Blue Origin của tỷ phú Jeff Bezos vừa phóng một sứ mệnh liên hành tinh trong chuyến bay thứ hai của tên lửa New Glenn — và thực hiện một màn hạ cánh tầng đẩy xuống biển đầy ấn tượng.
Sứ mệnh ESCAPADE của NASA, gồm hai tàu thăm dò Sao Hỏa, đã lên đường tới Hành tinh Đỏ sau lần phóng thành công chiều ngày 13/11. Đồng hồ đếm ngược chạm mốc 0 lúc 3:45 chiều giờ miền Đông (tức 02:45 sáng thứ Sáu, 14/11 giờ Việt Nam), khi tên lửa rời bệ phóng của Blue Origin tại Trạm Lực lượng Không gian Cape Canaveral, bang Florida.
“ESCAPADE rất thú vị vì đây là một sứ mệnh tiên phong, mở đường cho một cách tiếp cận mới với khoa học không gian,” nhà điều tra chính Robert Lillis thuộc Phòng Thí nghiệm Khoa học Không gian của Đại học California, Berkeley, nói tại buổi họp báo ngày 8/11.
ESCAPADE — viết tắt của Escape and Plasma Acceleration and Dynamics Explorers — là sứ mệnh đầu tiên sử dụng hai tàu thăm dò do Rocket Lab chế tạo cho NASA và Đại học California, Berkeley để nghiên cứu cách Sao Hỏa, từng có nước lỏng trên bề mặt, đã mất dần khí quyển và trở nên khô cằn như hiện nay. Sứ mệnh có chi phí dưới 80 triệu USD — thấp hơn rất nhiều so với các sứ mệnh Sao Hỏa quy mô lớn trước đây của NASA.
Blue Origin đã phóng ESCAPADE từ Tổ hợp Phóng 36. Chuyến bay diễn ra đúng kế hoạch, với việc tắt động cơ chính và tách tầng diễn ra khoảng ba phút sau khi rời bệ.
Tầng hai tiếp tục đưa ESCAPADE vào không gian, trong khi tầng một của New Glenn thực hiện giảm tốc để hạ cánh xuống tàu thu hồi “Jacklyn” đặt cách bờ khoảng 600 km trên Đại Tây Dương.
Trong lần phóng đầu tiên vào tháng 1, Blue Origin cũng thử hạ cánh nhưng không thành công. Khi đó, mục tiêu của công ty chỉ là thu thập dữ liệu để cải thiện cho các lần thử sau — và chiến lược này đã mang lại quả ngọt hôm nay.
Khoảng bảy phút sau khi phóng, khi tầng đẩy New Glenn rơi qua khí quyển Trái đất, tên lửa đã tái kích hoạt ba trong số bảy động cơ BE-4. Hai phút sau, tầng đẩy hạ cánh bằng động cơ, đáp thẳng đứng lên tàu Jacklyn, vốn được đặt theo tên mẹ của Jeff Bezos.
“Một tên lửa quỹ đạo đã hạ cánh!” Ariane Cornell của Blue Origin nói trong buổi tường thuật trực tiếp. “Một ngày thật tuyệt vời cho Blue Origin và cho ngành vũ trụ.”
Blue Origin hiện trở thành công ty thứ hai trong lịch sử thu hồi thành công một tầng đẩy trong chuyến bay tác nghiệp. SpaceX đã biến việc hạ cánh và tái sử dụng các tầng Falcon 9 thành thông lệ, đến mức các tầng đẩy mới gần như trở thành hàng hiếm.
Dĩ nhiên, mục tiêu chính của sứ mệnh hôm nay là đưa hai tàu ESCAPADE lên đường — và điều đó đã thành công. Hai tàu được tách ra theo đúng lịch, trong khoảng 33,5 phút sau khi phóng.
“ESCAPADE, bạn đang trên đường đến Sao Hỏa!” Cornell nói khi tàu thứ hai rời tầng trên của New Glenn.
Có khả năng mang tối đa 45 tấn lên quỹ đạo Trái đất thấp, New Glenn có sức mạnh kém hơn chút so với Falcon Heavy của SpaceX, và gần gấp đôi sức nâng của tên lửa Vulcan Centaur của ULA. Blue Origin kỳ vọng đưa New Glenn — cao 98 mét — vào cạnh tranh trực tiếp với cả Falcon 9.
Công ty thiết kế tầng một của New Glenn để có thể tái sử dụng ít nhất 25 lần và đã có danh sách nhiệm vụ từ chính phủ Mỹ đến các công ty viễn thông đăng ký. Blue Origin cũng hợp tác với Amazon để phóng chòm vệ tinh internet Project Kuiper, đối thủ của mạng Starlink. Amazon có giấy phép phóng hơn 3.000 vệ tinh Kuiper bằng nhiều loại tên lửa khác nhau.
Thành công hôm nay cũng giúp New Glenn tiến gần hơn đến việc đủ điều kiện vận chuyển các tải trọng an ninh quốc gia cho Lực lượng Không gian Mỹ và Văn phòng Trinh sát Quốc gia.
Ngoài ESCAPADE, New Glenn còn mang theo một tải trọng thứ cấp cho ViaSat để thử nghiệm dịch vụ chuyển tiếp dữ liệu InRange trong khuôn khổ dự án của NASA. Công nghệ này có thể được sử dụng trong một hệ thống thay thế mạng vệ tinh TDRS đang lão hóa của NASA.
“Chúng tôi rất vui được hợp tác với Blue Origin để trình diễn dịch vụ chuyển tiếp dữ liệu tiên tiến của mình,” Susan Miller, Chủ tịch Viasat Government, cho biết. “Khi NASA hướng tới thay thế TDRS, các năng lực của khu vực tư nhân sẽ cần mang lại hiệu năng, linh hoạt và độ bền cao hơn để hỗ trợ các sứ mệnh tương lai.”
Một sứ mệnh Sao Hỏa chưa từng có
ESCAPADE là sứ mệnh Sao Hỏa đầu tiên được phóng trong hơn 5 năm. Lần gần nhất là tàu Perseverance của NASA (cùng trực thăng Ingenuity), rời bệ phóng trên tên lửa Atlas V của United Launch Alliance vào tháng 7/2020.
Blue Origin đặc biệt kỳ vọng phóng đúng lịch vào Chủ nhật (9/11) sau khi Cơ quan Hàng không Liên bang (FAA) ngày 7/11 thông báo tạm dừng các vụ phóng tên lửa thương mại vào ban ngày nhằm giảm áp lực và rủi ro an toàn cho kiểm soát không lưu. Lệnh tạm dừng này bắt đầu từ ngày 10/11, đúng ngày dự phòng đầu tiên của ESCAPADE.
Tuy nhiên, Chủ nhật không thể phóng được vì thời tiết xấu, nên Blue Origin chuyển sang thứ Tư — đúng ngày chính phủ mở cửa trở lại — sau khi nhận được đặc cách từ FAA cho phép phóng vào ban ngày. Lần phóng dự kiến hôm thứ Tư lại bị một cơn bão Mặt Trời mạnh cản trở, buộc công ty chuyển sang ngày thứ Năm 13/11.
Đó chỉ là những trì hoãn gần nhất. New Glenn ban đầu dự kiến phóng ESCAPADE ngay khi ra mắt (kế hoạch tháng 10/2024), nhưng NASA quyết định chờ tên lửa có ít nhất một lần phóng thành công để tránh nguy cơ đội chi phí lớn nếu gặp trục trặc kéo dài.
Giờ đây, chỉ hơn một năm sau quyết định trì hoãn, cặp song sinh tàu quỹ đạo Sao Hỏa đã lên đường.
New Glenn đã đưa hai tàu lên quỹ đạo hướng đến điểm Lagrange 2 của hệ Mặt Trời–Trái Đất, điểm cân bằng hấp dẫn cách Trái Đất khoảng 1,5 triệu km. ESCAPADE sẽ ở đó khoảng một năm trước khi quay lại lướt sát Trái Đất vào tháng 11/2026, rồi bật động cơ thực hiện cú “văng trợ lực” hướng tới Sao Hỏa — một quỹ đạo mới lạ giúp thực hiện sứ mệnh phóng ngoài khung thời gian phóng Sao Hỏa thông thường định kỳ 26 tháng mỗi lần khi hành tinh này tiến gần Trái Đất (khung thời gian phóng tiếp theo vào cuối 2026).
“Chúng tôi xây dựng một hệ thống delta-V cao, không chỉ bay tới Sao Hỏa và thực hiện pha chèn quỹ đạo, mà còn tự thoát khỏi giếng hấp dẫn Trái Đất trước, loại bỏ nhu cầu phóng trực chỉ Sao Hỏa từ tên lửa, từ đó tăng đáng kể số lựa chọn phóng khả thi,” Richard French, Phó Chủ tịch Rocket Lab, nói trong buổi họp báo ngày thứ Bảy.
Khí quyển của Sao Hỏa đã biến mất đi đâu?
Nếu mọi thứ diễn ra đúng kế hoạch, ESCAPADE sẽ rời điểm Lagrange 2 vào tháng 11/2026 và đến quỹ đạo Sao Hỏa vào tháng 9/2027. Tại đây, nhóm phụ trách tại Đại học California, Berkeley sẽ vận hành hai tàu — đặt tên là Blue và Gold — trong khoảng 11 tháng.
Hai tàu sẽ thu thập dữ liệu bằng bốn thiết bị khoa học khác nhau. Từ đó, nhóm nghiên cứu sẽ tạo bản đồ 3D môi trường xung quanh Sao Hỏa nhằm khảo sát cách gió Mặt Trời góp phần bào mòn khí quyển hành tinh, cùng nhiều nhiệm vụ khác.
“Bằng chứng địa chất cho thấy Sao Hỏa từng có nước. Để giữ được nước, cần có một khí quyển dày,” Shaosui Xu, Phó Điều tra chính của ESCAPADE, cho biết.
“Chúng ta biết rằng Sao Hỏa từng có khí quyển dày, nhưng giờ đây nó rất mỏng. Khí quyển chỉ có thể biến mất bằng hai cách — ngấm xuống đất hoặc thoát ra không gian, và rất nhiều nghiên cứu cho thấy quá trình thoát vào không gian là yếu tố lớn nhất.”
Lillis cho biết nhóm nghiên cứu rất hào hứng vì ESCAPADE sẽ phối hợp nghiên cứu Sao Hỏa cùng các tàu đang hoạt động khác. Tàu MAVEN của NASA đã nghiên cứu khí quyển Sao Hỏa từ năm 2014. Ngoài ra còn có hai tàu thám hiểm Perseverance và Curiosity, hai tàu quỹ đạo của châu Âu — Mars Express và ExoMars Trace Gas Orbiter — và sứ mệnh Mars Moons Explorer của Nhật sẽ theo dõi gió Mặt Trời tại vệ tinh Phobos của Sao Hỏa.
“Đây là thời điểm vô cùng thú vị vì chúng ta sẽ có rất nhiều công cụ cùng hoạt động tại Sao Hỏa,” Lillis nói.
Tên lửa New Glenn trên bệ phóng chuẩn bị cất cánh. Ảnh: Blue Origin
Tên lửa New Glenn của Blue Origin lao lên bầu trời trong vụ phóng ESCAPADE ngày 13/11/2025. Ảnh: Getty Images
Tầng đẩy New Glenn quay trở lại và hạ cánh trong sứ mệnh ngày 13/11. Ảnh: Blue Origin
New Glenn đứng trên sàn đáp “Jacklyn” sau khi hạ cánh thành công. Ảnh: Blue Origin
Hình ảnh cuối cùng của tàu ESCAPADE Gold (phải) trước khi tách ra để theo tàu Blue vào không gian xa. Ảnh: Blue Origin
Minh họa hai tàu ESCAPADE trên quỹ đạo Sao Hỏa. Ảnh: NASA
