Tổng thống Donald Trump cam kết sẽ khơi dậy một làn sóng sản xuất mạnh mẽ bằng các mức thuế để bảo vệ người lao động và ngành công nghiệp Mỹ. Nhưng cho đến nay, chính các nhà sản xuất trong nước mới là những người chịu thiệt hại nặng nề nhất.
Quyết định bất ngờ của tổng thống nâng mức thuế nhập khẩu thép và nhôm lên 50% sẽ giáng đòn vào ngành sản xuất trong nước đúng lúc một báo cáo mới cho thấy ngành này đang thu hẹp. Việc không thể xác định mức thuế sẽ dừng ở đâu — và áp dụng cho những mặt hàng nào — đã buộc các doanh nghiệp phải đưa ra những quyết định khó khăn, có thể ảnh hưởng đến lợi nhuận và việc làm. Hôm thứ Năm, một hiệp hội thương mại lớn đã kêu gọi Trump nới lỏng các mức thuế cho doanh nghiệp.
“Với một tổng thống quyết tâm thúc đẩy sản xuất nội địa, chiến lược thuế quan mà ông đưa ra thực sự thiển cận,” giáo sư Gordon Hanson tại Trường Harvard Kennedy nhận xét. Nghiên cứu đột phá năm 2016 của ông, Cú sốc Trung Quốc, là một trong những tiếng chuông cảnh báo đầu tiên về mối đe dọa với ngành công nghiệp Mỹ. “Chiến lược thuế quan này không nhận ra chuỗi cung ứng hiện đại vận hành ra sao.”
“Ngay cả khi muốn đưa sản xuất trở lại trong nước, bạn cũng không thể sản xuất tất cả mọi thứ (trong chuỗi cung ứng),” ông nói. “Thép và nhôm là một phần của chuỗi đó.”
Nếu các mức thuế của Trump không dẫn đến một thời kỳ phục hưng sản xuất — trọng tâm trong chiến dịch tranh cử tổng thống của ông — thì điều đó có thể làm suy yếu nền tảng cử tri Đảng Cộng hòa, vốn ngày càng phụ thuộc vào tầng lớp lao động ủng hộ các chính sách bảo hộ thương mại. Nhưng khi các mức thuế ngoài dự đoán tiếp tục đẩy chi phí đầu vào tăng cao với các doanh nghiệp cần thép và nhôm cho sản xuất, cảnh báo từ giới sản xuất ngày càng lớn.
Chỉ số được công bố tuần này bởi Viện Quản lý Cung ứng (ISM), theo dõi ngành sản xuất, đã giảm tháng thứ ba liên tiếp trong tháng 5 khi các doanh nghiệp lên kế hoạch cắt giảm sản lượng. Khảo sát hàng quý của Hiệp hội Các nhà sản xuất Quốc gia cho thấy mức giảm niềm tin lớn nhất kể từ thời kỳ cao điểm của đại dịch Covid-19, với lo ngại về thương mại và chi phí nguyên liệu thô là các vấn đề chính. Dữ liệu của Cục Dự trữ Liên bang tháng này cũng cho thấy sản lượng sản xuất yếu hơn.
Hôm thứ Năm, hiệp hội sản xuất kêu gọi Trump phát triển một cơ chế “ưu tiên” để giúp các doanh nghiệp tránh các khoản thuế mới tốn kém đối với nguyên liệu thô và linh kiện nhập khẩu thiết yếu cho các nhà sản xuất Mỹ.
“Mức thuế đối với thép và nhôm gần như được thiết kế để làm tổn hại ngành sản xuất Mỹ,” Ernie Tedeschi — cựu kinh tế trưởng chính quyền Biden, nay làm việc tại Viện Ngân sách Yale — nhận định.
Trump và các quan chức hàng đầu chính quyền cho rằng các mức thuế sẽ khuyến khích đầu tư vào các nhà sản xuất nội địa, tạo ra việc làm lương cao hơn, nền kinh tế vững chắc hơn và chuỗi cung ứng an toàn hơn. Xuất khẩu đã tăng trong tháng 4 khi các mức thuế của tổng thống bắt đầu có hiệu lực, góp phần làm thâm hụt thương mại Mỹ giảm mạnh.
Thực tế, nền kinh tế tổng thể vẫn vững chắc và doanh nghiệp tiếp tục tuyển dụng, theo báo cáo việc làm tháng 5 công bố hôm thứ Sáu. Dù có những trở ngại về thương mại, việc làm trong ngành sản xuất vẫn ổn định kể từ khi Trump nhậm chức.
“Như tổng thống nói, nếu bạn không sản xuất thép, bạn không thể đánh trận. Ông ấy đang bảo vệ ngành này và đưa nó quay trở lại,” Bộ trưởng Thương mại Howard Lutnick phát biểu trước các thượng nghị sĩ tuần này. “Trong ba năm tới, bạn sẽ thấy nhiều lò luyện và nhà máy thép được xây mới hơn bất kỳ thời kỳ nào trong lịch sử đất nước này.”
Nhà Trắng từ chối bình luận khi được yêu cầu.
Trump hoan nghênh báo cáo việc làm hàng tháng, đăng trên Truth Social: “NƯỚC MỸ ĐANG SÔI ĐỘNG! SÁU THÁNG TRƯỚC LẠNH NHƯ BĂNG! BIÊN GIỚI ĐÃ ĐÓNG, GIÁ CẢ GIẢM, TIỀN LƯƠNG TĂNG!”
Tuy nhiên, các nhà sản xuất trong nước — vốn phụ thuộc vào chuỗi cung ứng quốc tế để có được nguồn thép và nhôm quan trọng — sẽ phải đưa ra lựa chọn khó khăn nếu muốn duy trì lợi nhuận trong khi vẫn giữ sản lượng ổn định.
“Chi phí cao hơn là điều đã được dự đoán. Giá đầu vào cao hơn. Vấn đề là bạn làm gì với các chi phí đó? Có thể chuyển bao nhiêu sang người tiêu dùng? Có thể đàm phán bao nhiêu với nhà cung cấp?” — Andrew Siciliano, đối tác tại KPMG, người đứng đầu mảng thương mại và hải quan của công ty tư vấn này, cho biết.
Những thách thức do việc tăng thuế thép và nhôm đặt ra càng nghiêm trọng hơn khi chưa rõ liệu các nhà cung ứng nội địa có đủ sức đáp ứng nhu cầu của các nhà sản xuất trong nước hay không. Gần một nửa lượng nhôm sử dụng tại Mỹ năm ngoái là hàng nhập khẩu, theo dữ liệu liên bang, và khoảng 1/4 lượng thép cũng là hàng nhập.
Dù thế nào thì “chi phí đầu vào sẽ cao hơn,” Siciliano nói. “Nếu chuyển sang người tiêu dùng, có thể ảnh hưởng đến nhu cầu. Nếu không, sẽ ảnh hưởng đến lợi nhuận.”
Điều đó không có nghĩa là ngành sản xuất sẽ không được hưởng lợi từ thuế quan trong dài hạn. Nếu chính sách thuế của Trump giới hạn nhập khẩu, sản xuất công nghiệp trong nước có thể mở rộng để đáp ứng nhu cầu chưa được đáp ứng. Phân tích của Viện Ngân sách Yale về chính sách thuế của Trump — bao gồm mức thuế 50% với thép và nhôm — dự báo rằng sản lượng sản xuất có thể tăng 1,3% trong 5 năm tới nếu giữ nguyên các mức thuế hiện tại.
Tuy nhiên, Tedeschi cảnh báo rằng tăng trưởng có thể không bao gồm các lĩnh vực như điện tử và sản xuất chất bán dẫn — vốn thường mang lại thu nhập cao hơn cho người lao động. Trong khi đó, sản lượng ở các lĩnh vực khác như xây dựng hay nông nghiệp có thể giảm.
Julia Coronado, người sáng lập MacroPolicy Perspectives, cũng cho rằng loạt mức thuế mới có thể khiến một số nhà sản xuất chuyển nhà máy ra nước ngoài thay vì phải điều chỉnh chuỗi cung ứng và quy trình sản xuất để đối phó với nhiều tầng thuế quan.
“Nếu tôi cần lắp ráp nhiều linh kiện và đầu vào, tại sao tôi không làm điều đó bên phía Canada hay Mexico rồi chỉ chịu thuế trên sản phẩm cuối cùng?” bà đặt câu hỏi.
Thách thức lớn hơn nữa có thể là việc tìm kiếm và đào tạo nhân công để vận hành các cơ sở được đưa trở lại Mỹ. Phần lớn người Mỹ làm việc trong lĩnh vực dịch vụ, và nếu việc áp thuế dẫn đến làn sóng đưa sản xuất trở lại, các nhà máy đó có thể sẽ phụ thuộc nhiều vào tự động hóa, theo các nhà kinh tế tại Viện Bank of America. Việc tìm được lao động đủ kỹ năng ở Mỹ là điều quá khó hoặc quá tốn kém.
“Dù sản xuất có quay lại Mỹ, số lượng việc làm tạo ra sẽ ít hơn rất nhiều so với 30 hay 40 năm trước,” Hanson nói. “Đó đơn giản là xu thế của thế giới.”
Tổng thống Donald Trump tham quan Công ty Sheffer vào ngày 5-2-2018 tại Blue Ash, bang Ohio. Ảnh tư liệu: AP
