Não bộ có một cơ chế đặc biệt để “tự làm sạch”, gọi là hệ glymphatic, được cho là hoạt động mạnh nhất khi chúng ta ngủ. Nếu giấc ngủ bị gián đoạn, quá trình này sẽ chậm lại, khiến các chất thải và độc tố khó được loại bỏ. Theo các nhà nghiên cứu, sự tích tụ lâu dài có thể làm tăng nguy cơ sa sút trí tuệ.
Tuy vậy, cách thức hệ glymphatic hoạt động ở người vẫn chưa được hiểu rõ, bởi phần lớn bằng chứng đến từ nghiên cứu trên chuột. Dẫu còn nhiều tranh cãi, phát hiện này cho thấy một giấc ngủ tốt có thể giúp não thải độc hiệu quả hơn, từ đó giảm nguy cơ mắc bệnh về trí nhớ.
Vì sao việc loại bỏ chất thải lại quan trọng?
Trong cơ thể, các tế bào luôn sinh ra chất thải. Ở những cơ quan khác, hệ bạch huyết sẽ gom và đưa chúng vào máu để xử lý. Nhưng não lại không có hệ mạch bạch huyết riêng. Chỉ đến khoảng 12 năm trước, các nhà khoa học mới phát hiện ra hệ glymphatic – cơ chế “xả rác” đặc biệt của não.
Dịch não tủy bao quanh não và tủy sống đóng vai trò trung tâm trong quá trình này. Nó di chuyển quanh mạch máu trong não, len vào khoảng trống giữa các tế bào thần kinh, cuốn theo chất thải rồi dẫn chúng ra ngoài qua các tĩnh mạch lớn.
Thí nghiệm trên chuột cho thấy hệ glymphatic làm việc mạnh nhất khi ngủ, giúp tăng tốc quá trình làm sạch. Một trong những chất được loại bỏ là amyloid beta, loại protein có thể tạo thành mảng bám trong não. Đây chính là đặc trưng của bệnh Alzheimer – dạng phổ biến nhất của sa sút trí tuệ.
Ở cả người và chuột, nghiên cứu cho thấy nồng độ amyloid beta trong dịch não tủy tăng lên khi thức và giảm nhanh lúc ngủ.
Chúng ta đều biết giấc ngủ chất lượng rất quan trọng cho não. Mất ngủ ngắn hạn có thể khiến trí nhớ, sự tập trung và hiệu suất não giảm sút.
Một thí nghiệm cho thấy chỉ một đêm mất ngủ hoàn toàn cũng đủ làm tăng amyloid beta ở vùng não liên quan đến Alzheimer. Điều này củng cố giả thuyết rằng hệ glymphatic của con người hoạt động mạnh hơn trong giấc ngủ, và ngủ ngon có thể giúp não thải độc tốt hơn.
Các bằng chứng hiện nay cho thấy ngủ ngon là chìa khóa để duy trì một bộ não khỏe mạnh, đặc biệt trong việc loại bỏ các độc tố gắn liền với sa sút trí tuệ. Tuy nhiên, vẫn chưa rõ liệu việc điều trị rối loạn giấc ngủ hoặc cải thiện thói quen ngủ có trực tiếp giúp giảm nguy cơ bệnh hay không.
Các nhà khoa học đã phát hiện ra mạng lưới tự làm sạch chất thải của não, gọi là hệ glymphatic, có vẻ hoạt động mạnh nhất trong khi chúng ta ngủ. Ảnh: Shutterstock
