Trung Quốc đã phóng 12 vệ tinh vào rạng sáng thứ Tư cho một dự án máy tính trên quỹ đạo do công ty khởi nghiệp ADA Space và Phòng thí nghiệm Chiết Giang (Zhejiang Lab) dẫn đầu.
Một tên lửa Trường Chinh 2D đã cất cánh lúc 12:12 sáng theo giờ miền Đông Hoa Kỳ (11:12 trưa giờ Việt Nam) ngày 14-5 từ Trung tâm Phóng Vệ tinh Jiuquan, tây bắc Trung Quốc. Các tấm cách nhiệt rơi ra khỏi mũi tên lửa khi nó bay vọt lên bầu trời.
Tập đoàn Khoa học và Công nghệ Hàng không Vũ trụ Trung Quốc (CASC) thông báo vụ phóng đã thành công hoàn toàn, đưa 12 vệ tinh thuộc chòm sao tính toán không gian lên quỹ đạo.
Công ty thương mại ADA Space cung cấp thêm chi tiết, cho biết 12 vệ tinh tạo thành “Chòm sao Tính toán Tam Thể” (Three-Body Computing Constellation), sẽ xử lý dữ liệu trực tiếp trong không gian thay vì chuyển về mặt đất, giúp giảm sự phụ thuộc vào cơ sở hạ tầng tính toán trên Trái đất. Chòm sao này có khả năng thực hiện tổng cộng 5 triệu tỷ phép toán mỗi giây và lưu trữ 30 terabyte dữ liệu trên tàu.
Các vệ tinh này được trang bị năng lực AI tiên tiến, liên kết laser giữa các vệ tinh đạt tốc độ 100 Gbps và thiết bị quan sát từ xa – dữ liệu từ đó sẽ được xử lý ngay trên vệ tinh, giảm nhu cầu truyền dữ liệu về mặt đất. Một trong số vệ tinh còn mang theo thiết bị đo phân cực tia X vũ trụ do Đại học Quảng Tây và Đài Thiên văn Quốc gia thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Trung Quốc (NAOC) phát triển, giúp phát hiện, nhận dạng và phân loại các sự kiện thoáng qua như bùng nổ tia gamma, đồng thời gửi cảnh báo để các nhiệm vụ khác có thể theo dõi tiếp.
ADA Space tuyên bố 12 vệ tinh này là chòm sao tính toán trên quỹ đạo chuyên dụng đầu tiên trên thế giới. Điều này đánh dấu sự chuyển đổi từ các vệ tinh chỉ tập trung vào cảm biến hay truyền thông sang vai trò mới là bộ xử lý dữ liệu và nền tảng AI trong không gian.
Chòm sao này là một phần của chương trình lớn hơn mang tên “Star-Compute Program” (Chương trình Tính toán Ngôi sao), một chương trình hợp tác giữa ADA Space và Phòng thí nghiệm Chiết Giang, với mục tiêu xây dựng một mạng lưới khổng lồ gồm 2.800 vệ tinh tính toán trên quỹ đạo.
Công ty cho biết chòm sao này có thể đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng về khả năng tính toán thời gian thực trong không gian, cũng như giúp Trung Quốc chiếm lĩnh đỉnh cao toàn cầu trong việc xây dựng hạ tầng tính toán không gian – một ngành công nghiệp tương lai mang tính chiến lược.
Phát triển này có thể đánh dấu khởi đầu của điện toán đám mây ngoài không gian như một năng lực mới, đồng thời mở ra một đấu trường cạnh tranh chiến lược với Hoa Kỳ. Khả năng giảm tắc nghẽn dữ liệu từ không gian cùng các năng lực khác có thể tạo ra tác động lớn về kinh tế, khoa học và quân sự. Trong khi Hoa Kỳ và châu Âu đã thử nghiệm điện toán biên (edge computing) trong không gian, thì nỗ lực của Trung Quốc có vẻ là dự án đầu tiên triển khai chòm sao AI chuyên dụng ở quy mô lớn.
ADA Space được thành lập năm 2018, chuyên tập trung vào công nghệ vệ tinh điều khiển bằng AI và tính toán ngoài không gian. Tháng 1 vừa qua, công ty đã nộp hồ sơ chào bán cổ phiếu lần đầu ra công chúng (IPO) trên Sở Giao dịch Chứng khoán Hồng Kông.
Phòng thí nghiệm Chiết Giang, đặt tại Hàng Châu, được thành lập vào tháng 9 năm 2017 nhờ sự hợp tác giữa chính quyền tỉnh Chiết Giang, Đại học Chiết Giang và Tập đoàn Alibaba. Mục tiêu là nâng cao năng lực của Trung Quốc trong các lĩnh vực như AI, tính toán thông minh và dữ liệu lớn.
Chương trình Star-Compute còn có sự hợp tác với nhiều công ty như SoftStone và Kepu Cloud, nhằm phát triển các trung tâm tính toán trên mặt đất và nền tảng AI bổ trợ cho thành phần ngoài không gian của sáng kiến này.
Chương trình có thể đóng vai trò quan trọng trong sáng kiến quốc gia “Cơ sở hạ tầng mới” của Trung Quốc, cũng như mục tiêu trở thành quốc gia dẫn đầu toàn cầu về AI vào năm 2030, trong đó không gian là một lĩnh vực ứng dụng tiềm năng.
Tên lửa Trường Chinh 2D cất cánh từ Jiuquan, tây bắc Trung Quốc, ngày 14-5-2025, mang theo 12 vệ tinh thuộc Chòm sao Tính toán Tam Thể. Ảnh: CASC
