Sáu tuần sau khi cảnh báo rằng trí tuệ nhân tạo (AI) đang bước vào một “bong bóng công nghiệp,” nơi “mọi thí nghiệm đều được tài trợ, cả ý tưởng hay lẫn ý tưởng dở,” Jeff Bezos đã bất ngờ chi 6,2 tỷ USD tiền riêng để khởi động Project Prometheus – một startup về AI vật lý, nơi ông trực tiếp nắm vai trò đồng CEO.
Tại Tuần lễ Công nghệ Ý ở Turin ngày 3/10, Bezos nói các nhà đầu tư đang khó phân biệt đâu là dự án tốt giữa cơn sốt AI. Thế nhưng chỉ hơn một tháng sau, ông thông báo quay trở lại vai trò điều hành lần đầu kể từ khi rời vị trí CEO Amazon năm 2021.
Điều thú vị là: không có đột phá kỹ thuật nào trong sáu tuần đó. Các mô hình ngôn ngữ không tiến bộ đáng kể trong thí nghiệm vật lý; robot phòng thí nghiệm vẫn gặp giới hạn; và vấn đề “dùng internet làm dữ liệu huấn luyện” – thứ mà chính Bezos đầu tư 300 triệu USD vào Periodic Labs để giải quyết – vẫn còn nguyên.
Nhìn từ bên ngoài, Bezos dường như đã tự trả lời câu hỏi ông đặt ra: ông muốn sở hữu người thắng cuộc, thay vì đứng ngoài quan sát.
Bất chấp cảnh báo trước đó, Project Prometheus ra mắt trong một phân khúc mà Bezos từng mô tả là “rất bất thường”: những startup vài chục người nhưng gọi vốn hàng tỷ USD. Prometheus hiện có khoảng 100 nhân viên và 6,2 tỷ USD – tương đương 62 triệu USD cho mỗi người trước khi có sản phẩm đầu tiên.
Trước Prometheus, Bezos đã đầu tư vào Periodic Labs (AI vật lý, 300 triệu USD) và Physical Intelligence (robot AI, 400 triệu USD Series B). Ông nghe thuyết trình, ký séc, rồi quyết định tự xây dựng một đối thủ với mức vốn vượt xa tất cả – gấp 20 lần Periodic Labs.
“AI vật lý” – lời hứa lớn và thực tế còn bỏ ngỏ
“AI vật lý” đã trở thành từ khóa nổi bật của đầu tư mạo hiểm năm 2025, dù ranh giới kỹ thuật với robot truyền thống vẫn chưa rõ. DeepMind ra mắt Gemini Robotics – hệ thống thị giác–ngôn ngữ–hành động biến hướng dẫn thành chuyển động. Trong học thuật, ý tưởng phòng thí nghiệm tự động và “Robot Scientist” đã tồn tại hơn một thập kỷ.
Prometheus nhắm đến “AI cho kỹ thuật và sản xuất” trong các lĩnh vực máy tính, ô tô và tàu vũ trụ – trùng với định hướng tìm vật liệu mới của Periodic Labs và chính sách robot đa năng của Physical Intelligence. Điểm chung là: học từ thí nghiệm vật lý, tương tác trực tiếp với vật liệu thật thay vì chỉ xử lý dữ liệu số.
Nhưng thách thức không nhỏ. Robot hiện tại khó tổng quát hóa, kém linh hoạt khi phải xử lý các bối cảnh thí nghiệm mới. Một báo cáo IEEE 2025 kết luận: muốn tự động hóa khoa học ở quy mô lớn, cần hệ thống “mạnh mẽ, dài hạn và tích hợp chặt chẽ với phần cứng thực tế.”
Bên cạnh đó, chi phí luôn là rào cản. Các nguyên mẫu Robot Scientist “chưa hiệu quả về chi phí” vì vốn đầu tư ban đầu quá lớn và chi phí vận hành cao. 6,2 tỷ USD của Prometheus đủ để vượt qua rào cản này – nhưng liệu có tạo ra đột phá hay chỉ giúp các thí nghiệm “đắt tiền hơn” vẫn chưa rõ ràng.
Vik Bajaj – người đứng sau các “moonshot”
Vik Bajaj, đồng CEO cùng Bezos, mang theo hồ sơ ấn tượng: từng làm việc với Sergey Brin tại Google X – “lò moonshot” tạo ra Wing và Waymo; đồng sáng lập Verily; và sau này điều hành Foresite Labs, nơi ươm tạo các startup AI trong y học chính xác. (Moonshot là một thuật ngữ không gian, xuất phát từ việc phóng tàu lên Mặt Trăng, để chỉ những dự án cực khó nhưng tạo ra thay đổi đột biến nếu thành công)
Bajaj giỏi biến nghiên cứu tham vọng thành tổ chức vận hành, dù không phải dự án nào của ông cũng thương mại hóa thành công. Waymo tiêu hàng tỷ USD trước khi triển khai hạn chế; Wing hoạt động hẹp; Verily thay đổi hướng đi. Những dự án đó không phải thất bại, mà là “moonshot” – cách thử nghiệm ngưỡng giới hạn kỹ thuật và kinh tế.
Hồ sơ LinkedIn cho thấy Bajaj vẫn là CEO Foresite Labs đến tháng 11. Báo New York Times, khi tường thuật về dự án này, nói ông đã rời vị trí để tập trung vào Prometheus, nhưng thời điểm chuyển giao vẫn mơ hồ. Các startup mà ông ươm mầm có thể vẫn chịu ảnh hưởng của ông trong giai đoạn giao thoa này.
Năm công ty do ông ươm mầm (ba công khai, hai bí mật) có thể vẫn nhận được sự quan tâm của ông hoặc không. Các vị trí học thuật tại Trường Y Stanford và Phòng thí nghiệm Quốc gia Lawrence Berkeley mang lại uy tín kỹ thuật. Thành tích của ông cho thấy khả năng xây dựng các tổ chức nghiên cứu khám phá những ý tưởng tham vọng trong thời gian dài – chính xác là hồ sơ lý tưởng cho một dự án mà khả năng thương mại chỉ xuất hiện nhiều năm sau khi vốn được triển khai.
Khi vốn trở thành sản phẩm
Prometheus đã “hút” nhân tài từ OpenAI, DeepMind và Meta. Giá trị lớn nhất không phải là sản phẩm – vốn chưa tồn tại – mà là việc làm suy yếu các nhóm nghiên cứu của đối thủ.
So với các startup AI vốn lớn:
- Thinking Machines Lab: 2 tỷ USD
- Periodic Labs: 300 triệu USD
- Physical Intelligence: 400 triệu USD
- Applied Compute: định giá 100 triệu USD
Prometheus vượt xa tất cả. Không phải vì khác biệt công nghệ, mà vì Bezos viết séc bằng tài sản cá nhân, không cần thuyết phục các quỹ đầu tư.
Điều này tạo ra một cuộc “chiến tranh bất đối xứng”: Periodic Labs muốn xây phòng thí nghiệm vật lý mới thì Prometheus có thể xây ba; Physical Intelligence đào tạo robot đa nhiệm thì Prometheus có thể đơn giản thuê chính các nhà khoa học đó. 6,2 tỷ USD không đảm bảo thành công, nhưng đảm bảo rằng không đối thủ nào có thể chi tiêu nhiều hơn hoặc kiên trì lâu bằng Prometheus trước khi cạn vốn.
Góc nhìn từ Blue Origin: mảnh ghép bí mật
Bezos vẫn vận hành Blue Origin. Vài ngày trước thông báo về Prometheus, tên lửa đẩy New Glenn lần đầu hạ cánh thành công. Để bước vào cuộc đua với SpaceX, Blue Origin cần đổi mới vật liệu, tự động hóa sản xuất và tối ưu chuỗi cung ứng – chính là những lĩnh vực Prometheus tập trung.
Thiết kế động cơ tên lửa có thể tăng tốc nhờ các hệ thống AI học từ thí nghiệm vật lý. Hợp kim đặc biệt cho ứng dụng không gian cần thử nghiệm. Độ dung sai sản xuất để tái sử dụng yêu cầu tối ưu hóa. Sự tương đồng giữa trọng tâm của Prometheus (máy tính, ô tô, tàu vũ trụ) và nhu cầu của Blue Origin là rõ ràng.
Bezos còn nêu tầm nhìn “trung tâm dữ liệu công suất gigawatt trong không gian” trong 10–20 năm tới. Những yêu cầu về quản lý nhiệt, phần cứng đạt chuẩn không gian và hệ thống bảo trì tự động đều nằm trong phạm vi Prometheus có thể hỗ trợ.
Nói cách khác: Prometheus là mắt xích trong chiến lược tích hợp theo chiều dọc của Bezos – nơi AI, sản xuất, vật liệu và hàng không vũ trụ gắn liền với nhau. Startup này không nhất thiết phải bán sản phẩm ra ngoài. Chỉ cần giải quyết bài toán vật liệu và sản xuất cho thế hệ tên lửa tiếp theo là đã hoàn thành sứ mệnh.
Điều này làm sáng tỏ câu hỏi về “bong bóng AI”: Bezos không phủ nhận AI đang có dấu hiệu đầu cơ. Nhưng thay vì né tránh bong bóng, ông xem nó như cơ hội xây dựng hạ tầng. Các “bong bóng công nghiệp” trong lịch sử đã tạo ra đường sắt, cáp quang hay trung tâm dữ liệu – nhiều thứ vẫn tồn tại dù công ty đầu tư cá nhân ban đầu biến mất.
Bezos muốn sở hữu lớp hạ tầng đó ngay từ đầu.
Vì sao điều này quan trọng
Trong 1–2 năm tới: Prometheus làm gia tăng cạnh tranh nhân tài. OpenAI, DeepMind và Meta phải nâng đãi ngộ và cố giữ người, làm tăng chi phí toàn ngành.
Trong 3–5 năm tới (sản xuất & hàng không vũ trụ): Nếu tự động hóa thí nghiệm thành công dù chỉ một phần, Blue Origin sẽ có vật liệu và quy trình độc quyền – tương tự lợi thế tích hợp của SpaceX.
Ngay lập tức đối với các startup AI vật lý: Trần định giá bị phá vỡ. Từ 300 triệu USD (Periodic Labs) lên 6,2 tỷ USD (Prometheus). Nhưng sự tham gia của Bezos với vai trò vừa đầu tư vừa cạnh tranh khiến bất kỳ startup nào ở lĩnh vực lân cận đều khó gọi vốn hoặc đặt cược dài hạn.
Hình minh họa Jeff Bezos bên trong một cơ sở công nghệ – vũ trụ với robot công nghiệp và các mô-đun tên lửa đang được phát triển. Ảnh: Implicator
