘC CHẠY ĐUA XUỐNG ĐÁY
Hiện vẫn chưa rõ liệu làn sóng đổ xô vào các tài sản không phải của Mỹ gia tăng hồi đầu năm nay có đánh dấu sự khởi đầu của một xu hướng mới hay chỉ phản ánh các yếu tố kỹ thuật và kinh tế vĩ mô. Ví dụ, việc Tổng thống Trump công bố áp thuế khiến các dự báo về tăng trưởng và lãi suất tại Mỹ thay đổi, buộc các quỹ đầu cơ – vốn đã đặt cược đòn bẩy cao vào trái phiếu chính phủ Mỹ – phải bán tháo khi các khoản đầu tư đó đi chệch hướng. Các yếu tố kinh tế vĩ mô cũng đẩy theo hướng này, khiến người mua trái phiếu chính phủ Mỹ yêu cầu mức lãi suất cao hơn, điều cho thấy họ dự đoán lạm phát sẽ tăng. Khi Mỹ đang trên đà tăng mức nợ công vốn đã khổng lồ, và khi các mức thuế mới có khả năng đẩy lạm phát cao hơn, không có gì ngạc nhiên khi lãi suất vay của chính phủ tăng lên, dù triển vọng tăng trưởng có thể đang chậm lại – điều lẽ ra thường sẽ khiến lãi suất giảm.
Việc hờ hững với tài sản định giá bằng đồng đô la cũng có thể xuất phát từ mong muốn đa dạng hóa danh mục đầu tư của các nhà đầu tư. Đối với các nhà đầu tư nước ngoài – dù là tư nhân hay cơ quan chính thức (như ngân hàng trung ương và các quỹ tài sản quốc gia) – việc nắm giữ hơn 50% danh mục đầu tư bằng tài sản của một quốc gia hoặc tài sản định giá bằng đồng tiền của nước đó là điều không hợp lý. Mức tập trung cao như vậy khiến nhà đầu tư dễ bị tổn thương trước các rủi ro kinh tế, tài chính và địa chính trị – tất cả đều đã gia tăng kể từ khi Trump nhậm chức. Vì vậy, việc mua tài sản phi Mỹ có thể chỉ đơn thuần phản ánh một động thái cơ hội của giới đầu tư toàn cầu nhằm hướng đến mục tiêu hợp lý: đa dạng hóa danh mục.
Tuy nhiên, sự dịch chuyển này có thể sớm chạm đến giới hạn, bởi các đồng tiền và thị trường tài chính của các quốc gia khác đơn giản là không có đủ chiều sâu (tức là khối lượng lớn các tài sản chất lượng cao) và tính thanh khoản (tức là khả năng giao dịch dễ dàng các tài sản đó) để hấp thụ dòng vốn lớn. Tương tự, dù những thay đổi công nghệ giúp liên kết hệ thống thanh toán giữa các quốc gia và mong muốn đa dạng hóa của nhà đầu tư toàn cầu có thể làm xói mòn vai trò của đồng đô la như đồng tiền thanh toán trong các giao dịch quốc tế, nhưng hiện vẫn chưa có bằng chứng cho thấy điều này đang diễn ra. Đồng đô la vẫn giữ khoảng cách rất xa với mọi đồng tiền khác.
Tuy nhiên, khoảng cách này đang dần thu hẹp. Lịch sử cho thấy các yếu tố có thể gây ra sự chuyển dịch mạnh mẽ trong vị thế tài chính và tiền tệ của một quốc gia thường tích tụ qua thời gian, và khi chuyển đổi xảy ra, nó diễn ra rất nhanh. Hãy xem xét mức độ tổn hại mà Trump đang gây ra cho khung thể chế của Mỹ – một trong những trụ cột quan trọng duy trì vị thế thống trị của đồng đô la và lòng tin của nhà đầu tư trong và ngoài nước đối với hệ thống tài chính dựa trên đồng đô la.
Việc Trump làm suy yếu pháp quyền và hoạch định chính sách thất thường khiến các chính phủ và ngân hàng trung ương nước ngoài giảm bớt sự lệ thuộc vào đồng đô la như một đồng tiền thanh toán và dự trữ quốc tế – giống như việc ông tấn công vào tính độc lập của ngân hàng trung ương Mỹ. Trump không chỉ gây áp lực buộc Cục Dự trữ Liên bang hạ lãi suất, mà còn ám chỉ ông sẽ bổ nhiệm những quan chức dễ bảo hơn vào cơ quan này – những người có thể sẽ tuân theo mệnh lệnh của chính quyền ông về chính sách tiền tệ và quy định. Việc ông tấn công trực tiếp vào quyền tự chủ của Fed sẽ có những hệ lụy nghiêm trọng đối với khả năng thực hiện các nhiệm vụ cốt lõi của cơ quan này – giữ lạm phát và thất nghiệp ở mức thấp – vốn là yếu tố then chốt khiến nhà đầu tư nước ngoài tin tưởng vào giá trị dài hạn của đồng đô la.
ĐƠN ĐỘC TRÊN ĐỈNH CAO
Tuy nhiên, còn quá sớm để viết lời cáo phó cho sự thống trị của đồng đô la, xét đến sự mong manh của các đồng tiền dự trữ thay thế khác và nhu cầu to lớn đối với các tài sản tài chính an toàn trong bối cảnh kinh tế và tài chính bất ổn.
Thị trường trái phiếu chính phủ Nhật Bản chắc chắn có chiều sâu và được xem là an toàn, tương tự như thị trường trái phiếu tại một số nền kinh tế chủ chốt của khu vực đồng euro như Áo, Pháp, Đức và Hà Lan. Nhưng mỗi lựa chọn thay thế đó lại gặp khó khăn bởi triển vọng tăng trưởng yếu hoặc bất ổn chính trị nội tại. Ví dụ, khu vực đồng euro trong những năm gần đây đã không đạt được nhiều tiến bộ trong việc hội nhập kinh tế và tài chính sâu rộng hơn, trong khi các nền kinh tế chủ chốt đang chuyển dịch theo xu hướng dân túy, thiên hữu – báo hiệu những bất ổn chính trị sắp tới. Những diễn biến đó, cộng với việc thâm hụt ngân sách tăng lên tại các nước này, khó có thể khiến nhà đầu tư yên tâm vào một viễn cảnh tăng trưởng ổn định, bền vững.
Kinh tế Trung Quốc cũng đang bắt đầu đối mặt với những điểm yếu nội tại. Sự sụp đổ của thị trường bất động sản vẫn đang tiếp diễn, gây áp lực nặng nề. Các rủi ro tài chính từ mô hình tăng trưởng dựa nhiều vào đầu tư kém hiệu quả được tài trợ bằng tín dụng ngân hàng nay đã lộ rõ. Trung Quốc cũng chưa thể thoát khỏi nguy cơ giảm phát, vốn bắt nguồn từ việc năng lực sản xuất vượt xa nhu cầu tiêu dùng trong nước trong những năm gần đây.
Niềm tin của người dân và doanh nghiệp tư nhân vào chính sách và năng lực điều hành kinh tế của chính phủ đang sụt giảm nghiêm trọng. Và Trung Quốc gần như không có được lòng tin của giới đầu tư nước ngoài do khuôn khổ thể chế yếu kém, với việc Đảng Cộng sản Trung Quốc vẫn siết chặt quyền kiểm soát toàn bộ hệ thống kinh tế, pháp lý và chính trị của đất nước.
Dù vị thế của đồng đô la trên đỉnh cao của hệ thống tiền tệ quốc tế đang ngày càng trở nên mong manh, thì việc thiếu các lựa chọn thay thế khả thi vẫn sẽ giúp đồng tiền này trụ vững – ít nhất là trong thời gian tới. Như lâu nay vẫn vậy, khả năng chống chịu của đồng đô la không hẳn là kết quả của sự xuất sắc vượt trội của nước Mỹ, mà là do những điểm yếu mang tính nền tảng – về kinh tế, chính trị và thể chế – ở phần còn lại của thế giới. Trừ khi điều đó thay đổi, đồng đô la sẽ vẫn được “thả dây dài” hơn bất kỳ đồng tiền nào khác đáng được hưởng.
Tiền mặt Mỹ tại một điểm thu đổi ngoại tệ ở Bogotá, Colombia, tháng 1 năm 2025. Ảnh: Reuters
