Thay vì mải miết chạy theo một ảo tưởng về trí tuệ nhân tạo tổng quát (AGI), Washington cần tập trung vào việc thúc đẩy ứng dụng AI thực tế, đầu tư vào hạ tầng, giáo dục và nghiên cứu để biến công nghệ này thành sức mạnh hiện hữu cho kinh tế và an ninh quốc gia. Quá tập trung vào siêu trí tuệ khiến Hoa Kỳ đang tụt lại trong cuộc đua AI thực sự.
Đầu tháng 8, chỉ một ngày trước khi ra mắt GPT-5, Giám đốc điều hành OpenAI Sam Altman đã đăng một hình ảnh Ngôi sao Tử thần (Death Star) lên mạng xã hội. Đây chỉ là tuyên bố mới nhất của Altman rằng mô hình AI mới của ông sẽ thay đổi thế giới mãi mãi.
“Chúng tôi đã khám phá, phát minh, gọi thế nào cũng được, một điều phi thường sẽ định hình lại tiến trình lịch sử nhân loại,” Altman nói trong một cuộc phỏng vấn hồi tháng 7. Ông so sánh nghiên cứu của công ty mình với Dự án Manhattan (chế tạo bom nguyên tử) và nói rằng ông cảm thấy mình trở nên “vô dụng” so với phát minh mới nhất của OpenAI. Nói cách khác, Altman ám chỉ rằng GPT-5 sẽ đưa xã hội đến gần hơn với thứ mà các nhà khoa học máy tính gọi là trí tuệ nhân tạo tổng quát (AGI): một hệ thống AI có thể sánh ngang hoặc vượt qua nhận thức của con người, bao gồm khả năng học hỏi những điều mới.
Trong nhiều năm, việc tạo ra AGI đã là “chén thánh” đối với nhiều nhà nghiên cứu AI hàng đầu. Altman và nhiều chuyên gia công nghệ khác, bao gồm Giám đốc điều hành Anthropic Dario Amodei và các giáo sư khoa học máy tính Yoshua Bengio cùng Stuart Russell, đã mơ ước (cũng như lo sợ) về việc xây dựng những hệ thống siêu trí tuệ trong nhiều thập kỷ. Gần đây, nhiều tiếng nói trong số họ tuyên bố rằng ngày phán xét đã cận kề, cảnh báo giới chức chính phủ rằng quốc gia nào tạo ra AGI trước sẽ có được lợi thế địa chính trị to lớn. Vài ngày trước lễ nhậm chức nhiệm kỳ hai của Tổng thống Mỹ Donald Trump, chẳng hạn, Altman nói với Trump rằng AGI sẽ đạt được ngay trong nhiệm kỳ của ông — và Washington cần phải chuẩn bị.
Những tuyên bố này rõ ràng đã có tác động. Trong hai năm qua, cả các chính trị gia Dân chủ và Cộng hòa đều thường xuyên nhắc đến AGI hơn, đồng thời bàn bạc về các chính sách có thể khai thác tiềm năng của nó hoặc hạn chế rủi ro mà nó mang lại. Điều này không khó hiểu. AI hiện đã ở trung tâm của nhiều công nghệ mới nổi, bao gồm robot, công nghệ sinh học và máy tính lượng tử. Nó cũng là yếu tố then chốt trong cạnh tranh Mỹ – Trung. Về lý thuyết, AGI có thể mở khóa thêm nhiều thành tựu khoa học ấn tượng hơn nữa, trong đó có khả năng ngăn cản các đối thủ đạt được những đột phá tương tự. Theo quan điểm này, nếu Mỹ là nước đi đầu, tăng trưởng kinh tế có thể bùng nổ và đất nước sẽ giành được lợi thế quân sự không thể bị vượt qua.
Không nghi ngờ gì, AI là một phát minh vô cùng mạnh mẽ. Nhưng khi nói đến AGI, sự cường điệu đã vượt xa thực tế. Với những hạn chế của các hệ thống hiện tại, khó có khả năng siêu trí tuệ sẽ xuất hiện trong tương lai gần, dù AI vẫn đang liên tục tiến bộ. Một số nhà khoa học máy tính nổi tiếng, như Andrew Ng, thậm chí còn đặt câu hỏi liệu AGI có bao giờ được tạo ra hay không. Ít nhất là vào thời điểm này — và có thể là mãi mãi — sự tiến bộ của AI nhiều khả năng sẽ mang tính tiệm tiến, giống như những công nghệ đa dụng khác.
Do đó, Mỹ nên coi cuộc đua AI với Trung Quốc như một cuộc chạy marathon, chứ không phải chạy nước rút. Điều này đặc biệt quan trọng khi AI giữ vai trò trung tâm trong cạnh tranh Washington – Bắc Kinh. Ngày nay, cả những công ty công nghệ mới như DeepSeek và những tập đoàn lớn như Huawei đều đang bắt kịp các đối thủ Mỹ. Với việc nhấn mạnh vào các bước tiến ổn định và sự hội nhập kinh tế, Trung Quốc thậm chí có thể đang đi trước Mỹ trong việc ứng dụng và triển khai robot. Để giành chiến thắng trong cuộc đua AI, Washington cần tập trung vào những khoản đầu tư thực tế trong phát triển và thúc đẩy áp dụng AI nhanh chóng. Mỹ không thể bóp méo chính sách của mình chỉ để lao theo một thứ có thể không tồn tại.
Giấc mơ viển vông
Ở Washington, AGI là một chủ đề nóng. Trong phiên điều trần về giám sát AI tháng 9/2024, Thượng nghị sĩ Richard Blumenthal của bang Connecticut tuyên bố rằng AGI “đang ở đây và bây giờ — dự báo mới nhất là trong vòng một đến ba năm nữa.” Tháng 7, Thượng nghị sĩ Mike Rounds của bang South Dakota đã đề xuất một dự luật yêu cầu Lầu Năm Góc thành lập ủy ban chỉ đạo AGI. Báo cáo năm 2024 của Ủy ban Lưỡng đảng Mỹ – Trung về Kinh tế và An ninh cho rằng AGI đòi hỏi một nỗ lực ở cấp độ Dự án Manhattan để đảm bảo Mỹ là quốc gia đầu tiên đạt được nó. Một số quan chức thậm chí tin rằng AGI sắp đe dọa đến sự tồn vong của nhân loại. Tháng 6/2025, chẳng hạn, Hạ nghị sĩ Jill Tokuda của Hawaii nói rằng “siêu trí tuệ nhân tạo, ASI, là một trong những mối đe dọa hiện sinh lớn nhất mà chúng ta phải đối mặt.”
Sự ám ảnh về AGI không chỉ dừng lại ở lời nói. Các quan chức chính quyền Biden trước đây đã ban hành sắc lệnh hành pháp điều chỉnh AI, một phần dựa trên lo ngại rằng AGI đang đến gần. Kế hoạch Hành động AI của Trump, được công bố vào tháng 7, có thể tránh nhắc trực tiếp đến AGI, nhưng nó nhấn mạnh đến AI tiên tiến, mở rộng hạ tầng và một cuộc chạy đua lấy đổi mới làm trung tâm để giành ưu thế công nghệ. Theo tạp chí Time, kế hoạch này đáp ứng “nhiều mong muốn chính sách lớn nhất của các công ty AI hàng đầu — vốn giờ đây tin chắc hơn bao giờ hết rằng AGI đã ở ngay trước mắt.”
Lý lẽ cho việc lao nhanh tới AGI rất đơn giản. Lý thuyết cho rằng một hệ thống AGI có thể tự cải thiện đồng thời trên nhiều phương diện. Khi làm được như vậy, nó có thể nhanh chóng vượt qua khả năng của con người và giải quyết những vấn đề đã làm xã hội bế tắc suốt hàng thiên niên kỷ. Công ty và quốc gia nào đạt được cột mốc đó đầu tiên sẽ không chỉ thu về lợi nhuận tài chính khổng lồ, những đột phá khoa học, và các tiến bộ quân sự, mà còn có thể loại bỏ đối thủ bằng cách độc quyền lợi ích theo cách kìm hãm sự phát triển của những bên khác và đặt ra luật chơi. Cuộc đua AI, theo đó, thực chất là một cuộc đua tới vạch đích đã được định sẵn mang tên AGI, nơi kẻ chiến thắng không chỉ băng qua dải ruy băng trong vinh quang mà còn ôm trọn mọi chiếc cúp và ra về, để lại cho các đối thủ về nhì hay ba chẳng còn gì.
Tuy nhiên, khó có khả năng siêu trí tuệ sẽ xuất hiện trong tương lai gần.
Có nhiều lý do để hoài nghi cách nhìn này. Trước hết, các nhà nghiên cứu AI thậm chí còn không thống nhất về cách định nghĩa AGI và năng lực của nó; nói cách khác, chẳng ai đồng ý với nhau vạch đích thực sự ở đâu. Điều này khiến bất kỳ chính sách nào dựa trên mục tiêu đạt được AGI đều trở nên mơ hồ. Thay vì một sáng tạo đơn lẻ, AI thực ra là một lĩnh vực công nghệ rộng lớn, bao gồm nhiều loại hình đổi mới khác nhau. Điều đó có nghĩa là tiến bộ sẽ giống một làn sóng phức tạp và liên tục biến đổi hơn là một hành trình thẳng tắp.
Điều này thể hiện rõ ở những bước phát triển gần đây của công nghệ. Các mô hình hiện nay đang cải thiện về tính tiện dụng. Tuy nhiên, ngay cả những mô hình ngôn ngữ lớn tiên tiến nhất vẫn phải đối mặt với nhiều thách thức cũ từ năm 2022, như khả năng lý luận còn hời hợt, khả năng khái quát còn mong manh, thiếu trí nhớ dài hạn, thiếu năng lực siêu nhận thức hoặc học tập liên tục — và dĩ nhiên, vẫn còn tình trạng “ảo giác”.
Chẳng hạn, kể từ khi ra mắt, GPT-5 trông giống một bước tiến tự nhiên hơn là một cuộc đột phá mang tính cách mạng. Hệ quả là một số người ủng hộ AGI mạnh mẽ nhất đã bắt đầu tiết chế sự hào hứng. Đầu mùa hè, cựu CEO Google Eric Schmidt nói rằng AI vẫn chưa được thổi phồng đủ; nhưng giờ đây, ông cho rằng mọi người đã quá ám ảnh với các hệ thống “siêu trí tuệ”. Tương tự, vào tháng 8, Altman tuyên bố AGI “không phải một khái niệm hữu ích”. Ở một khía cạnh nào đó, về AGI, giới khoa học máy tính có lẽ vẫn đang ở tình thế như năm 2002, khi giám đốc phòng thí nghiệm AI của MIT khi ấy đã đùa rằng định nghĩa thật sự của AI là “gần như đã được triển khai.”
Ngay cả khi một số mô hình AI thực sự tạo ra sự thay đổi lớn, tác động của chúng vẫn sẽ phụ thuộc vào quá trình tiếp nhận và phổ biến — như điều vốn xảy ra với hầu hết mọi phát minh. Hãy lấy ví dụ về điện. Nó đã tạo ra giá trị khôn lường và làm thay đổi tận gốc nền kinh tế toàn cầu, nhưng chỉ trở nên hữu dụng nhờ hàng ngàn nhà khoa học, kỹ sư, nhà phát minh và công ty đã miệt mài phát triển nó trong nhiều thập kỷ. Benjamin Franklin chứng minh sét là điện vào năm 1752, Alessandro Volta phát minh ra pin đầu tiên năm 1799, và Nikola Tesla phát triển dòng điện xoay chiều vào cuối những năm 1880. Dẫu vậy, phải mất thêm nhiều năm nữa trước khi hầu hết các gia đình có ổ cắm điện. Tất cả những đổi mới này đều là mảnh ghép thiết yếu để đạt đến điểm cuối cùng đó, và không một cá nhân nào chiếm lĩnh toàn bộ thị trường điện hay ngăn cản người khác tiếp tục sáng tạo.
Động cơ đốt trong hiện đại cũng là một ví dụ điển hình. Nó được phát minh vào năm 1876 bởi kỹ sư người Đức Nicholas Otto, nhưng phải trải qua nhiều thập kỷ cải tiến trước khi ô tô trở nên phổ biến. Các công ty trên khắp thế giới đều gặt hái được lợi ích khổng lồ từ ô tô, không chỉ riêng các công ty Đức (dù ngành công nghiệp ô tô Đức dĩ nhiên rất thành công). Có lẽ cái tên nổi bật nhất lúc bấy giờ là Ford Motor Company của Mỹ, vốn thống trị thị trường xe hơi nhờ những đổi mới trong sản xuất, chứ không phải trong động cơ.
Đổi mới và thích nghi
Nếu cuộc cạnh tranh AI nhiều khả năng sẽ kéo dài cả một thế hệ thay vì chỉ thêm vài năm, các quan chức Mỹ cần nghĩ nhiều hơn về cách đất nước có thể nhanh chóng áp dụng các tiến bộ AI, thay vì chỉ tập trung tìm hiểu tiềm năng đầy suy đoán của nó.
Cách tiếp cận này gần với những gì Bắc Kinh đang làm. Dù Mỹ và Trung Quốc rất khác nhau và cách tiếp cận của Trung Quốc có những giới hạn, nhưng Trung Quốc đang đi nhanh hơn trong việc triển khai robot trên quy mô xã hội, và sáng kiến AI Plus của nước này nhấn mạnh mục tiêu đạt được việc áp dụng rộng rãi theo từng ngành cụ thể vào năm 2027. Chính phủ Trung Quốc muốn AI trở thành một phần trong hạ tầng quốc gia vào năm 2030. Trung Quốc cũng đang đầu tư vào AGI, nhưng trọng tâm rõ ràng là ở việc mở rộng, tích hợp và ứng dụng nhanh chóng các khả năng AI hiện tại và trong tương lai gần.
Để tránh tụt hậu trong việc ứng dụng AI trong bộ máy hành chính, Hoa Kỳ cần triển khai một chương trình phổ cập kiến thức AI quy mô lớn trên toàn chính phủ. Công chức ở mọi vị trí đều cần biết cách sử dụng cả các hệ thống AI tổng quát lẫn những hệ thống được thiết kế riêng cho công việc của họ. Giới chức Mỹ nên mở rộng quyền tiếp cận các khóa đào tạo AI, vừa cho những vai trò cụ thể vừa cho mục đích chung, bao gồm cả đào tạo về các vấn đề như “thiên lệch do tự động hóa” (automation bias), tức là khi con người đánh giá quá cao độ chính xác của hệ thống AI. Washington có thể tận dụng việc các tập đoàn lớn của Mỹ như OpenAI và Anthropic sẵn sàng cho phép công chức và cơ quan nhà nước tiếp xúc, sử dụng nhiều hơn công nghệ của họ — qua đó, ít nhất hiện tại, chính phủ có thể khai thác các mô hình ngôn ngữ lớn gần như miễn phí.
Hoa Kỳ cũng phải hiện đại hóa hạ tầng và cách quản trị dữ liệu, bao gồm cả trong bộ máy an ninh quốc gia. Các mô hình AI tiên tiến cần phần cứng hiện đại, năng lực tính toán đủ mạnh và hệ thống quản lý tri thức tối tân để vận hành hiệu quả. Hiện nay, Washington đang chậm trễ ở tất cả các khía cạnh này. Chính phủ đã bắt đầu có bước tiến trong nâng cấp hệ thống, nhưng nhiều thập kỷ phân mảnh và quy trình quan liêu đã tạo ra sự trì trệ ăn sâu, cản trở đổi mới. Để đạt được việc ứng dụng AI ở quy mô lớn, Washington có thể sẽ phải đầu tư hàng tỷ đô la vào mua sắm trong vài năm tới, đặc biệt là cho Lầu Năm Góc.
Nếu làm đúng, AI có thể cách mạng hóa hiệu quả hoạt động của chính phủ. Ngay cả khi chỉ hỗ trợ ở các mảng thường nhật như tối ưu hóa tải điện năng, an ninh mạng và CNTT, bảo trì theo dự báo, hậu cần, quản lý chuỗi cung ứng, hay thủ tục mua sắm, thì nó cũng giúp bộ máy hành chính cồng kềnh vượt qua hoặc loại bỏ nhiều rào cản pháp lý. Điều này, sau đó, có thể thúc đẩy khu vực tư nhân áp dụng nhiều hơn.
Hiện nay, nhiều dự án thử nghiệm AI tiên tiến trong khu vực tư nhân không thành công khi chuyển từ nguyên mẫu sang năng lực vận hành thực tế, thường do khó khăn trong tích hợp hoặc do không phù hợp giữa giải pháp AI đề xuất và vấn đề thực tế. Một số ước tính cho thấy hơn 80% dự án AI không đem lại kết quả; khảo sát ngành công nghiệp cũng báo cáo rằng 88% dự án thử nghiệm không bao giờ được triển khai chính thức. Công ty nghiên cứu CNTT Gartner dự đoán rằng 40% các hệ thống “AI tác nhân” — tức AI tự chủ có khả năng lập kế hoạch và thực hiện nhiều bước mà ít hoặc không cần sự giám sát của con người — sẽ bị loại bỏ vào năm 2027.
Bằng cách coi trọng hơn và chứng minh cách AI có thể tích hợp vào các cơ quan hành chính lớn, phức tạp, chính phủ có thể mở ra con đường cho doanh nghiệp tư nhân, giảm rủi ro mà họ lo ngại. Đồng thời, việc chính phủ áp dụng AI sẽ tạo ra các tín hiệu nhu cầu cho những ứng dụng AI khả thi ở quy mô lớn trong ngắn hạn.
Tuy nhiên, để bảo vệ vị thế dẫn đầu về AI, chính phủ không chỉ dừng ở việc hỗ trợ bản thân và khu vực tư nhân. Hoa Kỳ cũng cần đầu tư vào các trường đại học và nhà nghiên cứu có thể tạo ra những đột phá kỹ thuật vô giá về an toàn, hiệu quả và tính hiệu dụng của AI, nhưng lại thiếu tiềm lực như các tập đoàn lớn. Do đó, chính quyền Trump cần thực hiện kế hoạch mở rộng hỗ trợ cho Tài nguyên Nghiên cứu AI Quốc gia (National AI Research Resource), một liên minh hạ tầng AI do chính phủ cung cấp nhằm trao cho các nhà nghiên cứu, giảng viên và sinh viên các công cụ chuyên biệt cần thiết để phát triển AI tiên tiến.
Những bước đi này không có nghĩa giới chức Mỹ nên từ bỏ việc suy nghĩ về AGI. Thực tế, một số chính sách tốt nhất để đảm bảo vị thế AI hiện nay cũng sẽ đẩy nhanh sự xuất hiện của các hệ thống tiên tiến hơn. Bất kỳ chính sách nào hỗ trợ nghiên cứu và phát triển AI, chẳng hạn khoản đầu tư khổng lồ vào công nghệ theo đạo luật CHIPS và Khoa học 2022, đều sẽ dẫn đến những thuật toán tinh vi hơn. Đầu tư liên tục vào hạ tầng năng lượng quốc gia cũng có tác dụng tương tự, vì ngành AI tiêu thụ nhiều điện năng.
Nhưng Washington phải bảo đảm rằng việc theo đuổi AGI không làm mất đi trọng tâm ở việc ứng dụng AI ngắn hạn. Chạy theo một ảo tưởng không phải là chính sách vững chắc. Thay vào đó, mục tiêu chính của nước Mỹ phải là nhanh chóng mở rộng các ứng dụng AI thực tiễn — những cải tiến đáp ứng nhu cầu của chính phủ và mang lại hiệu quả thật sự ngay hôm nay và cả ngày mai. Nếu không, Hoa Kỳ có thể tiếp tục tạo ra những mô hình tinh vi nhất thế giới, dẫn đầu trong việc phát triển thuật toán, nhưng vẫn tụt hậu so với các quốc gia biết khai thác AI tốt hơn.
Tại Hội nghị Trí tuệ nhân tạo Thế giới, Thượng Hải, tháng 7/2025. Ảnh: Reuters.
