Liên hoan phim Biển Đỏ gọi tên các đạo diễn nữ, báo hiệu bước ngoặt điện ảnh Ả Rập

Trong những năm gần đây, các đạo diễn nữ Ả Rập đã góp phần làm thay đổi diện mạo của điện ảnh Ả Rập, mang đến những câu chuyện chưa từng được kể và khẳng định vị trí của mình trong một ngành công nghiệp vốn hiếm khi tạo điều kiện để phụ nữ phát triển.

Bốn đạo diễn nữ có tầm ảnh hưởng đã tham gia Liên hoan phim Biển Đỏ năm nay tại Jeddah ở Ả Rập Saudi, mở đường cho những lát cắt tự sự đa dạng hơn trong điện ảnh Ả Rập.

Liên hoan phim, quy tụ 38 đạo diễn, phản ánh khoản đầu tư mạnh tay của Ả Rập Saudi vào điện ảnh, trò chơi điện tử và thể thao như một phần trong nỗ lực chuyển đổi toàn diện của nước này.

Cherien Dabis

Nhà làm phim người Mỹ gốc Palestine Cherien Dabis đã ra mắt bộ phim mới All That’s Left of You (Tất cả những gì còn lại của bạn), một câu chuyện đa thế hệ theo chân trải nghiệm của một gia đình từ biến cố Nakba năm 1948 — “thảm họa” theo tiếng Arab, chỉ cuộc trục xuất hàng loạt người Palestine trước và trong cuộc chiến Arab–Israel sau khi Israel được thành lập — cho đến năm 2022. Bộ phim khai thác các chủ đề về sự mất mát quê hương và tổn thất cá nhân của người Palestine.

“Bộ phim kể câu chuyện của một gia đình qua ba thế hệ, về cách họ sống sót sau Nakba năm 1948 và sự chiếm đóng kéo dài đến nay,” bà nói. “Nó giúp người xem hiểu bối cảnh để thấy vì sao chúng ta đi đến thực tại ngày hôm nay, và cho thấy người Palestine đã phải chịu đựng nhiều đến mức nào trong suốt nhiều thập kỷ.”

Dabis, sinh ra và lớn lên tại Mỹ trong một gia đình gốc Palestine–Jordan, cho biết khát vọng trở thành nhà làm phim của bà bắt nguồn từ sự thiếu vắng những hình ảnh Arab và Palestine chân thực trên truyền thông phương Tây. “Tôi nhận ra rằng mình muốn kể chuyện để nói lên những câu chuyện đích thực của chúng tôi, bởi tôi không thể tìm thấy hình ảnh của chúng tôi ở đâu cả,” bà chia sẻ.

Bà cho rằng việc lớn lên tại Mỹ mang lại nhiều cơ hội theo đuổi điện ảnh hơn so với thế giới Ả Rập, nhưng chính trải nghiệm bị phân biệt đối xử mà gia đình bà phải đối mặt lại càng thôi thúc bà phá bỏ những khuôn mẫu định kiến. “Trải nghiệm của tôi trong cộng đồng kiều dân chính là động lực khiến tôi trở thành người kể chuyện,” bà nói.

Dù vậy, Dabis cho biết bà vẫn phải đấu tranh để được nhìn nhận nghiêm túc, thường cảm thấy bị áp lực phải thể hiện giọng điệu cứng rắn, thậm chí mang tính “nam tính” hơn để chống lại những định kiến về các đạo diễn nữ. “Có một hình ảnh cho rằng các nhà làm phim nữ quá cảm tính hoặc không đủ khả năng điều hành trường quay,” bà nói. “Nhiều người trong chúng tôi đã phải vượt qua những quan niệm bất công đó.”

Bộ phim All That’s Left of You đã giành giải Yusr Bạc cho Phim truyện, trị giá 30.000 USD, tại Liên hoan phim Biển Đỏ.

Shahad Ameen

Nhà làm phim Ả Rập Saudi Shahad Ameen nổi lên như một trong những tiếng nói nổi bật tại liên hoan năm nay. Tác phẩm mới nhất của cô, Hijra, đã giành giải Yusr của Ban giám khảo, đánh dấu thêm một cột mốc quan trọng trong sự nghiệp.

Hijra kể câu chuyện về ba người phụ nữ — một người bà và hai cháu gái — trên hành trình từ Taif đến Mecca để hành hương. Khi một trong hai cô cháu gái bất ngờ biến mất giữa sa mạc, bộ phim theo chân cuộc tìm kiếm xuyên qua miền nam Ả Rập Saudi.

Ameen cho biết niềm đam mê làm phim của cô bắt nguồn từ tuổi thơ, khi chịu ảnh hưởng của những bộ phim truyền hình lịch sử từng phổ biến trên màn ảnh Ả Rập. “Tôi cảm thấy rằng người Ả Rập cần tự cất lên tiếng nói của mình, thay vì để người khác nói thay,” cô nói.

Theo Ameen, những thay đổi đang diễn ra tại Ả Rập Saudi cùng với sự phát triển của Liên hoan phim Biển Đỏ đã tác động trực tiếp đến hành trình làm phim của cô. “Mười năm trước, chúng tôi không thể mơ tới điều này,” cô nói, gọi liên hoan là một bước ngoặt đối với điện ảnh của vương quốc.

Cô thừa nhận con đường làm phim vẫn đầy bất định đối với phụ nữ Ả Rập, đòi hỏi sự kiên trì liên tục mà không có gì đảm bảo thành công. “Mỗi bộ phim là một sự khởi đầu mới,” cô nói, cho rằng các đạo diễn phải luôn thuyết phục lại các nhà đầu tư, liên hoan và khán giả về tầm nhìn của mình.

Amira Diab

Con đường đến với điện ảnh của Amira Diab không theo lối truyền thống. Từng làm việc trong lĩnh vực đầu tư tài chính tại Manhattan, bà tìm thấy tiếng gọi mời đối với mình sau khi xem bộ phim Omar — tác phẩm được đề cử Oscar của đạo diễn Palestine Hany Abu-Assad, người sau này trở thành chồng bà. Bộ phim và mối liên hệ đó đã đưa bà đến với thế giới điện ảnh.

Diab theo học sản xuất phim tại Los Angeles và làm việc cùng Abu-Assad trong vai trò nhà sản xuất. Bà đã đạo diễn hai phim ngắn và hợp tác với chồng trong một loạt phim. Một bước ngoặt trong sự nghiệp của bà đến từ phim ngắn As a Husband, nằm trong tuyển tập Love, Life, and What’s Between của Netflix.

Bộ phim chạm đến cảm xúc của khán giả nhờ khắc họa sự đối lập cảm xúc trong đời sống tại các vùng lãnh thổ Palestine. “Nhiều người nói rằng họ thấy chính mình trong đó. Đó là cuộc sống ở Palestine — niềm vui có thể chuyển thành tang tóc, rồi lại trở về niềm vui. Nhưng luôn có một tia hy vọng,” bà nói.

Bộ phim dài Wedding Rehearsal của Diab ban đầu lấy bối cảnh các vùng lãnh thổ Palestine, nhưng sau đó được chuyển sang Ai Cập — một quyết định mà bà cho rằng đã mở rộng không gian văn hóa của câu chuyện. “Ai Cập có một cấu trúc xã hội rất phong phú và đa dạng,” bà nói. “Và tôi đã làm việc với những con người tuyệt vời như Nelly Karim và Sherif Salama. Ai Cập thực sự đã đón nhận tôi.”

Dù có kinh nghiệm tại Hollywood, Diab vẫn kiên định với việc kể những câu chuyện Ả Rập, đặt trọng tâm vào tiếng nói của phụ nữ. “Phụ nữ nhìn thế giới theo cách khác — đó là lý do vì sao tiếng nói của chúng tôi quan trọng,” bà giải thích. “Điều đó không có nghĩa đàn ông không thể viết về phụ nữ, mà là có những chi tiết cảm xúc chỉ phụ nữ mới có thể đưa lên màn ảnh một cách trọn vẹn.”

Zain Duraie

Zain Duraie cho biết tình yêu điện ảnh của cô bắt đầu từ năm 10 tuổi, khi xem Titanic cùng cha tại Amman, Jordan. Cô bị cuốn hút không phải bởi câu chuyện tình yêu, mà bởi cách con tàu chìm — cách bộ phim được tạo ra. Tia lửa đó đã trở thành niềm đam mê, được nuôi dưỡng qua sân khấu học đường và sau này được trau dồi tại Trường Điện ảnh Toronto.

Tại Liên hoan phim Quốc tế Biển Đỏ, Zain ra mắt bộ phim truyện đầu tay Sink, xoay quanh một người mẹ vật lộn với đứa con trai mắc bệnh tâm thần — một chủ đề thường bị bỏ qua trong điện ảnh Ả Rập.

Duraie bắt đầu sự nghiệp từ những vị trí thấp nhất, đảm nhận mọi vai trò có thể, từ trợ lý sản xuất, trợ lý đạo diễn đến nhà sản xuất, trước khi tự mình đạo diễn phim. “Tôi từng vác thiết bị nặng leo núi,” cô nhớ lại. “Người ta nói với tôi: ‘Đây không phải là công việc của phụ nữ,’” nhưng điều đó chỉ khiến cô quyết tâm hơn. “Tôi làm mọi khâu trong làm phim. Tôi muốn học tất cả.”

Duraie được biết đến với việc khai thác những vấn đề cá nhân và xã hội sâu sắc, đặc biệt liên quan đến sức khỏe tâm thần và trải nghiệm của phụ nữ. “Tôi thích đào sâu vào tâm lý trong kịch tính, và tôi muốn kể những câu chuyện về phụ nữ — nhưng cũng để phá vỡ các khuôn mẫu,” cô nói. Theo cô, điện ảnh Ả Rập vẫn chưa thực sự đạt được sự hòa nhập giới một cách đầy đủ.