Ở chuột, những bệnh nhiễm trùng đường hô hấp thông thường có thể “đánh thức” các tế bào ung thư đang ngủ yên. Bằng chứng ban đầu cho thấy điều tương tự có thể xảy ra ở người, kéo theo những hệ quả lớn đối với nguy cơ ung thư lâu dài.
Một số tế bào ung thư không chết — chúng “ngủ đông”. Cho dù bệnh đã thuyên giảm, những tế bào “đang ngủ” này có thể lặng lẽ tồn tại trong cơ thể, trú ngụ cùng tế bào gốc ở các cơ quan như phổi, gan hoặc não. Nhiều năm qua, các nhà khoa học vẫn băn khoăn điều gì có thể đánh thức chúng. Giờ đây, một nghiên cứu mới công bố trên Nature cho thấy những bệnh hô hấp thông thường như cúm và COVID-19 có thể chính là nguyên nhân.
“Chúng có thể nằm đó nhiều năm, thậm chí hàng thập kỷ, và chúng ta chưa thực sự hiểu rõ điều gì đánh thức chúng,” James DeGregori, nhà nghiên cứu tại Đại học Y Colorado Anschutz, cho biết. “Vì vậy, câu hỏi chúng tôi đặt ra là: Liệu một bệnh nhiễm trùng ở phổi có thể đánh thức những tế bào này không? Và chúng tôi phát hiện là có — và khá rõ rệt.”
Phát hiện này đặt ra những câu hỏi lớn cho người sống sót sau ung thư: Liệu một cơn cảm lạnh hay nhiễm coronavirus có thể âm thầm khiến ung thư quay trở lại? Và hệ miễn dịch đóng vai trò gì trong quá trình này?
Cách COVID và cúm có thể khiến ung thư tái phát
DeGregori và một nhóm bác sĩ, nhà nghiên cứu phát hiện cúm và COVID-19 có thể đánh thức các tế bào ung thư đang ngủ ở phổi — ít nhất là ở chuột. Một khảo sát khác trên hàng chục nghìn bệnh nhân ung thư trong thời kỳ đại dịch cũng cho thấy điều tương tự có thể xảy ra ở người.
Các nghiên cứu trước đây đã liên kết tình trạng viêm do nhiễm khuẩn hoặc khói thuốc lá với việc tái kích hoạt tế bào ung thư ngủ ở phổi. Vì vậy, nhóm nghiên cứu muốn biết liệu các bệnh hô hấp có tác động tương tự không. Để kiểm chứng, họ cho chuột biến đổi gen (mang ung thư vú) nhiễm cúm và SARS-CoV-2. Kết quả: các tế bào ung thư di căn im lìm trong phổi bắt đầu thức dậy.
Khoảng một tuần rưỡi sau, các tế bào này lại ngủ yên ở đa số trường hợp khi nhiễm trùng chấm dứt. “Virus hô hấp khiến chúng tăng trưởng trong khoảng hai tuần, sau đó chúng lại ngủ. Nhưng lúc này chúng đã nhân lên khoảng 100 lần,” DeGregori nói.
Điều này nghĩa là dù nhiều con chuột không ngay lập tức bị ung thư phổi, nhưng trong thời gian nhiễm bệnh, nguy cơ ung thư tái phát tăng vọt khi các tế bào ung thư tranh thủ nhân lên nhanh.
Thủ phạm chính là interleukin-6 (IL-6) — một loại protein mà hệ miễn dịch dùng để điều phối phản ứng chống nhiễm trùng. “Bình thường, nó chỉ là một protein truyền tín hiệu giữa các tế bào, giúp cơ thể loại bỏ nhiễm trùng,” DeGregori giải thích.
Nhưng khi IL-6 gặp tế bào ung thư đang ngủ, vấn đề bắt đầu. “Chúng lợi dụng môi trường viêm này để nhân lên, phát triển và thức dậy, khiến gánh nặng di căn tăng mạnh. Nói cách khác, tế bào ung thư đã chiếm dụng một cơ chế vốn để chống virus.”
Liệu điều này có xảy ra ở người?
Các nhà khoa học chưa khẳng định đây chính xác là những gì xảy ra ở người, nhưng dữ liệu ban đầu cho thấy là có thể. Phân tích hai cơ sở dữ liệu bệnh nhân ung thư cho thấy mối liên hệ rõ rệt giữa tử vong do ung thư và di căn phổi sau nhiễm coronavirus.
Dữ liệu từ UK Biobank cho thấy: Ở những bệnh nhân được chẩn đoán ung thư ít nhất 5 năm trước đại dịch, tỷ lệ tử vong do ung thư gần gấp đôi nếu từng nhiễm COVID-19. Trong một nhóm bệnh nhân ung thư vú, nguy cơ ung thư phổi tăng gần 50% khi dương tính với coronavirus.
Một lý do tế bào ngủ thường “thoát” điều trị là vì chúng hoạt động khác tế bào u thông thường, theo Julio A. Aguirre-Ghiso, Giám đốc Viện Nghiên cứu Tế bào Ung thư Ngủ. “Các liệu pháp hiện nay được thiết kế để tiêu diệt tế bào đang phân chia, còn tế bào ngủ thì không phân chia,” ông nói.
Tuy vậy, nhiều bệnh nhân dù nhiễm bệnh hô hấp vẫn có thể sống cả đời với tế bào ung thư ngủ mà không bị tái phát. Nhưng ở một số bệnh nhân, đặc biệt là những người gần ngưỡng tái hoạt hoặc có bệnh tiến triển, tình trạng viêm có thể đẩy họ sang giai đoạn có triệu chứng và thậm chí gây tử vong.
Nếu cơ chế ở chuột cũng đúng ở người, nhiễm cúm hay coronavirus có thể là yếu tố nguy cơ đáng kể đối với bệnh nhân ung thư đã thuyên giảm. Tình trạng viêm có thể tạo cơ hội để tế bào ngủ nhân lên nhanh, làm tăng nguy cơ tái phát lâu dài, ngay cả khi chúng ngủ lại sau vài tuần.
Vì thế, dựa trên mối liên hệ giữa COVID-19 và tử vong do ung thư liên quan đến phổi, việc phòng tránh bệnh hô hấp có thể hữu ích cho bệnh nhân ung thư để ngăn tế bào ngủ thức dậy.
“Chẳng cần phải bàn cãi rằng những người từng điều trị ung thư, nhất là những người có thể bị ảnh hưởng lâu dài đến hệ miễn dịch, nên luôn tiêm đầy đủ các loại vắc-xin hiện hành,” Edwin Ostrin, chuyên gia hô hấp tại Trung tâm Ung thư MD Anderson, Texas, nhận định.
Tế bào ung thư ngủ đông trong phổi có thể kích hoạt trở lại sau khi bệnh nhân mắc bệnh hô hấp. Ảnh: Cancer News
