Các cuộc thảo luận ở Washington về trí tuệ nhân tạo (AI) ngày càng tập trung vào việc làm thế nào để Hoa Kỳ giành chiến thắng trong cuộc đua AI với Trung Quốc. Một trong những hành động đầu tiên của Tổng thống Donald Trump khi trở lại Nhà Trắng là ký sắc lệnh hành pháp tuyên bố cần “duy trì và nâng cao vị thế thống trị toàn cầu của Mỹ về AI”. Tại Hội nghị Thượng đỉnh Hành động về AI ở Paris hồi tháng 2, Phó Tổng thống JD Vance nhấn mạnh cam kết của chính quyền trong việc đảm bảo “công nghệ AI của Mỹ tiếp tục là tiêu chuẩn vàng trên toàn thế giới”. Vào tháng 5, David Sacks – người đứng đầu phụ trách AI và tiền điện tử của Trump – viện dẫn nhu cầu “giành chiến thắng trong cuộc đua AI” để biện minh cho việc xuất khẩu chip AI tiên tiến sang Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE) và Saudi Arabia.

Với việc AI có thể định hình lại quyền lực và sự thịnh vượng của các quốc gia trong nhiều thập niên tới, rõ ràng chiến thắng trong cuộc đua này là điều cần thiết. Nhưng việc ai đang dẫn trước lại phụ thuộc vào định nghĩa về chiến thắng. Một cách hiểu phổ biến là trở thành quốc gia đầu tiên phát triển được trí tuệ nhân tạo tổng quát (AGI) – một mô hình AI có trí tuệ ngang bằng hoặc vượt trội so với các chuyên gia hàng đầu con người trong nhiều lĩnh vực nhận thức. AGI có thể mở ra đột phá lớn về khoa học, công nghệ và năng suất kinh tế – và quốc gia nào đạt được trước có thể thu được lợi ích vượt trội.

Tuy nhiên, cuộc đua đến AGI không phải là cuộc đua duy nhất. Các lực lượng quân sự và tình báo phải tận dụng tiềm năng của AI đồng thời giảm thiểu rủi ro gián đoạn do nó gây ra. Tương tự, quốc gia nào áp dụng AI ở quy mô lớn trên toàn xã hội và nền kinh tế sẽ có lợi thế cạnh tranh lớn. Các chính phủ còn đang cạnh tranh để thiết lập tiêu chuẩn, chuỗi cung ứng và hạ tầng nền cho hệ sinh thái công nghệ toàn cầu. Và tất cả cần hợp tác – dù không dễ – để tránh một “cuộc đua xuống đáy” trong vấn đề an toàn AI, khi công nghệ bị lạm dụng hoặc mất kiểm soát.

Xét đến những yếu tố này, vị thế của Mỹ trở nên mong manh. Dù các công ty Mỹ vẫn đang dẫn đầu trong nghiên cứu và phát triển AI, Washington có thể thua trong các mặt trận AI khác. Trung Quốc sở hữu nhiều lợi thế, và cả hai siêu cường đều không tỏ ra mặn mà hợp tác để tránh thảm họa. Với tiềm năng thay đổi thế giới của AI, thất bại có thể khiến Mỹ trở nên phụ thuộc về kinh tế, dễ tổn thương về quân sự, và suy giảm vai trò lãnh đạo toàn cầu. Kịch bản u ám đó vẫn có thể tránh được – nhưng Mỹ cần một chiến lược AI nhất quán, cân bằng giữa đổi mới, tích hợp và quản lý rủi ro, để chuyển hoá sức mạnh công nghệ thành lợi thế chiến lược bền vững.

CUỘC ĐUA ĐỔI MỚI

Cuộc đua đến AGI là phần dễ thấy và khẩn trương nhất. Các công ty tư nhân như OpenAI, Anthropic và Google DeepMind tại Mỹ, cùng DeepSeek của Trung Quốc, đang lao vào đổi mới công nghệ với sự hỗ trợ từ chính phủ. Không ai biết chính xác công nghệ sẽ tiến hóa thế nào. AGI có thể hé lộ thông qua các mô hình ngôn ngữ lớn hiện nay, hoặc có thể bùng phát bất ngờ khi AI vượt qua một ngưỡng nhất định. Dù thế nào, AGI đủ sức làm thay đổi nền tảng quyền lực quốc gia, và cả Mỹ lẫn Trung Quốc đều muốn trở thành người đi đầu.

Hiện các phòng thí nghiệm AI của Mỹ đang có lợi thế nhờ chính sách kiểm soát xuất khẩu chip nhằm duy trì ưu thế tính toán so với Trung Quốc. Nhưng lợi thế này rất mong manh. Trung Quốc vẫn bám sát nhờ đổi mới nội địa, lách lệnh cấm và đánh cắp sở hữu trí tuệ. Các công ty hàng đầu của Trung Quốc như DeepSeek chỉ chậm hơn vài tháng. Hơn nữa, mô hình tập trung của Bắc Kinh có thể giúp họ nhanh chóng gom và ứng dụng các đổi mới từ khu vực tư nhân hiệu quả hơn Washington.

Trong khi đó, hệ thống mở của Mỹ thúc đẩy sáng tạo nhưng lại dễ bị gián điệp và rò rỉ thuật toán. Nếu có đột phá về thuật toán hoặc các cách tiếp cận mới cho AI, vị trí thống trị về chip có thể không còn quan trọng – và các phòng lab AI của Trung Quốc có thể vượt Mỹ. Ngoài ra, chính quyền Trump đang rút vốn đầu tư cho nghiên cứu cơ bản về AI và hạn chế chuyên gia nước ngoài đến Mỹ, có thể khiến nỗ lực AI của Mỹ bị chậm lại trong vài năm tới.

Các doanh nghiệp Mỹ còn bị chi phối bởi lợi nhuận, đôi khi mâu thuẫn với ưu tiên quốc gia. Các công ty AI sẽ tìm nơi nào có hạ tầng năng lượng để xây dựng trung tâm tính toán – không nhất thiết phải là Mỹ. Trung Đông đang trở thành điểm đến hấp dẫn nhờ môi trường pháp lý thuận lợi và tài nguyên dồi dào. Cụm trung tâm dữ liệu AI đầu tiên công suất 5 gigawatt sẽ được xây ở Các Tiễu vương quốc Ả-rập Thống nhất (UAE), chứ không phải Mỹ – điều này được cho phép sau khi chính quyền Trump đồng ý xuất khẩu hàng trăm nghìn chip AI cao cấp cho Abu Dhabi. Dù OpenAI và Microsoft sẽ vận hành phần lớn cụm dữ liệu này, việc chuyển hạ tầng quan trọng ra nước ngoài – nơi an ninh có thể lỏng lẻo – có thể mở một ngõ hậu để Trung Quốc hoặc đối thủ khác tiếp cận nguồn lực tính toán tiên tiến.

Ngay cả khi Mỹ giữ được vị thế trong đổi mới công nghệ, điều đó vẫn có thể chưa đủ. Thị trường đang cho thấy mô hình AI tiên tiến ngày càng dễ tiếp cận và ít chênh lệch, không ai có ưu thế rõ ràng. Nếu xu hướng này tiếp tục khi AGI xuất hiện, thì người chiến thắng sẽ là quốc gia triển khai AI hiệu quả nhất – và Mỹ không có gì đảm bảo sẽ là bên dẫn đầu.

ĐẢM BẢO LỢI THẾ DẪN ĐẦU

Trong lĩnh vực an ninh quốc gia, việc ứng dụng hiệu quả trí tuệ nhân tạo (AI) đòi hỏi không chỉ hiểu rõ tiềm năng và mối đe dọa mà AI tiên tiến mang lại, mà còn phải tích hợp AI vào các cấu trúc hiện có nhằm bảo đảm lợi thế quân sự mang tính quyết định. Việc tích hợp AI hứa hẹn nâng cao năng lực xử lý tình báo, tăng tốc quá trình ra quyết định dựa trên dữ liệu, tối ưu hóa hậu cần và phân bổ nguồn lực, phát triển các hệ thống tự hành tinh vi, và thậm chí dẫn đến việc tạo ra “vũ khí kỳ diệu” – chẳng hạn vũ khí mạng có khả năng làm tê liệt hạ tầng trọng yếu và hệ thống chỉ huy điều khiển của đối thủ, hoặc được sử dụng như một lớp phòng thủ để bảo vệ quốc gia khỏi các cuộc tấn công mạng.

Chính phủ Hoa Kỳ và khu vực tư nhân cần hợp tác để thúc đẩy quá trình tích hợp AI, nhưng hiện tại sự hợp tác còn rất hạn chế. Các cơ quan an ninh quốc gia thiếu quyền tiếp cận sớm với các mô hình AI tiên tiến nhất – điều có thể giúp họ nhanh chóng đưa công nghệ mới vào vận hành. Quan hệ đối tác giữa các phòng nghiên cứu AI hàng đầu và Lầu Năm Góc hay các cơ quan an ninh vẫn chỉ đang trong giai đoạn khởi đầu. Các quy trình mua sắm kéo dài, văn hóa vận hành ngại thay đổi, hạ tầng và dữ liệu còn thiếu, cùng với sự hiểu lầm về khả năng của AI – cả đánh giá thấp lẫn thổi phồng – đang cản trở chính phủ tận dụng triệt để các đổi mới công nghệ từ Thung lũng Silicon.

Trong khi đó, hệ thống độc đoán của Trung Quốc giúp quá trình tích hợp dân sự-quân sự diễn ra suôn sẻ, mang lại lợi thế về mặt cấu trúc trong việc ứng dụng AI. Các mệnh lệnh từ nhà nước bảo đảm rằng công nghệ mới nhanh chóng được chuyển hóa thành năng lực tình báo và quân sự. Quân đội Trung Quốc (PLA) đã tích cực đón nhận AI và tìm cách thu hút đóng góp từ giới học thuật và khu vực tư nhân. Thông qua các cuộc thi AI và nền tảng mua sắm công, Trung Quốc hướng tới mục tiêu triển khai “chiến tranh thuật toán” và “chiến tranh dựa trên mạng” vào năm 2030. Không chỉ đơn thuần tích hợp thuật toán vào vũ khí, đây là một mô hình chiến tranh mới, trong đó ưu thế quân sự phụ thuộc vào tốc độ, độ tinh vi và độ tin cậy của các thuật toán.

Dẫn đầu về đổi mới là điều cần thiết nhưng không đủ để giành chiến thắng trong cuộc đua AI ở lĩnh vực an ninh quốc gia. Hoa Kỳ có thể liên tiếp đạt các đột phá khoa học, nhưng vẫn có nguy cơ không nhận ra thời điểm AI mở ra con đường công nghệ mới dẫn tới bước ngoặt quân sự hoặc tình báo. Các bộ máy quan liêu ở Washington vốn được thiết kế để cải tiến dần các hệ thống hiện hữu, thường khó hình dung và đón đầu những khả năng mới lạ của công nghệ. Ngược lại, hệ thống ra quyết định tập trung của Bắc Kinh có thể nhận diện và khai thác nhanh chóng những bước ngoặt đột phá, có thể khiến Mỹ vẫn vượt trội về công nghệ nhưng bị tụt hậu về chiến lược.

YÊU CẦU TÍCH HỢP

Người chiến thắng trong cuộc đua AI cũng sẽ phải tích hợp AI vào nền kinh tế quốc gia – nhằm đảm bảo AI được phổ biến rộng rãi và thâm nhập vào các lĩnh vực như giáo dục, năng lượng, tài chính, y tế, hậu cần và sản xuất. Các công ty công nghệ Mỹ đang dẫn dắt ứng dụng AI cho tiêu dùng và doanh nghiệp, cùng với hệ sinh thái đầu tư mạo hiểm năng động, trình độ số hóa cao và hạ tầng số rộng khắp – tất cả mang lại cho Mỹ những lợi thế đáng kể. Tuy nhiên, thành công vẫn chưa được đảm bảo. Nếu các bên – cả doanh nghiệp và chính phủ – không xây dựng được hệ thống khuyến khích phù hợp và tạo dựng niềm tin công chúng với AI, thì khu vực tư nhân có thể không kịp ứng dụng AI để khai thác hết tiềm năng tăng năng suất và tạo ra giá trị mới. Ngoài ra, còn có nguy cơ AI không chỉ bổ trợ lao động con người mà còn thay thế nó. Giám đốc điều hành của Anthropic, Dario Amodei, gần đây cảnh báo AI có thể khiến tỷ lệ thất nghiệp ở Mỹ lên tới 20% trong vòng năm năm tới – một viễn cảnh có thể làm chao đảo nền kinh tế và xã hội Hoa Kỳ.

Trong khi đó, Trung Quốc có thể sẽ bất ngờ vượt trội trong cuộc đua ứng dụng AI vào kinh tế. Các doanh nghiệp Trung Quốc hiện tập trung nhiều hơn vào ứng dụng AI thay vì phát triển mô hình mới. Các mô hình mã nguồn mở như của DeepSeek đang giúp giảm mạnh chi phí cho toàn bộ hệ sinh thái AI trong nước, nhờ đó nhiều doanh nghiệp có thể thử nghiệm công nghệ mới. Điều này có thể giúp Trung Quốc tạo ra các sản phẩm đột phá. Hơn nữa, chính quyền Trung Quốc ít chịu sức ép chính trị liên quan đến việc AI thay thế lao động. Trong khi việc tự động hóa gây lo ngại ở Washington, thì Bắc Kinh lại có thể hoan nghênh AI như giải pháp cho tình trạng thiếu lao động do dân số già và giảm.

Ngay cả khi Mỹ cũng triển khai AI trên toàn nền kinh tế nhanh như Trung Quốc, họ vẫn có thể thua cuộc nếu Trung Quốc tận dụng tốt hơn những tiến bộ AI trong sản xuất – đặc biệt là trong lĩnh vực robot. Trung Quốc hiện dẫn đầu thế giới về số lượng robot công nghiệp lắp đặt: các nhà sản xuất Trung Quốc chiếm một nửa thị trường toàn cầu năm 2024, và số robot trên mỗi lao động vượt xa mức trung bình toàn cầu. Tự động hóa cực độ đang trở nên phổ biến với sự xuất hiện của các “nhà máy tối” – như nhà máy sản xuất điện thoại thông minh của Xiaomi hoạt động 24/7 không cần người. Khi AI tiến bộ về nhận thức không gian và trí tuệ hiện thân (giúp robot tương tác và học hỏi từ môi trường vật lý), robot nhà máy có thể xử lý được nhiều nhiệm vụ phức tạp hơn.

Dù các công ty Mỹ dẫn đầu về phần mềm và dịch vụ – những lĩnh vực cũng hưởng lợi nhiều từ AI – nhưng Mỹ đã để mất nhiều vị thế trong các ngành vật lý như sản xuất, hậu cần, năng lượng và hạ tầng. Với chính sách công nghiệp do nhà nước dẫn dắt và nền tảng sản xuất khổng lồ, Trung Quốc có thể ứng dụng AI ở quy mô lớn trong các lĩnh vực này và tạo ra bước nhảy vọt về năng suất, từ đó vượt qua nền kinh tế Mỹ.

SẮP XẾP NHỮNG LÁ BÀI TỪ TRƯỚC

Các cường quốc công nghệ trên thế giới cũng đang chạy đua để cung cấp hạ tầng số, và sẽ là nền tảng cho sự phát triển, triển khai và sử dụng AI toàn cầu. Dù cuộc cạnh tranh chủ yếu diễn ra giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc, nhiều cường quốc công nghệ lâu đời khác như Pháp, Nhật Bản, Hà Lan, Hàn Quốc, Đài Loan và Vương quốc Anh – cũng như các quốc gia mới nổi đầy tham vọng như Brazil, Ấn Độ, Saudi Arabia và UAE – cũng tham gia. Mỗi bên đều nhắm tới mục tiêu kiểm soát dữ liệu, chip, trung tâm dữ liệu và các mô hình nền tảng cần thiết cho AI, đồng thời gây ảnh hưởng đến chuẩn mực và tiêu chuẩn toàn cầu về AI. Như David Sacks – “sa hoàng” về AI và tiền điện tử của Mỹ – gần đây đã nói: “Nếu 80% thế giới sử dụng nền tảng công nghệ của Mỹ, đó là thắng. Nếu 80% dùng công nghệ Trung Quốc, đó là thua.”

Các biện pháp kiểm soát xuất khẩu chip bán dẫn đã mang lại cho Hoa Kỳ một lợi thế đáng kể. Các công ty Mỹ có quyền truy cập vào những con chip cần thiết cho năng lực tính toán, và phần lớn thế giới đều muốn dùng chip của Mỹ vì chúng là loại tốt nhất hiện có. Chính quyền Trump đang tìm cách tận dụng lợi thế này bằng chiến lược “áp đảo thị trường” – tức là tràn ngập các quốc gia đối tác như Saudi Arabia và UAE với chip và trung tâm dữ liệu của Mỹ. Mục tiêu là phổ biến việc sử dụng công nghệ Mỹ tại những nơi có động lực thị trường mạnh mẽ để đầu tư vào hạ tầng số quy mô lớn.

Tuy nhiên, tại các nước thu nhập thấp, có ít người dùng và hạ tầng cơ bản còn yếu như kết nối băng thông rộng hay điện lưới, chiến lược theo đuổi thị trường của Washington sẽ dẫn đến tình trạng đầu tư thiếu hụt. Đây chính là thực tế tại phần lớn các quốc gia ở châu Phi, Mỹ Latinh, Trung Đông, Nam Á và Đông Nam Á – những nơi đang kỳ vọng vào AI để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Trung Quốc đang ở vị thế thuận lợi để vượt Mỹ tại các thị trường này bằng cách cung cấp các mô hình AI kém tiên tiến hơn nhưng rẻ hơn đáng kể, đồng thời trợ giá cho cả hạ tầng vật lý và kỹ thuật số cần thiết để vận hành. Dù chưa thể xuất khẩu chip cao cấp, nhưng đối với nhiều quốc gia đang phát triển – nơi yếu tố chi phí và khả năng tiếp cận quan trọng hơn hiệu năng tối ưu – các giải pháp “đủ dùng” của Trung Quốc có thể trở thành lựa chọn hấp dẫn.

Nếu Mỹ bỏ qua các thị trường đang nổi này, nguy cơ là trong tương lai, Hoa Kỳ có thể thắng cuộc đua công nghệ ở tuyến đầu nhưng lại nhường quyền lãnh đạo hệ sinh thái AI toàn cầu cho Trung Quốc. Hệ quả không chỉ là Mỹ mất đi ảnh hưởng địa chính trị và cơ hội thương mại, mà còn là sự lan rộng các giá trị kỹ thuật số vốn gắn liền với hạ tầng và mô hình AI của Trung Quốc. Bắc Kinh đang xuất khẩu cơ chế kiểm soát nhà nước và định hình lại các diễn ngôn lịch sử – chính trị ra bên ngoài. Hệ thống của họ hỗ trợ giám sát bằng công nghệ nhận diện khuôn mặt và giọng nói, phân tích dữ liệu lớn để theo dõi cá nhân và gắn nhãn “hành vi đáng nghi.” Các thuật toán của họ cũng tích cực sắp xếp và truyền bá tuyên truyền thân Trung Quốc.

Ngược lại, các mô hình AI của Mỹ nhìn chung thể hiện cam kết mạnh mẽ hơn với các giá trị dân chủ, minh bạch, bảo vệ quyền riêng tư, quyền lựa chọn của người dùng và khuôn khổ bảo vệ dữ liệu – từ đó giảm nguy cơ bị lạm dụng bởi chính quyền. Một bước đi then chốt để bảo đảm các công nghệ định hình cuộc sống hiện đại trên toàn cầu phù hợp với các giá trị dân chủ là Washington phải chủ động tạo động lực để các công ty AI Mỹ đầu tư và xây dựng hạ tầng tại các quốc gia đang phát triển.

Những quyết sách sai lầm có thể khiến Mỹ bị tụt lại trong cuộc đua xây dựng và quản lý hạ tầng AI toàn cầu. Nếu kiểm soát xuất khẩu quá gắt gao, Mỹ có thể làm phật lòng các đồng minh hoặc đẩy các quốc gia trung lập hiện nay về phía Trung Quốc. Ngược lại, nếu quá dễ dãi với việc xuất khẩu chip AI tiên tiến, điều đó có thể tạo cơ hội để các công ty Trung Quốc sở hữu hoặc truy cập từ xa, từ đó đẩy nhanh tiến bộ công nghệ của Trung Quốc. Và nếu Washington không thể đưa ra một tầm nhìn thuyết phục về quản trị công nghệ – trong đó cân bằng hợp lý giữa an ninh quốc gia, mở cửa kinh tế và giá trị dân chủ – thì các đối tác quốc tế tiềm năng có thể sẽ tìm đến nơi khác.

Trung Quốc không chỉ bán AI – họ đang cung cấp cả một “bộ công cụ hiện đại hóa” toàn diện với điều kiện tài chính và chính trị hấp dẫn cho phần lớn thế giới. Đối với các nước đang phát triển muốn tận dụng AI để phát triển kinh tế và cải cách chính phủ, lựa chọn từ Trung Quốc thường là phương án thực tế và dễ tiếp cận nhất.

CUỘC ĐUA XUỐNG ĐÁY?

Dù Hoa Kỳ và Trung Quốc đang cạnh tranh quyết liệt trong cuộc đua AI, cả hai không thể bỏ qua những mối đe dọa tiềm tàng do trí tuệ nhân tạo tổng quát (AGI) và các mô hình AI tiên tiến khác gây ra. Điều tối quan trọng là không bên nào vì chạy đua quá nhanh mà đánh đổi sự an toàn, làm gia tăng nguy cơ xảy ra thảm họa. Việc các chủ thể phi nhà nước hoặc quốc gia bất hảo thực hiện vũ khí hóa AI, nguy cơ leo thang quân sự ngoài ý muốn do AI, hoặc việc mất kiểm soát hệ thống siêu trí tuệ đều có thể gây hậu quả thảm khốc. Để tránh những viễn cảnh đó, các cường quốc AI phải không được vì cạnh tranh mà cắt giảm tiêu chuẩn an toàn.

Trong ngắn hạn, những rủi ro nghiêm trọng nhất có thể xảy ra là: các tổ chức phi nhà nước có quyền truy cập vào AI tiên tiến có thể tiến hành các cuộc tấn công mạng quy mô lớn nhằm vào hệ thống tài chính, hoặc thiết kế và phát tán các loại mầm bệnh cực kỳ nguy hiểm và dễ lây lan. Đây không còn là viễn tưởng khoa học. Nhiều công ty hàng đầu trong phát triển AI đã dự đoán rằng các mô hình của họ có thể vượt ngưỡng năng lực nguy hiểm (gọi là “uplift” – mức độ AI làm gia tăng đáng kể năng lực của các tác nhân xấu) ngay trong năm nay. Một mối đe dọa khác đang đến gần là sự xuất hiện của một siêu trí tuệ không phù hợp với giá trị hoặc mục tiêu của con người, và thực hiện các hành động gây hại do thiết kế sai, hướng dẫn mơ hồ hoặc hậu quả không lường trước. Ngày càng có nhiều bằng chứng cho thấy các mô hình AI tiên tiến có hành vi lừa dối hoặc tính toán mưu mẹo – làm cho rủi ro này trở nên có nguy cơ cao hơn.

Washington và Bắc Kinh đều có lợi ích trong việc ngăn chặn sự phổ biến của các năng lực AI nguy hiểm và sự xuất hiện của AGI bất hảo. Đây là điểm chung quan trọng để hai siêu cường AI có thể hợp tác – ngay cả khi đang cạnh tranh khốc liệt – nhằm hiểu rõ hơn rủi ro của việc lạm dụng hoặc sai lệch, cũng như phát triển các biện pháp giảm thiểu hiệu quả.

Với Washington, chủ động tìm cách giảm thiểu mối đe dọa từ AI là một chính sách đúng đắn, bất kể các cường quốc AI khác hành xử ra sao. Ngay cả khi AI bất hảo không gây ra thảm họa toàn cầu, một sự cố lớn liên quan đến AI bắt nguồn từ Hoa Kỳ – dù do tai nạn hay sơ suất – cũng có thể làm mất lòng tin vào công nghệ Mỹ. Nếu thế giới cho rằng Mỹ không thể kiểm soát sức mạnh to lớn của AI, vai trò lãnh đạo và uy tín đạo đức của Hoa Kỳ sẽ bị đặt dấu hỏi, trong khi Trung Quốc có thể khai thác khoảng trống đó để đưa ra lời hứa về sự ổn định và kiểm soát.

CÔNG THỨC CHO THÀNH CÔNG

Các “cuộc đua AI” giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ không tách biệt mà gắn bó chặt chẽ với nhau. Nếu thắng cuộc đua phát triển AGI, quốc gia dẫn đầu sẽ tăng cường đáng kể an ninh quốc gia, sức mạnh kinh tế và ảnh hưởng công nghệ toàn cầu. Tuy nhiên, áp lực cạnh tranh trong các cuộc đua phát triển và ứng dụng AI có thể khiến các bên lơ là yếu tố an toàn – làm gia tăng nguy cơ thảm họa. Đây là rủi ro mà không quốc gia nào miễn nhiễm. Vì vậy, để thành công, chiến lược AI của Mỹ cần đồng thời thúc đẩy tiến bộ trên nhiều mặt, đồng thời kiểm soát rủi ro an ninh do AI gây ra.

Là một phần trong chiến lược toàn diện, Washington cần tránh bị bất ngờ trước những bước tiến AI từ Thung lũng Silicon, Trung Quốc hay các trung tâm AI mới nổi. Nếu không kịp thời nhận diện các mối đe dọa mới hoặc bỏ lỡ cơ hội bứt phá trước Trung Quốc, Mỹ sẽ bị tụt hậu. Để ngăn điều này, chính phủ Mỹ phải duy trì kênh liên lạc chặt chẽ với các doanh nghiệp công nghệ trong nước và theo dõi sát sao các đột phá công nghệ nước ngoài. Việc Bộ Thương mại tái cấu trúc Viện An toàn AI thành Trung tâm Tiêu chuẩn và Đổi mới AI Hoa Kỳ, tập trung hợp tác với ngành công nghiệp để nghiên cứu và kiểm tra các mô hình AI tiên phong, là một bước đi đúng hướng. Các cơ quan an ninh quốc gia cũng cần cập nhật liên tục về tiến bộ AI và tìm kiếm các kịch bản ứng dụng thực tiễn. Cộng đồng tình báo cần mở rộng hoạt động giám sát các nỗ lực AI nước ngoài – đặc biệt theo dõi tiến trình và mục tiêu của Trung Quốc, cũng như các cường quốc AI mới nổi ở Trung Đông.

Chính quyền Trump cũng cần xác định các phương án hỗ trợ phát triển AI tiên phong. Điều đó bao gồm bảo đảm các công ty AI được tiếp cận đầy đủ các nguồn lực cần thiết để phát triển và triển khai mô hình: năng lực tính toán khổng lồ (thông qua chip bán dẫn), dữ liệu chất lượng cao, nhân tài đẳng cấp thế giới và nguồn năng lượng ổn định.

Washington cũng cần bảo vệ ưu thế công nghệ của Mỹ. Để bảo đảm các tiến bộ AI không bị đối thủ sao chép nhanh chóng, chính phủ phải siết chặt kiểm soát các công nghệ nhạy cảm như bán dẫn tiên tiến và thiết bị sản xuất, tăng cường an ninh tại các phòng thí nghiệm nghiên cứu và trung tâm dữ liệu nhằm ngăn chặn gián điệp và đánh cắp sở hữu trí tuệ, đồng thời áp dụng quy trình xác minh người dùng nghiêm ngặt trên các nền tảng điện toán đám mây – nhằm ngăn việc các nền tảng này bị đối thủ lợi dụng như công cụ để thúc đẩy công nghệ của họ.

Để duy trì vị trí dẫn đầu của Hoa Kỳ trong đổi mới công nghệ đồng thời bảo vệ lợi ích quốc gia, chính phủ Mỹ cần phát triển một mô hình hợp tác công – tư linh hoạt và có thể mở rộng, nhằm phối hợp hiệu quả với các công ty đang phát triển AI tiên tiến. Những sáng kiến này có thể giúp chính phủ tăng tốc ứng dụng AI hiện đại và thúc đẩy các thực hành an ninh thận trọng. Các công ty AI của Mỹ có thể hưởng lợi từ việc tiếp cận thông tin tình báo nhạy cảm về các đối thủ đang tìm cách tấn công họ, đồng thời cả khu vực công và tư đều có thể hưởng lợi từ việc đồng phát triển các ứng dụng AI phục vụ an ninh quốc gia, như công cụ an ninh mạng và phòng thủ sinh học tiên tiến.

Khi Trung Quốc mở rộng năng lực công nghiệp thông qua AI và robot, các nhà hoạch định chính sách tại Washington cũng cần mở rộng việc ứng dụng AI vượt ra ngoài lĩnh vực công nghệ. Chính quyền Trump nên hợp tác với Quốc hội để khởi động một sáng kiến riêng về “AI công nghiệp,” nhằm thúc đẩy nghiên cứu, phát triển và đầu tư vào robot và triển khai AI trong các ngành sản xuất, logistics, năng lượng và hạ tầng. Thông qua các ưu đãi thuế, tài trợ đổi mới và dự án thí điểm công – tư, chính phủ có thể khuyến khích các nhà máy, kho bãi và trung tâm giao thông tích hợp các hệ thống điều hành dựa trên AI, thu hẹp khoảng cách giữa năng lực phần mềm tiên tiến của Mỹ và thực trạng tụt hậu tại các cơ sở sản xuất.

Chính phủ cũng phải hành động ngay để hỗ trợ những lao động sẽ mất việc do AI tại các ngành công nghiệp nói trên. Điều này đòi hỏi tăng đáng kể đầu tư vào giáo dục STEM, đào tạo nghề, và các chương trình tái đào tạo – nâng cao kỹ năng, giúp người lao động bị thay thế bởi tự động hóa có thể nhanh chóng chuyển sang các vị trí mới, như bảo trì robot hoặc giám sát hệ thống AI. Để tạo sự minh bạch cho doanh nghiệp và bảo vệ người lao động trong nền kinh tế xoay quanh AI, các đạo luật và quy định lao động cũng cần được cập nhật. Hướng dẫn về an toàn lao động cũng phải điều chỉnh để đưa vào tiêu chuẩn tương tác an toàn giữa người và robot trong nhà máy. Việc tăng cường hỗ trợ thất nghiệp và các hình thức trợ cấp thu nhập khác cho những người bị ảnh hưởng nặng nề bởi tự động hóa cũng sẽ rất quan trọng nhằm giảm thiểu hậu quả bất ổn do mất việc hàng loạt.

Nếu Mỹ muốn dẫn đầu hệ sinh thái công nghệ AI toàn cầu, họ cũng phải cung cấp AI tiên tiến và trung tâm dữ liệu không chỉ cho các quốc gia giàu có. Để cạnh tranh với hệ thống AI “đủ dùng” mà Trung Quốc đang triển khai tại các nước đang phát triển, chính quyền Trump nên thúc đẩy mô hình hợp tác công – tư để cung cấp quyền truy cập rộng rãi vào hệ thống điện toán đám mây của Mỹ cho các nhà nghiên cứu và doanh nhân tại các nước này. Chính phủ cũng nên tăng cường quy mô các công cụ tài chính do chính phủ hậu thuẫn – như cho vay lãi suất thấp, bảo lãnh tín dụng, đầu tư cổ phần, bảo hiểm rủi ro chính trị và ưu đãi thuế – thông qua các cơ quan như Tập đoàn Tài chính Phát triển Quốc tế Mỹ (DFC). Những ưu đãi này nên nhắm đến mục tiêu xây dựng hạ tầng số tại các thị trường mới nổi quan trọng, như Brazil, Ghana, Ấn Độ, Indonesia, Kenya, Mexico, Nigeria, Philippines và Việt Nam.

Cuối cùng, chính quyền Trump cần thực hiện các bước nhằm giảm thiểu rủi ro của các kịch bản tồi tệ nhất – và chuẩn bị ứng phó nếu điều đó xảy ra. Họ nên tổ chức các cuộc diễn tập mô phỏng khủng hoảng và tình huống giả định liên quan đến việc AI bị lạm dụng nghiêm trọng hoặc trí tuệ siêu việt phát triển ngoài tầm kiểm soát. Những hoạt động này sẽ tạo cơ hội cho các lãnh đạo cấp cao luyện tập cách ứng phó khủng hoảng, xác định các lỗ hổng trong năng lực sẵn sàng và cải thiện năng lực ra quyết định trong điều kiện áp lực cao.

Hơn nữa, Mỹ và Trung Quốc có trách nhiệm sâu sắc với chính mình và với thế giới trong việc hợp tác nhằm giảm rủi ro AI. Sau cuộc khủng hoảng tên lửa Cuba năm 1962, Mỹ và Liên Xô đã xây dựng các cơ chế kiểm soát cuộc cạnh tranh hạt nhân của họ. Họ đã hợp tác để đàm phán Hiệp ước Không phổ biến vũ khí hạt nhân năm 1970, thừa nhận rằng một cuộc đua không kiểm soát tới ngưỡng hạt nhân có thể đẩy nhân loại đến bờ vực. Ngày nay, Washington và Bắc Kinh cần vạch ra một con đường hẹp tương tự giữa cạnh tranh và hợp tác AI. Họ có thể bắt đầu bằng một thỏa thuận song phương để chia sẻ thông tin về sự cố AI và trao đổi các phương pháp tốt nhất liên quan đến an toàn, kiểm soát AI phù hợp với giá trị con người.

Khái niệm về một cuộc đua AI duy nhất giữa Mỹ và Trung Quốc không phản ánh đúng sự phức tạp thực tế. Thách thức đặt ra là phải chiến thắng không chỉ một cuộc đua đơn lẻ, mà là một chuỗi cạnh tranh đa mặt trận có ảnh hưởng đến cán cân quyền lực toàn cầu. Để điều hướng hiệu quả trong các lĩnh vực công nghệ và chiến lược AI đang gắn kết chặt chẽ với nhau này, Mỹ  cần áp dụng một chiến lược toàn diện. Nếu không, thành công trong một cuộc đua có thể tạo ra lỗ hổng trong cuộc đua khác – và bỏ quên bất kỳ mặt trận nào cũng có thể làm suy yếu không thể cứu vãn vị thế toàn cầu của Mỹ.

Khách tham quan chụp ảnh một bảng hiệu dữ liệu AI ở Đài Bắc, Đài Loan. Ảnh: Reuters

Một con chip AI được trưng bày tại San Jose, California. Ảnh: Reuters