Giới khoa học đã nhanh chóng lên tiếng trước thông báo mới của Tổng thống Mỹ Donald Trump về phiên bản mới của lệnh cấm đi lại gây tranh cãi từng được ban hành trong nhiệm kỳ tổng thống đầu tiên của ông.
Chính sách mới, được ban hành ngày 4-6, sẽ cấm vô thời hạn công dân từ 12 quốc gia nhập cảnh vào Mỹ, bắt đầu có hiệu lực từ ngày 9-6. Trong số này có các quốc gia từng bị ảnh hưởng bởi lệnh cấm đi lại năm 2017 như Iran và Libya, cùng các quốc gia khác như Afghanistan, Myanmar, Chad và Haiti. Ngoài ra, bảy quốc gia khác như Burundi, Cuba và Turkmenistan sẽ bị áp dụng các hạn chế một phần, bao gồm cấm nhập cảnh đối với toàn bộ người nhập cư và một số người xin visa đặc biệt để đến Mỹ.
Tiến sĩ Kristian Andersen, nhà sinh học tiến hóa tại Viện Nghiên cứu Scripps ở La Jolla, California, cho biết các hạn chế mới sẽ gây cản trở nghiêm trọng đến công tác nghiên cứu, phản ứng và hợp tác về bệnh truyền nhiễm. “Chúng tôi có nhiều đồng nghiệp ở các quốc gia bị ảnh hưởng — bao gồm cả những nơi đang xảy ra dịch bệnh lớn, có nguy cơ trở thành khủng hoảng y tế cộng đồng nghiêm trọng,” ông nói.
Một nhà nghiên cứu tại một trường đại học hàng đầu của Mỹ, xin giấu tên để bảo vệ cơ quan mình, cho biết lệnh cấm có thể chỉ ảnh hưởng đến một lượng nhỏ sinh viên quốc tế, nhưng nó được đưa ra sau hàng loạt thông báo hạn chế nhập cư gần đây. Tuần trước, chính quyền Mỹ đã tuyên bố thu hồi visa của sinh viên Trung Quốc.
“Cảm giác như đây là giọt nước tràn ly (the straw that breaks the camel’s back),” người này nói. “Với tất cả những điều đang xảy ra, đây là câu chuyện sống còn đối với các trường đại học nghiên cứu ở Mỹ. Nếu điều này tiếp diễn, tôi sẽ không ngạc nhiên nếu nhiều trường tính chuyện chuyển ra nước ngoài.”
Dự án bị gián đoạn
Giáo sư kinh tế y tế David Levine tại Đại học California, Berkeley, vừa khởi động một dự án nghiên cứu tại Chad và hiện đang lo ngại sẽ bị gián đoạn bởi lệnh cấm. Dự án này nghiên cứu việc phân phối muối bù nước đường uống — một phương pháp điều trị tiêu chảy cứu sống nhiều người.
“Kết quả của nghiên cứu này có thể ảnh hưởng trực tiếp đến hàng triệu trẻ em ở các quốc gia nghèo nhất thế giới,” ông nói. Dù hiện tại Chad chưa cấm công dân Mỹ, nhưng nguy cơ đó vẫn hiện hữu. “Làm nghiên cứu ở những nơi như Congo, Chad hay Haiti vốn đã khó. Chúng ta không cần thêm rào cản nào nữa,” ông nhấn mạnh.
Trong một tuyên bố được Nhà Trắng công bố, ông Trump cho biết lệnh cấm nhằm ngăn chặn các vụ tấn công khủng bố, và rằng mỗi quốc gia bị cấm được đánh giá dựa trên “mức độ đe dọa mà họ gây ra”. Các visa đã được cấp sẽ không bị hủy bỏ, và một số trường hợp sẽ được miễn trừ, như người thuộc nhóm thiểu số bị đàn áp hoặc có hai quốc tịch.
Luật sư di trú Sherwin Noorian (làm việc tại công ty Globalised ở Melbourne, Úc) nhận định chính quyền Mỹ về cơ bản đang cấm cấp visa cho người lao động và du khách — bao gồm cả giới khoa học — đến từ các quốc gia bị liệt kê.
Cũng trong ngày 4-6, ông Trump đã đình chỉ cấp visa cho tất cả sinh viên quốc tế có dự định học tại Đại học Harvard, Massachusetts, đồng nghĩa với việc họ không thể nhập cảnh. Chính quyền Mỹ cũng đang cân nhắc hủy visa của các sinh viên hiện đang theo học tại trường danh giá này. Quyết định này được đưa ra “nhằm bảo vệ an ninh quốc gia,” theo lời Tổng thống.
Trước đó vài tuần, chính quyền đã tìm cách ngăn Harvard tuyển sinh sinh viên nước ngoài — một động thái bị tòa án ở Massachusetts tạm thời chặn lại sau khi Harvard kiện chính phủ.
Hiệu ứng đáng lo ngại
Tiến sĩ thần kinh Pedro Antonio Valdes-Sosa, đang làm việc tại Đại học Khoa học Điện tử và Công nghệ Trung Quốc kiêm Trung tâm Thần kinh học Cuba tại Thành Đô (Trung Quốc), đồng thời là đồng chủ tịch hội đồng cố vấn khoa học của Tổ chức quốc tế Lập bản đồ Não người (OHBM), cho biết ông và các lãnh đạo tổ chức đang cân nhắc không tổ chức hội nghị tại Mỹ nữa vì môi trường hiện tại.
“Lệnh cấm đi lại này là một đòn giáng nữa vào cộng đồng khoa học — bên cạnh việc cắt giảm tài trợ, tấn công các chương trình về đa dạng, công bằng và hòa nhập (DEI), cũng như việc phá hủy cơ sở hạ tầng nghiên cứu quan trọng,” bác sĩ – nhà nghiên cứu Sara Weibel, chuyên gia nghiên cứu HIV tại Đại học California, San Diego, chia sẻ. “Thông điệp phát ra là hợp tác quốc tế không còn được chào đón — ngay khi chúng ta cần điều đó nhất. Chủ nghĩa biệt lập gây hại cho mọi lĩnh vực khoa học.”
Thách thức pháp lý
Lệnh cấm đi lại của ông Trump nhiều khả năng sẽ lại đối mặt với các vụ kiện, như trong nhiệm kỳ đầu. Nhưng chính sách lần này được xây dựng “kỹ lưỡng hơn”, theo ông Noorian. Chính quyền Trump đã cố tránh tạo ấn tượng là đang nhắm vào các nước Hồi giáo, để tránh bị tố kỳ thị tôn giáo. Nhà Trắng cho biết có thể thêm hoặc loại bớt quốc gia trong danh sách, tùy theo mức độ chia sẻ thông tin của họ về khách du lịch.
“Lần này, chính quyền Trump đã có đội ngũ luật sư chuẩn bị kỹ lưỡng hơn so với trước đây (lawyered up more than the first go around),” ông Noorian nói thêm.
Tạp chí Nature đã liên hệ Nhà Trắng để yêu cầu bình luận về tác động của các hạn chế đi lại và sẽ cập nhật câu chuyện khi có phản hồi.
Ông Noorian cũng cảnh báo rằng những người từ các quốc gia bị ảnh hưởng hiện đang sống ở Mỹ và cần gia hạn visa hoặc có kế hoạch đi ra nước ngoài cũng sẽ đối mặt với rủi ro. Ông khuyên họ nên tìm cách gia hạn tình trạng visa hiện tại và tránh ra nước ngoài cho đến khi hiểu rõ hơn về tác động của chính sách mới.
Chính quyền Trump đã ban hành lệnh hạn chế đi lại đối với 19 quốc gia. Ảnh: Mario Tama/Getty
