Lần đầu tiên, khi bác sĩ Nir Barzilai gặp Helen Reichert thì thấy bà hút thuốc. Bà nói đùa, những bác sĩ khuyên bà bỏ thuốc lá đều đã qua đời. Bà Reichert – trên 100 tuổi- trở thành biểu tượng của sự bí ẩn về tuổi thọ ở Mỹ. Nhờ đâu: lối sống hay di truyền?
Câu chuyện của bà Helen Reichert như sự nhắc nhở về mâu thuẫn của việc sống quá thọ (enigma of extreme longevity). Trong khi có nhiều giai thoại về người sống lâu, không theo tiêu chuẩn sức khỏe thông thường, nhiều nghiên cứu đã củng cố một sự thật: lối sống ảnh hưởng đáng kể đến tuổi thọ. Tuy nhiên, đối với những người 100 tuổi trở lên thì di truyền đóng vai trò quyết định (genetics may tip the scales).
Nên kiểm soát chớ!
Theo một số nghiên cứu, người ta có thể sống đến 90 tuổi nếu biết kiểm soát cuộc sống. Và một nghiên cứu năm 2023 với hơn 276.000 cựu chiến binh Mỹ đã xác định được tám hành vi được cho là lành mạnh. Trong đó có ăn uống đủ chất, tập thể dục, quản lý căng thẳng và không hút thuốc hoặc uống rượu bia quá mức. (Tôi từng uống 3,4 lon bia hay cả chai rượu vang mội lần và hút hai gói thuốc lá mỗi ngày. Giờ thì thôi. Sợ chết sớm quá!)
“Nếu bạn áp dụng những điều đã nói, sống đến 87 tuổi là chuyện có thiệt,” bác sĩ Sofiya Milman, một chuyên gia về di truyền học (genetics expert) tại Trường Y khoa Mỹ Albert Einstein, cho biết. Tuy nhiên, như vậy không có nghĩa mình sống được đến 100 tuổi. Phải có gen di truyền mới được.
Về trường thọ, nhiều nghiên cứu cho rằng khoảng 75% tuổi thọ trung bình được quy cho môi trường và lối sống, trong khi gen chỉ chiếm 25%.
“Gen trở nên quan trọng hơn khi bạn già đi” (Genes become more important as you age), Tiến sĩ Thomas Perls, Giáo sư y khoa tại Đại học Boston, giải thích. Các nghiên cứu về những gia đình sống lâu, chẳng hạn Nghiên cứu Gia đình sống lâu (Long Life Family Study), cho thấy sự phổ biến của các biến thể gen hiếm có dường như bảo vệ họ chống lại các bệnh liên quan đến tuổi tác như ung thư, bệnh tim và chứng mất trí nhớ (cancer, heart disease, and dementia).
Hãy lấy gen APOE làm ví dụ. Những người có biến thể APOE2 ít có khả năng mắc bệnh Alzheimer hơn. Một gen khác là FOXO3 thì nhiều lần được liên kết với sức khỏe của tế bào và tuổi thọ. Những yếu tố di truyền này ảnh hưởng đến quá trình lão hóa.
“Những gia đình có người sống trăm tuổi, có người hút thuốc nặng và lười biếng, nhưng họ vẫn tránh được những căn bệnh có thể rút ngắn tuổi thọ xảy ra cho những người khác,” Michael Province, một nhà nghiên cứu di truyền học dẫn đầu Nghiên cứu Gia đình sống lâu, cho biết.
Vận may hay chọn lựa ?
Thực tế khá rõ ràng. Gen giúp tăng cường tuổi thọ là hiếm gặp. Chưa tới 1% dân số Mỹ thụ hưởng gen này do di truyền.
“Có được gen đúng như thế, thiệt là như trúng số” (Having the right genes is like winning the lottery), Tiến sĩ Thomas Perls nhận xét.
Nhưng mà các chuyên gia đều đồng ý: lựa chọn lối sống vẫn là sụ lựa chọn tốt nhất. Tập thể dục thường xuyên, ăn uống cân bằng và quản lý căng thẳng mang lại sự trường sinh rõ ràng cho những người từ những gia đình không được di truyền về tuổi thọ.
Dù chuyện về người sống trăm tuổi như Helen Reichert có thể khá hấp dẫn, nhưng vẫn cần chú ý rằng người như thế quả hiếm gặp. “Đối với họ, lối sống có lẽ không quan trọng lắm” (For them, lifestyle likely mattered less), Tiến sĩ Barzilai cho biết. “Đối với những người còn lại như chúng ta, điều đó rất quan trọng.”
Cuối cùng, dù do di truyền hay lối sống, thông điệp thật rõ ràng. Gen có thể xác định giới hạn tối đa của tuổi thọ, nhưng cách mình sống hằng ngày mới thiệt sự quan trọng.
Già và trẻ.
Già cùng nhau.
