Châu Âu phải nhanh chóng phát triển hệ thống tên lửa phóng tái sử dụng của riêng mình nếu muốn bắt kịp SpaceX – công ty đang thống trị ngành công nghiệp phóng vệ tinh toàn cầu của tỷ phú Elon Musk, theo Giám đốc Cơ quan Vũ trụ châu Âu (ESA) Josef Aschbacher.
Trong khi SpaceX đang dẫn đầu tuyệt đối trong lĩnh vực phóng tên lửa thương mại, thì tại châu Âu, hàng loạt biến cố, đặc biệt là việc Nga rút khỏi các chương trình phóng của châu Âu, đã khiến lục địa này rơi vào tình cảnh thiếu phương tiện độc lập để tự đưa sứ mệnh của mình lên quỹ đạo.
Sau thời gian gián đoạn kéo dài hơn một năm, Ariane 6 – mẫu tên lửa được kỳ vọng từ lâu của châu Âu – đã có chuyến phóng đầu tiên vào tháng 7/2024. Tuy nhiên, hệ thống này không thể tái sử dụng, khác hẳn với Falcon 9 – “con ngựa thồ” đáng tin cậy của SpaceX.
“Chúng ta cần phải thực sự tăng tốc, đảm bảo rằng châu Âu có thể ra mắt thị trường một hệ thống phóng tái sử dụng trong thời gian ngắn nhất,” Aschbacher nói tại trụ sở AFP ở Paris.
Ông cho biết ESA đang đi đúng hướng và sẽ trình bày kế hoạch này tại hội đồng bộ trưởng của ESA ở thành phố Bremen (Đức) vào tháng tới.
Sự chuyển đổi mô hình
ESA đã công bố danh sách rút gọn gồm năm công ty hàng không vũ trụ châu Âu đang cạnh tranh để phát triển hệ thống phóng tái sử dụng đầu tiên của châu lục. Danh sách này sẽ được rút xuống còn hai hoặc thậm chí một ứng viên cuối cùng, theo Aschbacher.
“Ariane 6 là một tên lửa xuất sắc — rất chính xác,” ông nói, và cho biết đã có ba lần phóng thành công, và hai lần nữa dự kiến trước cuối năm nay.
Tuy vậy, ông thừa nhận ESA đang thực hiện một “sự thay đổi mô hình” trong tư duy.
“Thế hệ tên lửa tiếp theo sẽ rất khác biệt,” ông nói.
Khi Ariane 6 được thiết kế hơn một thập kỷ trước, việc tái sử dụng không được xem là đáng đầu tư do chi phí và thời gian phát triển quá cao. Nhưng điều đó đang bị chỉ trích nặng nề, nhất là khi Falcon 9 — vừa rẻ vừa có thể tái sử dụng — đã thực hiện hơn 100 vụ phóng chỉ trong năm nay.
ESA giờ đây đang học theo mô hình của NASA, vốn từng tự phát triển tên lửa nhưng nay ủy thác cho khu vực tư nhân như SpaceX của Musk hay Blue Origin của Jeff Bezos.
Một “Starlink châu Âu”?
Nhiều vụ phóng của Falcon 9 đã đưa hơn 8.000 vệ tinh Starlink của Musk lên quỹ đạo, hình thành mạng lưới internet vệ tinh toàn cầu.
Liên minh châu Âu (EU) cũng có kế hoạch phát triển chòm vệ tinh internet riêng mang tên IRIS2, dự kiến hoạt động vào năm 2030. “Châu Âu đang vô cùng cần hệ thống này,” Aschbacher nhấn mạnh.
“Chúng ta phải đảm bảo có tên lửa đủ năng lực để đưa vệ tinh của mình vào không gian.”
Ông cho biết IRIS2 sẽ rất khác Starlink, vì có ít vệ tinh hơn, nhưng tập trung vào liên lạc bảo mật cho chính phủ và quốc phòng.
Dù châu Âu đôi khi chậm hơn vài năm so với các đối thủ, IRIS2 vẫn sẽ là một bước tiến công nghệ lớn, ông nói thêm.
Aschbacher nhắc lại rằng các chương trình như hệ thống định vị Galileo và quan sát Trái Đất Copernicus của EU từng chậm hơn 10–15 năm so với GPS và Landsat của Mỹ, nhưng giờ đã trở thành những hệ thống tốt nhất thế giới.
Aschbacher bày tỏ lo ngại rằng nguồn đầu tư công vào không gian ở châu Âu đang giảm, trong khi kinh tế vũ trụ toàn cầu lại tăng trưởng mạnh.
Ông kêu gọi 23 quốc gia thành viên ESA, trong đó có cả Vương quốc Anh, tăng mức cam kết tài chính đáng kể tại cuộc họp tháng tới ở Bremen.
Tác động từ các khoản cắt giảm của Trump?
Tại Mỹ, chính quyền Tổng thống Donald Trump đã đề xuất cắt giảm mạnh ngân sách NASA, trong đó có thể hủy bỏ sứ mệnh thu mẫu sao Hỏa (Mars Sample Return) hợp tác cùng ESA.
Nếu các khoản cắt giảm này được thông qua, nhiều sứ mệnh hợp tác khác — bao gồm Trạm Vũ trụ Quốc tế (ISS) và chương trình Artemis đưa người trở lại Mặt Trăng — cũng có thể bị ảnh hưởng, ông cảnh báo.
Ba sứ mệnh ESA có nguy cơ bị tác động nhiều nhất gồm EnVision (khảo sát sao Kim), LISA (quan sát sóng hấp dẫn), và NewAthena (kính thiên văn tia X).
Dù vậy, Aschbacher khẳng định châu Âu vẫn sẽ hoàn thành những “sứ mệnh biểu tượng” này, ngay cả khi Mỹ rút lui — có thể bằng cách hợp tác với các đối tác khác.
Ông tiết lộ thêm rằng một số nhà khoa học Mỹ đã bày tỏ mong muốn gia nhập ESA trong bối cảnh các chương trình của NASA bị thu hẹp.
Ariane 6 – mẫu tên lửa hàng đầu của châu Âu – được vận chuyển ra bệ phóng để thực hiện chuyến phóng vào tháng 7/2024. Ảnh: ESA
