Tối Chủ nhật (5/10) sẽ mang đến cơ hội tuyệt vời để nhận diện rõ hành tinh được nhiều người coi là đẹp nhất trong tất cả các mục tiêu thiên văn quan sát qua kính thiên văn: sao Thổ với vành đai rực rỡ. Và một thiên thể khác sẽ giúp chỉ đường: Mặt Trăng, chỉ còn cách một ngày nữa là tròn, cũng chính là Trăng Thu Hoạch năm nay.
Như Bằng mắt thường sao Thổ không có đặc điểm nổi bật nào để gây chú ý. Nó không chói sáng lấp lánh như sao Kim hay sao Mộc, cũng không có sắc cam-vàng rực rỡ như sao Hỏa. Thay vào đó, nó chỉ giống một “ngôi sao” sáng trắng ngả vàng. Vào khoảng 8 giờ tối (giờ địa phương), hãy nhìn lên bầu trời hướng đông-đông nam, khoảng một phần tư chiều cao từ đường chân trời, bạn sẽ thấy nó — ngay cả khi chưa nhận ra đó chính là hành tinh có vành đai của hệ Mặt Trời.
Nhưng vào Chủ nhật, sao Thổ sẽ nằm ngay bên dưới Mặt Trăng, khiến việc tìm kiếm nó dễ dàng hơn. Nếu trời quang, đây sẽ là dịp lý tưởng để mời bạn bè và hàng xóm cùng chiêm ngưỡng hai cảnh tượng đẹp nhất trên bầu trời đêm.
Trước tiên, ngắm mặt trăng
Mặt trăng tròn thường trông “phẳng” và một chiều, ánh sáng rực rỡ có thể làm hơi chói mắt một chút. Trăng Chủ nhật này chưa tròn hoàn toàn (98,5% diện tích được Mặt Trời chiếu sáng), nhưng vẫn vô cùng rực rỡ. Điểm nổi bật nhất có lẽ là Tycho, một hố va chạm lớn nằm ở vùng cao nguyên phía nam, đặt tên theo nhà thiên văn học Đan Mạch Tycho Brahe. Nó hiện ra như một đốm sáng với những vệt sáng tỏa ra khắp phần rìa dưới của mặt trăng.
Một hố va chạm nổi bật khác là Copernicus, nằm hơi chếch về phía tây bắc so với trung tâm Mặt Trăng hướng về Trái Đất. Khi được chiếu sáng, nó rất dễ nhận diện, và cùng với Tycho, chúng được phân biệt rõ rệt nhờ những tia sáng rực rỡ tỏa ra từ trung tâm. Khi ánh sáng chiếu mạnh, hai hệ tia này lấn át đến mức khiến các đặc điểm khác khó quan sát.
Tiếp theo là sao Thổ
Sau khi đã ngắm nhìn vẻ đẹp của Mặt Trăng, đã đến lúc xoay kính thiên văn về phía sao Thổ, nằm cách Mặt Trăng chỉ khoảng khoảng 2,2 độ ngay phía dưới.
Vành đai nổi tiếng của sao Thổ, do góc nhìn của chúng ta, đã dần hẹp lại từ năm 2017, và đầu năm nay gần như biến mất. Ngày 23/3, các vành xuất hiện “ngang bằng” so với góc nhìn Trái Đất; những ngày sau đó, góc nghiêng tăng dần, đạt 2,2 độ vào ngày 5/5. Thế nhưng, lúc ấy các vành gần như vẫn vô hình vì Mặt Trời chiếu sáng mặt bắc, trong khi phía nam nghiêng về phía chúng ta. Đến 6/5, Mặt Trời bắt đầu chiếu sáng phía nam, khiến vành tái hiện, dù chỉ như một đường sáng mỏng cắt ngang đĩa sao Thổ.
Vào Chủ nhật này, bất kỳ kính thiên văn nào có độ phóng đại từ 30 lần trở lên đều có thể nhìn thấy vành đai này, dẫu chúng vẫn chỉ là một vạch sáng hẹp, do góc nghiêng đã giảm xuống chỉ còn 1,4 độ. Nhưng hãy kiên nhẫn — tình hình sẽ cải thiện dần trong những năm tới.
Vào mùa xuân, sao Thổ đã đi qua thời điểm có thể coi như “xuân phân” trên quỹ đạo của nó, khi cực bắc nghiêng về phía trước và mặt phẳng vành xuất hiện ngang bằng so với Mặt Trời. Một phần tư chu kỳ quỹ đạo (29,46 năm) sau, tức vào tháng 4/2032, sao Thổ sẽ bước vào đông chí, khi bán cầu nam và mặt nam của vành đai được chiếu sáng và nghiêng về phía chúng ta nhiều nhất, với độ nghiêng tối đa 26,75 độ (còn gọi là “vĩ độ tâm-Saturn” cực đại).
Vì vậy, khoảng một năm nữa, đặc biệt là hai năm tới, các vành sẽ hiện rõ hơn, và ngay cả với những người quan sát dày dạn, cảnh tượng các vành sao Thổ qua kính thiên văn cỡ trung hay lớn cũng sẽ mang lại sự bất ngờ và kinh ngạc!
Một điều thú vị bạn có thể chia sẻ với bạn bè là: những gì chúng ta thấy vào đêm Chủ nhật chỉ là ảo giác về góc nhìn. Mặt trăng và sao Thổ thực chất chẳng ở gần nhau chút nào. Mặt trăng cách Trái Đất khoảng 365.000 km, còn sao Thổ ở xa hơn gấp 3.500 lần, tới 1,283 tỷ km.
Mặt trăng và sao Thổ thực chất không hề ở gần nhau. Mặt trăng cách Trái Đất khoảng 365.000 km, còn sao Thổ ở xa tới 1,283 tỷ km. Ảnh: Getty Images
