Khi nhiều quốc gia bước vào mùa lễ hội cuối năm, việc nâng ly chúc mừng dường như đã trở thành một phần quen thuộc của đời sống xã hội. Tuy nhiên, các nghiên cứu khoa học mới đây tiếp tục đưa ra một lời cảnh báo đáng suy ngẫm: ngay cả những thói quen uống rượu bia được xem là “vừa phải” cũng có thể để lại những hệ quả lâu dài đối với sức khỏe, đặc biệt là làm gia tăng nguy cơ ung thư.
Từ lâu, rượu bia đã được xác định là một yếu tố nguy cơ của nhiều loại ung thư. Dù vậy, mức độ phổ biến của việc uống rượu vẫn rất cao, phần nào phản ánh khoảng cách giữa hiểu biết khoa học và hành vi thực tế. Một trong những câu hỏi lớn mà giới nghiên cứu vẫn theo đuổi là không chỉ “uống bao nhiêu” mà còn “uống thường xuyên đến mức nào” sẽ tác động ra sao đến nguy cơ ung thư tổng thể của mỗi người. Đồng thời, các bằng chứng ngày càng cho thấy nguy cơ này không phân bổ đồng đều trong xã hội, khi một số nhóm dân cư phải đối mặt với rủi ro cao hơn nhưng lại ít được chú ý trong chính sách y tế công cộng.
Nhằm làm rõ những vấn đề này, các nhà khoa học thuộc Trường Y Charles E. Schmidt của Đại học Florida Atlantic đã thực hiện một tổng quan hệ thống quy mô lớn về mối liên hệ giữa tiêu thụ rượu bia và nguy cơ ung thư ở người trưởng thành tại Mỹ. Nghiên cứu xem xét tác động của nhiều mức độ uống rượu khác nhau, từ nhẹ, vừa phải cho tới quá mức, qua đó cung cấp một bức tranh toàn diện hơn về rủi ro sức khỏe liên quan đến thói quen này.
Nhóm nghiên cứu đã phân tích 62 công trình khoa học, với quy mô mẫu rất đa dạng, từ vài chục người cho đến gần 100 triệu người tham gia. Ngoài việc đánh giá trực tiếp mối liên hệ giữa rượu bia và ung thư, phân tích còn tính đến các bệnh lý đi kèm như béo phì và bệnh gan mạn tính – những yếu tố vốn đã được biết là làm tăng nguy cơ ung thư – cũng như vai trò của các yếu tố xã hội và nhân khẩu học trong việc hình thành mức độ dễ tổn thương.
Kết quả, được công bố trên tạp chí Cancer Epidemiology, cho thấy cả tần suất uống rượu lẫn lượng rượu tiêu thụ đều là những yếu tố then chốt quyết định nguy cơ ung thư. Mối liên hệ rõ rệt được ghi nhận với hàng loạt loại ung thư phổ biến, bao gồm ung thư vú, đại trực tràng, gan, khoang miệng, thanh quản, thực quản và dạ dày. Không chỉ dừng lại ở nguy cơ mắc bệnh, việc uống rượu còn liên quan đến tiên lượng xấu hơn, chẳng hạn ung thư gan thường được phát hiện ở giai đoạn tiến triển hơn và tỷ lệ sống sót thấp hơn ở những người mắc bệnh gan do rượu.
Phân tích sâu hơn cho thấy mức tiêu thụ rượu càng cao thì nguy cơ ung thư càng lớn, nhưng tác động này không giống nhau ở mọi nhóm dân cư. Những người Mỹ gốc Phi, người có khuynh hướng di truyền bất lợi, cũng như những người mắc béo phì hoặc tiểu đường được ghi nhận là đối mặt với rủi ro cao hơn. Các yếu tố như tuổi tác, trình độ học vấn và thu nhập tiếp tục ảnh hưởng đến mức độ phơi nhiễm và khả năng tự bảo vệ sức khỏe. Hệ quả là các nhóm có điều kiện kinh tế – xã hội thấp và một số cộng đồng chủng tộc, sắc tộc phải gánh chịu gánh nặng ung thư không tương xứng, ngay cả khi mức tiêu thụ rượu của họ tương đương hoặc thấp hơn những nhóm khác.
Ở chiều ngược lại, những người tuân thủ hướng dẫn của Hiệp hội Ung thư Mỹ về việc sử dụng rượu bia, đồng thời duy trì các hành vi lối sống lành mạnh, thường có nguy cơ ung thư thấp hơn và tỷ lệ tử vong giảm. Điều này cho thấy việc uống rượu điều độ chỉ là một phần của bức tranh tổng thể, và các yếu tố như chế độ ăn, vận động thể chất và kiểm soát bệnh nền đóng vai trò quan trọng không kém trong việc giảm rủi ro.
Theo tiến sĩ Lea Sacca, tác giả chính của nghiên cứu, kết quả từ 50 nghiên cứu trong tổng quan cho thấy một xu hướng nhất quán: nguy cơ ung thư tăng theo lượng rượu tiêu thụ. Bà nhấn mạnh rằng nhiều yếu tố có thể làm thay đổi mức độ rủi ro, từ loại đồ uống có cồn, độ tuổi bắt đầu uống, giới tính, hút thuốc, tiền sử gia đình cho tới yếu tố di truyền.
Một số nhóm, như người cao tuổi, người có hoàn cảnh kinh tế – xã hội bất lợi và người mắc bệnh nền, đặc biệt dễ bị tổn thương. Trong bối cảnh đó, uống nhiều, uống hằng ngày hoặc uống dồn dập trong thời gian ngắn đều có mối liên hệ chặt chẽ với nhiều loại ung thư, làm nổi bật tầm quan trọng của việc tuân thủ các khuyến nghị phòng ngừa.
Sự khác biệt giữa hai giới cũng đáng chú ý. Ở nam giới, việc uống rượu thường xuyên gắn với nguy cơ cao hơn, trong khi ở nữ giới, các đợt uống nhiều theo từng lần, dù không diễn ra hằng ngày, lại tiềm ẩn rủi ro lớn hơn. Hút thuốc lá càng làm gia tăng nguy cơ ung thư liên quan đến rượu, dù mức độ ảnh hưởng có thể khác nhau tùy theo giới và kiểu uống.
Ngoài ra, các nghiên cứu còn chỉ ra nhiều yếu tố nguy cơ bổ sung, bao gồm chỉ số BMI quá cao hoặc quá thấp, ít hoạt động thể chất, nhiễm các tác nhân gây ung thư như virus viêm gan B và C, HPV, HIV hoặc vi khuẩn H. pylori, chế độ ăn kém lành mạnh, sử dụng hormone,… Những yếu tố này có thể tương tác với rượu bia, khiến nguy cơ ung thư gia tăng theo cách phức tạp hơn nhiều so với việc chỉ xét riêng lượng rượu tiêu thụ.
Về mặt sinh học, theo bác sĩ Lewis S. Nelson, đồng tác giả nghiên cứu, rượu có thể gây tổn thương DNA thông qua chất chuyển hóa acetaldehyde, làm rối loạn cân bằng hormone, kích hoạt stress oxy hóa, ức chế hệ miễn dịch và tăng khả năng hấp thu các chất gây ung thư. Khi kết hợp với các bệnh lý sẵn có, lối sống kém lành mạnh và yếu tố di truyền, những cơ chế này có thể thúc đẩy quá trình hình thành và tiến triển của ung thư.
Theo bác sĩ Maria Carmenza Mejia, đồng tác giả nghiên cứu, nguy cơ ung thư liên quan đến rượu không chỉ là hệ quả của bản thân việc uống rượu, mà là kết quả của sự đan xen giữa các yếu tố sinh học, hành vi và xã hội. Việc nhận diện đầy đủ cách những yếu tố này tương tác và khuếch đại lẫn nhau là chìa khóa để hiểu đúng về rủi ro ung thư, đồng thời nhấn mạnh rằng phòng ngừa hiệu quả không thể chỉ dừng lại ở việc giảm uống rượu, mà cần giải quyết cả những điều kiện sống và sức khỏe nền vốn làm cho tác động của rượu trở nên nghiêm trọng hơn.
Nguy cơ ung thư liên quan đến rượu được định hình bởi sự kết hợp mạnh mẽ giữa sinh học, hành vi và các yếu tố xã hội – thường theo những cách mà nhiều người không ngờ tới. Ảnh: Shutterstock.
