Trung Quốc đang xem xét việc thiết lập bãi phóng vệ tinh đầu tiên ở nước ngoài, với đề xuất xây dựng một cảng vũ trụ gần xích đạo tại Malaysia – một bước đi mang ý nghĩa chiến lược, kinh tế và địa chính trị.
Tập đoàn Công nghiệp Vạn Lý Trường Thành Trung Quốc (CGWIC) đã ký ý định thư với Tập đoàn Phát triển Bang Pahang (PKNP) và công ty tư nhân Malaysia Lestari Angkasa Sdn Bhd – đơn vị đang tích cực tham gia phát triển ngành vũ trụ của Malaysia – vào ngày 15-4.
Theo báo New Strait Times, chính quyền bang Pahang đã đồng ý thực hiện một nghiên cứu khả thi kéo dài một năm cho đề xuất xây dựng cảng vũ trụ tại bang này. Dự án, có tên là Cảng Vũ trụ Quốc tế Pahang, có thể tạo ra hơn 2.000 việc làm và tác động lan tỏa về kinh tế trong các lĩnh vực như du lịch và nghiên cứu.
Cảng vũ trụ này sẽ nằm gần xích đạo, ở khoảng 3–4 độ vĩ Bắc. Việc phóng tên lửa gần xích đạo giúp tận dụng tốc độ quay của Trái Đất, cho phép mang theo tải trọng lớn hơn và sử dụng nhiên liệu hiệu quả hơn.
Nếu được phê duyệt, dự án có thể hoàn thành trong vòng 3–5 năm, theo hãng thông tấn quốc gia Malaysia Bernama, dẫn lời ông Datuk Mohamad Nizar Najib – Chủ tịch Ủy ban Đầu tư, Công nghiệp, Khoa học, Công nghệ và Đổi mới của bang.
Một phái đoàn của PKNP và Lestari Angkasa dự kiến sẽ đến thăm Thành phố Vũ trụ Wenchang (tỉnh Hải Nam, Trung Quốc) vào tháng 5 tới để tiếp tục thảo luận về dự án Cảng Vũ trụ Quốc tế Pahang. CGWIC, trực thuộc Tập đoàn Khoa học và Công nghệ Hàng không Vũ trụ Trung Quốc (CASC), là tổ chức thương mại duy nhất được chính phủ Trung Quốc cho phép cung cấp vệ tinh, dịch vụ phóng thương mại và thực hiện hợp tác quốc tế trong lĩnh vực không gian.
Mặc dù dự án vẫn còn ở giai đoạn sơ khai, song nó có thể mang nhiều ý nghĩa, theo đánh giá của ông Bleddyn Bowen – Phó Giáo sư chuyên ngành Chính trị học Vũ trụ tại Đại học Durham (Anh).
Các cơ sở phóng mới có thể giúp Trung Quốc giải quyết tình trạng tắc nghẽn trong khả năng tiếp cận không gian, xét về tần suất phóng. Cảng vũ trụ ở Pahang có thể phục vụ các nhiệm vụ dân sự và thương mại, nhưng ít khả năng phục vụ các sứ mệnh nhạy cảm do nằm ngoài lãnh thổ Trung Quốc. Dự án này cũng có thể hỗ trợ một số kế hoạch thám hiểm Mặt Trăng. Hiện tại, bãi phóng ở vĩ độ thấp nhất của Trung Quốc là Wenchang, nằm ở vĩ độ 19 độ Bắc.
Nếu dự án được triển khai, nó sẽ thể hiện sự tin tưởng của Trung Quốc đối với Malaysia trong vai trò đối tác khu vực, Bowen nhận định. Dự án cũng phản ánh niềm tin của Bắc Kinh rằng họ có thể duy trì một cảng vũ trụ lớn bên ngoài lãnh thổ, cũng như khả năng bảo đảm chuỗi hậu cần liên quan.
Dự án có thể là biểu tượng cho tham vọng vươn tầm toàn cầu ngày càng lớn của Trung Quốc trong lĩnh vực vũ trụ, đánh dấu lần đầu tiên nước này mở rộng hạ tầng phóng ra ngoài đại lục.
Tuy nhiên, dự án cũng đã gây ra một số lo ngại trong dư luận Malaysia về khả năng Trung Quốc sử dụng cảng vũ trụ này cho các mục đích riêng và ảnh hưởng đến chủ quyền quốc gia. Một số ý kiến cho rằng cần đảm bảo lợi ích lâu dài cho Malaysia và minh bạch trong quá trình hợp tác, theo Focus Malaysia – Business & Beyond.
Ngoài ra, một số thách thức về địa lý – dù không phải không thể vượt qua – có thể bao gồm vấn đề đường bay hàng không, tuyến đường biển và việc tên lửa bay qua không phận các nước láng giềng, đặc biệt là Indonesia.
Việc Malaysia xây cảng vũ trụ đầu tiên tại Đông Nam Á cũng có thể tạo ra tác động khu vực. “Giữa Malaysia và Indonesia vốn có sự cạnh tranh truyền thống, và Indonesia gần đây cũng đang thúc đẩy các chính sách vũ trụ riêng,” Bowen lưu ý.
Trong chuyến thăm cấp nhà nước của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tới Malaysia từ ngày 15 đến 17-4, hai bên đã ra tuyên bố chung ghi nhận tiềm năng to lớn trong việc tăng cường hợp tác không gian. Tuyên bố nhấn mạnh hai nước nhận thấy tiềm năng lớn trong việc đẩy mạnh quan hệ đối tác về hợp tác không gian và sử dụng hòa bình không gian vũ trụ, đồng thời hướng đến việc nâng cao năng lực không gian, phát triển kinh tế vũ trụ, thúc đẩy tiến bộ công nghệ và bảo vệ an ninh quốc gia.
Trong những năm gần đây, Trung Quốc đã mở rộng mạnh mẽ tần suất phóng tên lửa – từ 19 lần phóng vào năm 2015 lên đến 68 lần trong năm 2024. Dù vậy, con số này vẫn thấp hơn mục tiêu gần 100 lần phóng của năm. Nước này đang mở rộng các cơ sở phóng với các bệ phóng thương mại mới tại Wenchang và xây dựng thêm cơ sở phục vụ các sứ mệnh có người lái lên Mặt Trăng. Các cảng vũ trụ thương mại khác cũng đang được đề xuất.
Đầu năm 2023, Tập đoàn Công nghệ Hàng không Vũ trụ Hồng Kông (HKATG) từng gây chú ý khi ký bản ghi nhớ với Djibouti để cùng phát triển và vận hành một cảng vũ trụ. Tuy nhiên, bản ghi nhớ này đã hết hiệu lực mà không có hành động cụ thể nào tiếp theo.
Một tên lửa Trường Chinh 8 phóng lên từ cảng vũ trụ thương mại ở Hải Nam ngày 11-3-2025, mang theo 18 vệ tinh Nghìn Cánh Buồm. Ảnh: CASC
