Ba nhà khoa học làm việc tại Mỹ gồm John Clarke, Michel Devoret và John Martinis đã giành Giải Nobel Vật lý năm 2025 nhờ các “thí nghiệm cho thấy cơ học lượng tử đang vận hành”, mở đường cho thế hệ công nghệ số tiếp theo.
“Cảm xúc của tôi bây giờ là hoàn toàn sững sờ. Tôi chưa bao giờ nghĩ rằng công trình này lại có thể là cơ sở cho một giải Nobel,” Clarke chia sẻ qua điện thoại tại buổi họp báo của Ủyban Nobel hôm thứ Ba.
“Tôi đang nói chuyện bằng điện thoại di động, và tôi đoán anh cũng vậy. Một trong những lý do khiến điện thoại hoạt động được chính là nhờ những nghiên cứu này.”
Những “bất ngờ mới” trong lĩnh vực cơ học lượng tử trăm tuổi
Cơ học lượng tử vốn được nghiên cứu kỹ ở cấp độ cực nhỏ – nguyên tử và hạ nguyên tử – nhưng lại mang những hiện tượng kỳ lạ, khác biệt hoàn toàn so với vật lý cổ điển.
Ba nhà khoa học đoạt giải đã thực hiện các thí nghiệm vào giữa thập niên 1980 với mạch điện làm từ chất siêu dẫn, và chứng minh rằng cơ học lượng tử cũng có thể ảnh hưởng đến các vật thể thường ngày trong điều kiện thích hợp.
“Thật tuyệt vời khi được chứng kiến cách mà cơ học lượng tử – một lĩnh vực đã tồn tại cả thế kỷ – vẫn không ngừng mang đếnnhững bất ngờ mới. Nó cũng vô cùng hữu ích, vì cơ học lượng tử chính là nền tảng của toàn bộ công nghệ kỹ thuật số,” giáo sư Olle Eriksson, Chủ tịch Ủy ban Nobel Vật lý, nhận định.
Công nghệ lượng tử hiện đã phổ biến – transistor trong chip máy tính là ví dụ quen thuộc nhất.
Theo Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển, giải Nobel năm nay mở ra cơ hội phát triển thế hệ công nghệ lượng tử kế tiếp, bao gồm mã hóa lượng tử, máy tính lượng tử và cảm biến lượng tử.
Máy tính lượng tử sử dụng các nguyên lý cơ học lượng tử để thực hiện các phép tính phức tạp, dự đoán kết quả và phân tích mà máy tính thông thường có thể mất hàng triệu năm mới hoàn tất.
Lĩnh vực này được kỳ vọng sẽ giúp con người giải quyết nhữngthách thức lớn như biến đổi khí hậu, nhưng vẫn đối mặt nhiều khó khăn về độ chính xác của chip, và mốc thời gian để thươngmại hóa còn gây tranh cãi.
Hai nhà khoa học trong nhóm có liên quan tới Google
John Clarke, sinh tại Anh, hiện là giáo sư tại Đại học California, Berkeley (Mỹ). Michel Devoret, sinh tại Pháp và được Tổngthống Emmanuel Macron chúc mừng trên mạng X, là giáo sư tạiĐại học Yale và Đại học California, Santa Barbara – nơi John Martinis, người Mỹ, cũng đang giảng dạy.
Martinis từng lãnh đạo Phòng thí nghiệm Trí tuệ nhân tạo Lượng tử của Google cho đến năm 2020. Năm 2019, nhóm nghiên cứucủa ông tuyên bố đã đạt được “ưu thế lượng tử” – khi máy tính lượng tử giải quyết một bài toán nhanh hơn nhiều so với siêu máy tính mạnh nhất thế giới.
Devoret hiện là giám đốc khoa học của Google Quantum AI, vàđây là năm thứ hai liên tiếp các nhà khoa học có liên hệ với Google giành Nobel. Năm 2024, Demis Hassabis và John Jumper của Google DeepMind đoạt giải Hóa học, trong khiGeoffrey Hinton – từng làm việc hơn một thập kỷ tại Google – giành giải Nobel Vật lý cùng năm đó.
Giải Nobel Vật lý – giải thứ hai trong tuần
Giải Nobel Vật lý do Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển trao tặng, kèm phần thưởng trị giá 11 triệu kronaThuĐiển (1,2 triệu USD), chia đều nếu có nhiều người đoạt giải.
Các giải Nobel được lập ra theo di chúc của Alfred Nobel – người phát minh thuốc nổ – nhằm vinh danh những đóng góp xuất sắc trong khoa học, văn học và hòa bình; sau đó bổ sung thêm lĩnh vực kinh tế.
Vật lý là lĩnh vực đầu tiên được Alfred Nobel nêu trong di chúc, phản ánh tầm quan trọng của ngành trong thời đại của ông. Đếnnay, Nobel Vật lý vẫn được xem là giải thưởng danh giá nhấttrong lĩnh vực khoa học tự nhiên.
Những người từng đoạt giải này bao gồm các biểu tượng lớntrong lịch sử khoa học như Albert Einstein, Erwin Schrödinger, Max Planck và Niels Bohr – đều là những người đặt nền móngcho thuyết lượng tử.
Theo truyền thống, giải Nobel Vật lý là giải thứ hai được côngbố trong tuần, sau khi hai nhà khoa học Mỹ và một nhà khoa họcNhật Bản giành giải Y học hôm 6/10 nhờ khám phá về hệ miễndịch. Giải Hóa học sẽ được công bố vào thứ Tư.
Các giải về khoa học, văn học và kinh tế sẽ được Nhà vua ThụyĐiển trao vào ngày 10 tháng 12 – kỷ niệm ngày mất của Alfred Nobel – tại Stockholm, sau đó là tiệc chiêu đãi trọng thể tại tòathị chính thành phố.
Giải Hòa bình, sẽ được công bố vào thứ Sáu tuần này, được traotrong một buổi lễ riêng ở Oslo, Na Uy.
John Clarke, Michel H. Devoret và John M. Martinis – ba nhàkhoa học được Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điểncông bố là chủ nhân Giải Nobel Vật lý 2025, tại buổi họp báo ở Stockholm, Thụy Điển, ngày 7/10/2025. Ảnh: Christine Olsson
