Liên minh châu Âu (EU) dự kiến sẽ công bố dự thảo Đạo luật Không gian vào cuối tháng 6-2025 nhằm cải tổ hệ thống quản lý dịch vụ không gian, thiết lập các quy tắc thống nhất cho các công ty hoạt động hoặc bán sản phẩm/dịch vụ vào thị trường châu Âu.
Đạo luật Không gian (Space Act) được đưa ra trong bối cảnh EU đẩy mạnh nỗ lực xây dựng chủ quyền trong lĩnh vực không gian, giữa những biến động địa chính trị toàn cầu. Một trong các bước đi lớn là chương trình ReArm Europe, tăng chi tiêu quốc phòng hơn 900 tỷ USD để giảm phụ thuộc vào Hoa Kỳ.
Dù chi tiết của luật sắp ban hành vẫn chưa được tiết lộ, các chuyên gia pháp lý dự đoán rằng EU sẽ chuyển từ hướng dẫn mang tính tự nguyện sang nghĩa vụ ràng buộc trong các lĩnh vực then chốt như tính bền vững trong không gian, an toàn, khả năng phục hồi và an ninh.
“Đây sẽ là thay đổi đáng kể so với cách tiếp cận quốc tế hiện nay vốn ưu tiên các quy tắc tự nguyện hoặc hướng dẫn thực hành tốt,” ông John Worthy, đối tác kiêm trưởng bộ phận dự án vệ tinh – không gian tại hãng luật Fieldfisher cho biết.
Cách tiếp cận này sẽ trái ngược với Mỹ và Ủy ban Sử dụng Hòa bình Không gian Vũ trụ của Liên Hợp Quốc (COPUOS) – những bên vẫn thiên về các quy tắc không ràng buộc hơn là luật lệ có tính cưỡng chế.
Hợp nhất thị trường không gian đang phân mảnh của châu Âu
Một trong những mục tiêu chính của Space Act là tạo ra một thị trường dịch vụ không gian thống nhất tại châu Âu, giảm bớt gánh nặng hành chính cho các doanh nghiệp vốn đang phải đối mặt với hệ thống luật lệ rời rạc của từng quốc gia thành viên.
Tuy nhiên, liệu đạo luật này có thực sự giúp giảm phiền toái cho doanh nghiệp hay không sẽ phụ thuộc nhiều vào hình thức pháp lý của nó.
“Nếu luật được xây dựng dưới dạng chỉ thị (directive), nghĩa là đặt ra nguyên tắc chung nhưng để từng quốc gia thành viên tự thực thi theo cách riêng, thì sẽ còn nhiều không gian để các nước vận dụng khác nhau – điều này sẽ tạo ra sự thiếu nhất quán,” ông Worthy phân tích.
Ông dẫn ví dụ về chỉ thị an ninh mạng NIS2 của EU – vốn khiến các doanh nghiệp phải tuân thủ nhiều yêu cầu khác nhau tại từng quốc gia.
“Ngược lại, nếu đây là một quy định (regulation) – áp dụng trực tiếp sau khi được thông qua ở cấp EU, thì sẽ tạo ra khuôn khổ đồng nhất trên toàn khối, giúp doanh nghiệp yên tâm hơn,” ông nói thêm.
Nhiều câu hỏi lớn đang được ngành công nghiệp không gian đặt ra đối với dự thảo Đạo luật Không gian châu Âu.
Chẳng hạn, liệu các công ty ngoài EU có phải đối mặt với tiêu chuẩn pháp lý mâu thuẫn. Ví dụ, một nhà vận hành tại Mỹ hay Anh có thể đang tuân theo bộ quy tắc bền vững mang tính tự nguyện tại quê nhà, nhưng EU có thể yêu cầu tiêu chuẩn ràng buộc nếu muốn tiếp cận thị trường. Điều này đồng nghĩa với việc các doanh nghiệp sẽ phải đáp ứng song song cả hai hệ thống.
Một câu hỏi khác là đạo luật có đẩy doanh nghiệp ra khỏi thị trường EU không. Dù mục tiêu có thể là cân bằng giữa tính cạnh tranh và ràng buộc pháp lý mạnh, các quy định nghiêm ngặt có thể khiến một số công ty chuyển hướng sang các khu vực có quy định thoáng hơn, dù phải rút khỏi châu Âu.
Ngoài ra, các hoạt động không gian liên quan đến quốc phòng và an ninh sẽ được xử lý như thế nào cũng là một câu hỏi đáng chú ý. Các nhà cung cấp trong và ngoài EU sẽ theo dõi chặt chẽ để xem đạo luật ảnh hưởng thế nào đến cơ hội đấu thầu trong lĩnh vực quốc phòng. Với việc ông Andrius Kubilius được bổ nhiệm làm ủy viên đầu tiên về quốc phòng và không gian của EU, cùng với thỏa thuận hợp tác an ninh không gian mới giữa Anh và EU ký kết hồi tháng 5, một định hướng thống nhất hơn về quốc phòng không gian châu Âu có thể đang hình thành.Andrius Kubilius, ủy viên quốc phòng và không gian của EU, cùng với Tổng giám đốc Cơ quan Vũ trụ châu Âu Josef Aschbacher. Ảnh: Defence Industry and Space
