LandSpace công khai thất bại, mở ra cách làm mới cho ngành không gian Trung Quốc

Trong một ngành công nghiệp ở Trung Quốc vốn được xây dựng trên sự chắc chắn và kiểm soát rủi ro nghiêm ngặt, việc công khai thất bại từng là điều gần như không thể chấp nhận. Tuy nhiên, nỗ lực thu hồi tên lửa không thành công của LandSpace đã phá vỡ thông lệ đó. Thay vì che giấu, công ty chọn cách công bố, phân tích và học hỏi từ sai lầm – một cách tiếp cận quen thuộc với SpaceX nhưng còn mới mẻ tại Trung Quốc. Từ một cú vấp ngã kỹ thuật, LandSpace đang khơi mở một chuyển dịch tư duy sâu rộng về cách ngành không gian nước này tiếp cận rủi ro và đổi mới.

Trong nhiều thập kỷ, chương trình không gian Trung Quốc được xây dựng xoay quanh một nguyên tắc cốt lõi: ưu tiên sự chắc chắn thay vì mạo hiểm. Các vụ phóng được thiết kế để thành công ngay từ lần đầu, thất bại hiếm khi xảy ra, còn nếu có thì thường được xử lý kín đáo. Cách tiếp cận này giúp Trung Quốc đạt độ tin cậy cao, nhưng đồng thời cũng kìm hãm tốc độ thử nghiệm và cải tiến.

Mô hình đó hiện đang chịu áp lực thay đổi khi một thế hệ công ty phóng tư nhân mới bắt đầu đặt câu hỏi: liệu Trung Quốc có thể chấp nhận rủi ro một cách cởi mở hơn để đổi lấy tốc độ nhanh hơn và chi phí thấp hơn hay không. Trong số này, LandSpace nổi lên như một trường hợp đặc biệt – không phải vì một cú đột phá thành công, mà vì một thất bại được công khai.

Đầu tháng này, startup có trụ sở tại Bắc Kinh đã tiến hành nỗ lực đầu tiên của Trung Quốc nhằm thu hồi một tên lửa tái sử dụng mang tên Zhuque-3. Cuộc thử nghiệm không kết thúc bằng một cú hạ cánh có kiểm soát, khi tầng đẩy không kích hoạt được pha đốt hạ cánh và rơi xuống đất.

Điều khác biệt nằm ở chỗ kết quả không bị che giấu. Truyền thông nhà nước đưa tin, các kỹ sư thảo luận công khai, và thất bại được nhìn nhận như một phần của quá trình học hỏi. Chỉ riêng điều đó cũng đã đánh dấu một bước ngoặt so với thông lệ lâu nay.

Ở trung tâm cách tiếp cận của LandSpace là một quan niệm khác về tiến bộ công nghệ. Theo ông Dai Zheng, tổng công trình sư của Zhuque-3, SpaceX thành công không phải vì tránh thất bại, mà vì sẵn sàng đẩy sản phẩm tới giới hạn, thậm chí vượt qua giới hạn đó để nhanh chóng xác định điểm yếu và lặp lại quá trình cải tiến. Phát biểu với Đài Truyền hình Trung ương Trung Quốc (CCTV) sau chuyến bay đầu tiên của Zhuque-3, Dai nhấn mạnh chính logic này đã làm thay đổi cách ngành công nghiệp tên lửa vận hành.

Triết lý ấy cũng lý giải cho quyết định nghề nghiệp của Dai gần một thập kỷ trước. Năm 2016, ông rời Viện Công nghệ Tên lửa Phóng Trung Quốc – trụ cột của ngành tên lửa quốc doanh – để gia nhập LandSpace. Điều thu hút ông không chỉ là công nghệ tái sử dụng, mà còn là sự sẵn sàng chấp nhận thất bại sớm, điều vốn hiếm thấy trong hệ thống truyền thống.

Trong nhiều năm, các vụ phóng thất bại tại Trung Quốc được xem là rủi ro về uy tín. Trái lại, SpaceX biến những thất bại diễn ra trước công chúng thành một phần không thể thiếu của vòng lặp phát triển. LandSpace đang cố gắng đưa tư duy đó vào một hệ sinh thái vốn được thiết kế để tránh sai sót hơn là học từ sai sót.

Những tín hiệu cho thấy sự thay đổi này không còn giới hạn trong phạm vi một doanh nghiệp. Chỉ vài tuần sau thử nghiệm của Zhuque-3, truyền thông nhà nước tiếp tục đưa tin về hai nỗ lực thu hồi tên lửa tái sử dụng khác không thành công, trong đó có một vụ do doanh nghiệp nhà nước thực hiện. Việc các thất bại này được công khai thảo luận cho thấy cách nhìn nhận rủi ro trong ngành không gian Trung Quốc đang dần nới lỏng.

Học hỏi SpaceX, nhưng không sao chép nguyên xi

Về mặt kỹ thuật, LandSpace không che giấu nguồn cảm hứng của mình. Mục tiêu của công ty là phát triển một tên lửa tái sử dụng có khả năng giảm chi phí phóng tương tự Falcon 9 của SpaceX, trong bối cảnh Trung Quốc chuẩn bị triển khai các chòm vệ tinh với quy mô lớn. Theo ông Dong Kai, phó tổng thiết kế Zhuque-3, Falcon 9 là một cấu hình đã được kiểm chứng bằng kỹ thuật, và việc học hỏi từ đó là lựa chọn hợp lý chứ không phải sao chép. Việc Zhuque-3 được gọi là “Falcon 9 của Trung Quốc”, theo ông, là một lời khen hơn là sự so sánh bất lợi.

Điểm đáng chú ý trong chiến lược của LandSpace không nằm ở việc “bắt chước” SpaceX, mà ở cách họ tiếp thu có chọn lọc những yếu tố đã được chứng minh. SpaceX thành công không chỉ nhờ công nghệ tái sử dụng, mà nhờ cách tiếp cận phát triển dựa trên thử nghiệm nhanh, chấp nhận thất bại công khai và liên tục lặp lại thiết kế. LandSpace đang cố gắng nội địa hóa chính cách tiếp cận đó trong bối cảnh Trung Quốc.

Các lựa chọn thiết kế của LandSpace phản ánh rõ tư duy này, từ cấu trúc bằng thép không gỉ cho tới động cơ methalox sử dụng methane và oxy lỏng. Đây không phải những chi tiết mang tính biểu tượng, mà là các giải pháp nhằm cắt giảm chi phí sản xuất và vận hành trong một lĩnh vực có biên lợi nhuận mỏng, nơi nhịp độ phóng quyết định khả năng cạnh tranh. Tuy nhiên, yếu tố then chốt nhất vẫn là thu hồi và tái sử dụng tầng đẩy thứ nhất – cũng chính là khâu khó khăn nhất và dễ thất bại nhất.

Tham vọng kỹ thuật, dù lớn đến đâu, vẫn phải đi kèm với năng lực tài chính. Dai thẳng thắn thừa nhận LandSpace chưa thể chịu đựng những chuỗi thất bại kéo dài như SpaceX, vốn được hậu thuẫn bởi nguồn vốn khổng lồ. Theo ông, sự khác biệt này đang dần được giới hoạch định chính sách Trung Quốc nhận ra, khi nhà nước mở đường cho thị trường vốn hỗ trợ các doanh nghiệp trong lĩnh vực hàng không vũ trụ thương mại.

Từ khi Trung Quốc cho phép đầu tư tư nhân vào ngành không gian năm 2014, nhiều startup phóng tên lửa đã ra đời. Gần đây, chính sách tiếp tục được nới lỏng để các công ty hàng đầu có thể tiến tới niêm yết. LandSpace hiện đang chuẩn bị IPO nhằm huy động vốn cho giai đoạn phát triển tiếp theo. Thông điệp từ Bắc Kinh ngày càng rõ ràng: nếu doanh nghiệp tư nhân được kỳ vọng thử nghiệm và chấp nhận rủi ro, họ cần nguồn vốn có khả năng chịu lỗ.

Những bước đi của LandSpace cũng không thoát khỏi sự chú ý từ bên ngoài. Một tháng trước thử nghiệm của Zhuque-3, Elon Musk đã bình luận về một đoạn video lắp ráp tên lửa, cho rằng thiết kế của nó kết hợp kiến trúc của Falcon 9 với các yếu tố của Starship, như thép không gỉ và động cơ methalox. Dù nhận xét cách tiếp cận này có thể mang lại lợi thế, Musk cũng nhấn mạnh Starship vẫn ở một đẳng cấp khác – một lời nhắc nhở về khoảng cách được tạo ra bởi nhiều năm dữ liệu bay, nguồn vốn và kinh nghiệm vận hành.

Sau thất bại hồi tháng 12, LandSpace đang chuẩn bị cho lần thử nghiệm tiếp theo. Zhuque-3 đã không thể kích hoạt pha đốt hạ cánh ở độ cao khoảng ba km và rơi xuống đất, thay vì hạ cánh có kiểm soát. SpaceX từng trải qua những bước lùi tương tự trước khi Falcon 9 lần đầu hạ cánh thành công vào năm 2015, sau hai lần thất bại.

Liệu LandSpace có đi theo con đường đó hay không vẫn còn bỏ ngỏ. Nhưng điều đã rõ là công ty này đã góp phần kích hoạt một sự thay đổi quan trọng hơn: thất bại không còn bị che giấu mà được thảo luận, các lựa chọn thiết kế được giải thích công khai, và thị trường vốn được xem là một phần của lời giải. Dù kết quả của lần hạ cánh tiếp theo ra sao, chính sự thay đổi ấy có thể là di sản lớn nhất mà LandSpace để lại cho ngành không gian Trung Quốc.

Các mẫu tên lửa được trưng bày tại cơ sở của LandSpace, phản ánh tham vọng xây dựng năng lực phóng quỹ đạo thương mại của doanh nghiệp tư nhân Trung Quốc, trong bối cảnh công ty này học hỏi mô hình phát triển nhanh và tích hợp dọc từng giúp SpaceX bứt phá trên thị trường không gian toàn cầu. Ảnh: Tech Wire Asia