Một luồng hạt năng lượng cao từ vụ nổ siêu tân tinh xa xôi hàng triệu năm trước có thể đã khiến một chiếc máy bay chở khách đầy người bất ngờ mất độ cao vào cuối tháng 10, buộc phải hạ cánh khẩn cấp.
Sự việc xảy ra vào ngày 30/10, liên quan đến chiếc Airbus A320 của JetBlue trên hành trình từ Cancun (Mexico) tới Newark (New Jersey). Theo các báo cáo, máy bay bất ngờ lao xuống mà không rõ lý do khi đang bay bên trên Florida. Mặc dù các phi công nhanh chóng kiểm soát lại máy bay, ít nhất 15 hành khách bị thương, khiến phi công phải hạ cánh khẩn cấp tại sân bay quốc tế Tampa.
Đầu tuần này, Airbus đưa ra tuyên bố cho rằng sự cố là do “bức xạ mặt trời mạnh”, có thể làm hỏng “dữ liệu quan trọng cho hệ thống điều khiển bay.” Nhà sản xuất sau đó đã cho 6.000 chiếc A320 tạm ngừng khai thác để triển khai cập nhật phần mềm khắc phục lỗ hổng.
Tuy nhiên, có một điểm đáng chú ý: Mức bức xạ mặt trời vào ngày 30/10 không có gì đặc biệt và không đủ để ảnh hưởng tới hệ thống điện tử trên máy bay, theo Clive Dyer, chuyên gia về thời tiết không gian và bức xạ tại Đại học Surrey, Vương quốc Anh. Thay vào đó, Dyer – người đã nghiên cứu tác động của bức xạ mặt trời lên điện tử máy bay hàng thập kỷ – cho rằng máy tính trên máy bay có thể đã bị một tia vũ trụ tấn công, một luồng hạt năng lượng cao từ vụ nổ sao xa xôi, có thể đã di chuyển hàng triệu năm trước khi tới Trái Đất.
“Tia vũ trụ có thể tương tác với thiết bị vi điện tử hiện đại và thay đổi trạng thái của mạch,” Dyer nói. “Chúng có thể gây ra một bit (máy tính) bị lật, như 0 thành 1 hoặc 1 thành 0. Chúng có thể làm sai lệch thông tin và gây ra sự cố. Nhưng cũng có thể gây hỏng phần cứng, khi tạo ra dòng điện trong thiết bị điện tử và làm cháy thiết bị.”
Tia vũ trụ thường xuất hiện khi các ngôi sao khổng lồ nổ trong siêu tân tinh vào cuối đời. Vụ nổ này tăng tốc các luồng proton, phóng chúng đi khắp vũ trụ với tốc độ ánh sáng. Tia vũ trụ liên tục va chạm vào khí quyển Trái Đất, tương tác với các phân tử không khí và tạo ra các hạt lạ như muon, neutron năng lượng cao và positron. Khi các hạt này rơi xuống Trái Đất, chúng có thể va chạm vào mạch điện tử bên trong cảm biến hoặc máy tính trên máy bay, gây ra hiện tượng trục trặc điện tử tạm thời.
Bức xạ mặt trời dưới dạng tia lửa Mặt Trời (solar flares) cũng là nguồn các hạt như vậy và có thể có năng lượng cao gấp nhiều lần, trong những trường hợp cực đoan là hàng nghìn lần so với tia vũ trụ, và do đó gây hại nhiều hơn. Khi Mặt Trời hoạt động mạnh, các sự cố do hiện tượng trục trặc điện tử tạm thời trên máy bay có thể trở nên phổ biến hơn.
Thực tế, chưa đầy hai tuần sau sự cố JetBlue, mức bức xạ Mặt Trời nguy hiểm do một tia lửa Mặt Trời mạnh đã duy trì ở tầng bay trong vài ngày. Do đó, việc Airbus cập nhật phần mềm là hợp lý, dù theo Dyer, hoạt động Mặt Trời không thể gây ra sự cố của JetBlue.
“Các nhà sản xuất phải tạo ra điện tử bền bỉ, đặc biệt là trong các thiết bị quan trọng về an toàn,” Dyer nhấn mạnh. “Vấn đề là trong 20 năm qua, họ đã trở nên chủ quan vì chưa có sự kiện bức xạ Mặt Trời đáng kể nào xảy ra.”
Theo Dyer, tác động của bức xạ vũ trụ lên điện tử tàu vũ trụ và máy bay là mối quan tâm chuyên môn suốt đời. Trong những năm 1980, Dyer tham gia nghiên cứu hiện tượng trục trặc điện tử tạm thời trên tàu vũ trụ và sau đó mang các thiết bị đo bức xạ lên Concorde. Ông tin rằng hiện tượng trục trặc điện tử tạm thời trên máy bay do tia vũ trụ, mặc dù hiếm, không phải chưa từng xảy ra.
Thực tế, Dyer cho rằng sự cố Qantas Flight 72 năm 2008 nhiều khả năng do một hạt như vậy gây ra. Khi đó, chiếc Airbus A330 gặp trục trặc, tự lao chúi mũi xuống hai lần trên Thái Bình Dương, tạo cảm giác gần như không trọng lực. Hành khách không kịp chuẩn bị nên nhiều người bị thương nặng.
Dyer, từng là cố vấn điều tra sự cố, cho biết dù sự cố được truy tìm tới lỗi cảm biến điện tử, nhưng cuộc điều tra không xác định được nguyên nhân chính xác.
“Họ chưa bao giờ tìm ra nguyên nhân gốc rễ của việc bit bị lật trong thiết bị,” Dyer nói. “Thật bất ngờ, vấn đề vẫn còn bỏ ngỏ.”
Gần đây, khi Mặt Trời hoạt động mạnh, nguy cơ xảy ra sự cố nghiêm trọng do tia lửa năng lượng cao đang tăng.
“Bạn có thể gặp tăng đột biến bức xạ hạt từ Mặt Trời, gấp cả nghìn lần tia vũ trụ, và nhiều máy bay có thể bị ảnh hưởng,” Dyer cảnh báo.
Cập nhật phần mềm của Airbus là cần thiết, dù sự cố JetBlue khó có thể do thời tiết vũ trụ gây ra. Airbus chưa phản hồi yêu cầu bình luận của Space.com.
Một chiếc Airbus A320 của JetBlue lao xuống tự do cuối tháng 10, có thể do bị tia vũ trụ tác động. Ảnh: SOPA Images
