Chỉ hơn một năm trước, OpenAI đã chặn các nhà phát triển ở Trung Quốc – bao gồm cả Hồng Kông và Ma Cao – truy cập vào các mô hình GPT của mình, trong khi vẫn cho phép các nhà phát triển tại các quốc gia từ Afghanistan đến Zimbabwe sử dụng. Thông điệp ngầm rất rõ ràng: sự đổi mới AI của Mỹ cần được bảo vệ khỏi sự cạnh tranh từ Trung Quốc.
Thế nhưng chưa đầy một năm sau, chiến lược này đã phản tác dụng. Các mô hình AI mã nguồn mở của Trung Quốc hiện đang thống trị các bảng xếp hạng toàn cầu, với những cái tên như DeepSeek và Alibaba cung cấp các mô hình có chất lượng ngang ngửa – thậm chí trong một số trường hợp còn vượt qua – các đối thủ ở Thung lũng Silicon.
Theo nền tảng LMArena, dựa trên dữ liệu từ nhóm nghiên cứu Đại học California, Berkeley, các mô hình AI mã nguồn mở của Trung Quốc đã giành được vị trí hàng đầu trên bảng xếp hạng toàn cầu. Các mô hình như Kimi K2, MiniMax M1, Qwen 3 và DeepSeek R1 đều xếp trên các mô hình từ Google và Meta.
Điều này đánh dấu một bước ngoặt so với tháng 7/2024, thời điểm OpenAI phát đi thông điệp rằng các mô hình AI giá trị của họ cần được bảo vệ khỏi nguy cơ bị lạm dụng từ Trung Quốc.
Lợi thế và tiến bộ từ mã nguồn mở
Tình thế đã đảo chiều. Khi DeepSeek ra mắt mô hình ngôn ngữ lớn V3 hoàn toàn miễn phí vào tháng 12/2024 và tiếp tục tung ra mô hình R1 vào tháng 1/2025 (có khả năng lập luận tương đương với O1 của OpenAI), phong trào mã nguồn mở do các công ty Trung Quốc khởi xướng đã khiến cả Thung lũng Silicon lẫn Phố Wall phải chấn động.
AI mã nguồn mở – với mã nguồn và trọng số mô hình được công khai cho bất kỳ ai sử dụng, sửa đổi và phân phối – thúc đẩy sự hợp tác rộng rãi trong phát triển AI.
Kevin Xu, nhà sáng lập quỹ đầu tư Interconnected Capital, lý giải với báo South China Morning Post: “Đối với các startup như DeepSeek, tiếp cận mã nguồn mở là một chiến lược hiệu quả để bắt kịp vì họ có thể tận dụng đóng góp từ cộng đồng phát triển rộng lớn hơn.”
Kết quả đã chứng minh rõ ràng. Tính đến giữa tháng 7, các mô hình của DeepSeek chiếm 24% thị phần trên OpenRouter – một chợ AI toàn cầu – đứng thứ hai chỉ sau Google (37%).
Trong khi đó, dòng mô hình Qwen của Alibaba đã trở thành hệ sinh thái AI mã nguồn mở lớn nhất thế giới với hơn 100.000 mô hình phái sinh, vượt qua cả cộng đồng Llama của Meta, theo nền tảng Hugging Face – cộng đồng mã nguồn mở AI lớn nhất toàn cầu.
Đà tăng tốc tiếp tục với việc Alibaba vừa ra mắt Qwen3-Coder trong tuần này – mô hình lập trình bằng tác nhân AI tiên tiến nhất của họ, với 480 tỷ tham số, được thiết kế để phục vụ phát triển phần mềm hiệu suất cao.
Chất lượng của các mô hình AI mã nguồn mở Trung Quốc đã thu hút sự chú ý của giới công nghệ. CEO Nvidia Jensen Huang không tiếc lời khen ngợi, gọi các mô hình của DeepSeek, Alibaba, Tencent, MiniMax và Baidu là “đẳng cấp thế giới”.
Phát biểu tại Triển lãm Chuỗi cung ứng Quốc tế Trung Quốc ở Bắc Kinh mới đây, Huang nhận định phong trào mã nguồn mở AI của Trung Quốc là “chất xúc tác cho sự tiến bộ toàn cầu”, mang lại cơ hội tham gia cuộc cách mạng AI cho mọi quốc gia và ngành công nghiệp.
Thành công của các mô hình mã nguồn mở Trung Quốc đang buộc các đối thủ phải điều chỉnh chiến lược. Trong khi các công ty Trung Quốc liên tục tung ra mô hình mới với tốc độ chóng mặt, CEO OpenAI Sam Altman lại vừa tuyên bố hoãn ra mắt mô hình mã nguồn mở đầu tiên của công ty – vốn dự kiến sẽ được phát hành trong vài ngày tới – với lý do lo ngại về an toàn và cần thêm thời gian thử nghiệm.
Kể từ khi OpenAI ra mắt ChatGPT vào tháng 11/2022, các nhà phát triển AI mã nguồn mở Trung Quốc đã liên tục rút ngắn khoảng cách. “Hầu hết mô hình mã nguồn mở từ Trung Quốc giờ đây đã đạt đến hoặc gần chạm ngưỡng năng lực tiên tiến nhất,” Kevin Xu nói trên South China Morning Post, nhấn mạnh rằng chúng đủ sức cạnh tranh với các hệ thống độc quyền của Mỹ.
Chiến lược quốc gia và phát triển hệ sinh thái
Sự trỗi dậy của Trung Quốc trong AI mã nguồn mở không phải là ngẫu nhiên – đó là một phần trong chiến lược phát triển quốc gia. Kế hoạch 5 năm lần thứ 14 của Trung Quốc nhấn mạnh tầm quan trọng của mã nguồn mở, đề ra mục tiêu xây dựng cộng đồng AI mã nguồn mở trong nước, xuất khẩu các sáng kiến AI ra quốc tế và phát triển các hệ thống AI thu thập dữ liệu công cộng.
Lợi ích không chỉ dừng ở công nghệ. Một trong những lý do Alibaba quyết định mở mã dòng Qwen, theo Chủ tịch Joe Tsai, là để “dân chủ hóa quyền sử dụng AI” và “kích thích ứng dụng trên diện rộng”, từ đó góp phần thúc đẩy mảng điện toán đám mây của công ty.
Lợi ích thực tiễn cũng rất rõ ràng. Ông Liu Zhi, nhà sáng lập thương hiệu tai nghe thông minh Oleap, cho biết chi phí sử dụng AI để tạo bản tóm tắt cuộc họp đã giảm hơn 80% kể từ khi công ty tích hợp giao diện lập trình ứng dụng (API) dựa trên mô hình DeepSeek R1 vào tháng 2.
Các hãng gia dụng như Midea và Haier cũng đang tích hợp công nghệ DeepSeek vào TV và tủ lạnh của họ. Trong khi đó, các tập đoàn Mỹ như Nvidia và Amazon.com cũng cung cấp quyền truy cập vào các mô hình DeepSeek cho người dùng.
Tuy vậy, AI mã nguồn mở của Trung Quốc vẫn đối mặt với không ít rào cản. Chatbot của DeepSeek đã bị cấm hoặc hạn chế tại các quốc gia như Hàn Quốc, Úc, Đức, Ý và Cộng hòa Séc do lo ngại về an ninh dữ liệu.
Tương lai của ngành AI
Sự chuyển hướng sang mã nguồn mở của các công ty AI Trung Quốc dường như không thể đảo ngược. “Đây không chỉ là biểu tượng – nó thể hiện sự đồng thuận ngày càng tăng rằng mã nguồn mở giúp đẩy nhanh tốc độ phát triển, xây dựng niềm tin và mở rộng tầm ảnh hưởng toàn cầu,” Adina Yakefu, nhà nghiên cứu AI tại Hugging Face, nhận định.
Dù hệ điều hành mã nguồn mở Linux chưa thể thay thế Windows trên mọi máy tính, các chuyên gia cho rằng lần này, các mô hình AI miễn phí đến từ Trung Quốc có thể là mối đe dọa thực sự với các đối thủ Mỹ.
Như Jensen Huang đã nói: “Đừng quên rằng mã nguồn mở có tác động toàn cầu. Các mô hình mã nguồn mở không chỉ giúp hệ sinh thái AI Trung Quốc phát triển, mà còn mang lại lợi ích cho hệ sinh thái ở khắp nơi trên thế giới.”
Giờ đây, câu hỏi không còn là liệu AI mã nguồn mở có thể thách thức các mô hình độc quyền hay không – mà là liệu phương Tây có thể cạnh tranh được với cách tiếp cận cộng tác và mở của Trung Quốc trong phát triển trí tuệ nhân tạo. Tương lai của AI có thể sẽ là mã nguồn mở – và ngày càng mang dấu ấn Trung Quốc.
Alibaba với dòng mô hình Qwen đã trở thành hệ sinh thái AI mã nguồn mở lớn nhất thế giới với hơn 100.000 mô hình phái sinh. Ảnh: SCMP
